Fylkir - 01.12.2021, Síða 9

9FYLKIR - jólin 2021
°
°
Árið 1926 lét Gísli smíða í Dan-
mörku 30 lesta vélbát sem fékk
nafnið Heimaey. Á þessum tíma
voru stærri erlend verslunarskip
farin að nota talstöðvar. Árið 1927
lét Gísli setja talstöð í Heimaey.
Fyrsta skipið sem þannig var útbú-
ið, ekki einungis á Íslandi heldur
þó víðar um lönd væri leitað. Þetta
vakti ekki hrifningu til að byrja
með, en mönnum varð ljóst seinna
meir nytsemi talstöðvanna.
Árið 1926 flutti Gísli inn fyrstu
hausunar- og flatningsvélarnar,
sem til landsins hafa komið. Ko-
stuðu þær stórfé. Komu vélarnar
frá Lübeck í Þýskalandi. Fiskur sem
beið í kösum eftir að komast í verk-
un, og lá undir skemmdum, heyrði
nú að mestu sögunni til. Vélarnar
reyndust ágætlega, en mættu
mikilli mótspyrnu lengi. Þegar
Gísli fór frá Eyjum, var tækifærið
notað til að henda vélunum. ,,Ótti
hins frumstæða manns við vélina
stafar af vanmáttarkennd, sem
hverfur ekki fyrr en hann skilur, að
hún er í eðli sínu þjónn, en hvorki
keppinautur né herra.” GJJ
Halldór Gunnlaugsson héraðs-
læknir hafði barist fyrir byggingu
nýs sjúkrahúss í nokkur ár, án
árangurs. Gísli ákvað að slást
í lið með Halldóri, svo að af
byggingunni yrði. Árið 1912 lét
Gísli, Rögnvald Ólafsson teikna
sjúkrahús fyrir 20 sjúklinga, en
heimstyrjöldin fyrri eyðilagði
þann draum. Húsameistari ríkis-
ins Guðjón Samúelsson, teiknaði
fyrir Gísla, í samráði við Landlækni,
nýtt sjúkrahús fyrir Eyjamenn. Ekki
voru allir sáttir við þessa hugmynd,
vildu frekar kaupa gamla spítalann
og koma honum í rekstur aftur.
Fjármögnun byggingarinnar gekk
illa, staðarval, rekstraform og sam-
skipti við opinbera aðila tafði fyrir
ákvörðun um byggingu. Gísli sá að
þetta gengi ekki lengur og ákvað
að byrja að byggja húsið árið 1925
í sínu nafni. Bæjarstjórn bað Gísla
um að stækka húsið, svo það tæki
40 rúm. Bæjarstjórn og kvenfélag-
ið Líkn gáfu fjármuni í bygginguna,
ásamt útgerðarmönnum. Gísli
og Ásdís kona hans afhentu Vest-
mannaeyjabæ allt það sem þau
lögðu í bygginguna með eftirfar-
andi gjafabréfi sem er varðveitt á
Skjalasafni Vestmannaeyja:
,,Jeg undirritaður Gísli J.
Johnsen, konsúll, Breiðabliki,
Vestmannaeyjum, lýsi því hjer
með yfir, að jeg afhendi og
afsala, fyrir mína hönd og konu
minnar Ásdísar Johnsen, bæjar-
fjelagi Vestmannaeyja til fullra
eignar og umráða sjúkrahús
það sem við höfum látið byggja
í Stakkagerðistúni, hjer, ásamt
innanstokksmunum og öðru
sjúkrahúsinu tilheyrandi.
Vestmannaeyjum
30. desember 1927
G.J Johnsen ( sign).“
Gísli stofnaði, ásamt fjórum ís-
lenskum athafnamönnum, hluta-
félagið Olíusöluna árið 1926 til
að ná olíuverslun úr höndum
útlendinga. Sama ár sameinaðist
Olíusalan h.f. Shell samsteyp-
unni og til var Shell h.f. á Íslandi.
Gísli og félagar áttu 51% en Shell
samstæðan 49%. Shell annaðist
innkaupin en Olíusalan dreifði olí-
unni. Olíuverð lækkaði í kjölfarið
um 34% á landinu. Gísli eignaðist
einnig hlutabréf í Slippfélaginu og
sat í stjórn þess.
Kreppan mikla 1930
Í upphafi árs 1930 voru umsvif
Gísla gríðarleg. Fyrir utan öll
umsvif hans í Vestmannaeyjum,
þá var Gísli einnig kominn með
rekstur á Siglufirði, í Reykjavík,
Keflavík og Sandgerði. Eins og oft
háttar til um mikla athafnamenn
voru eignir og skuldir miklar, en
lausfé lítið. Heimskreppan skall á
haustið 1929 og viðskiptabanki
Gísla, Íslandsbanki varð gjald-
þrota. Útvegsbanki Íslands, sem
var stofnaður á rústum Íslands-
banka, gjaldfelldi umsvifalaust alla
víxla Gísla sem í kjölfarið missti
öll sín fyrirtæki, en varð aldrei
persónulega gjaldþrota.
Það var Vestmannaeyjum mikill
skaði þegar Gísli J. Johnsen var
gerður gjaldþrota. Frá 1917 hafði
hann verið með langstærstu út-
gerðina, haft mikla verslun, verið
með stærstu fiskverkunarhúsin og
haft fjölda manns í vinnu. Allt hans
stóra veldi hrundi í einu vetfangi.
Bátarnir sem einhver pardómur
var í, voru seldir burtu úr Eyjum.
Vörurnar í búðinni fóru á uppboð
og henni lokað í framhaldinu og
aldrei opnuð framar. Fiskverkunar-
húsin stóðu að mestu auð og tóm
í nærri áratug. Þannig liðaðist í
sundur öll hin blómlegu fyrirtæki
Gísla, sem starfað höfðu í nær þrjá
áratugi.
Gísli var mjög ósáttur við hvern-
ig Útvegsbankinn kom fram við
hann. ,,Brjótið það niður, sem ég
hef byggt upp, en mig skuluð þið
aldrei beygja. Ég hef fyrr byrjað
með tvær hendur tómar. Spyrjum
að leikslokum en ekki vopnavið-
skiptum,“ var andsvar Gísla. Eftir
þetta fór Gísli alfarinn frá Vest-
mannaeyjum. Árið 1931 stofnaði
hann nýtt fyrirtæki, Umboðs- og
heildverslun Gísla J. Johnsen í
Reykjavík. Gísli gerðist stórkaup-
maður eftir þetta og vegnaði vel í
Reykjavík. Sama ár, 1931, stofnaði
Gísli einnig firmað Gísli J John-
sen í Reykjavík og varð umsvifa-
mikill í sölu bátavéla. Gísli flutti
inn sænskar bátavélar af June-
Munktel gerð og síðar diselvélar
frá USA undir heitinu The Buda
Company. Á tímabili var 40% af
öllum bátavélum á Íslandi keypt
af Gísla J. Johnsen. Gísli útvegaði
Ísafjarðarkaupstað lán til rafveitu
Ísafjarðar 1937. Gísli útvegaði
Reykjavíkurhöfn lán til byggingar
á Ægisgarði.
Gísli lét smíða fyrir sig bát í Sví-
þjóð úr léttmálmi (aluminium).
Hinn 24 febrúar 1956 gaf Gísli
Slysavarnafélagi Íslands bátinn
sem björgunarbát. Frú Anna John-
sen, síðari kona Gísla, framkvæmdi
vígsluathöfn bátsins og gaf hon-
um nafnið Gísli J Johnsen. Gísli J
Johnsen var alla tíð mikilsmetinn
meðal margra leiðandi manna í
Svíþjóð. Göteborgs-Posten helg-
aði leiðara sinn á afmælisdaginn
hans 10. mars 1956, auk afmæl-
isgreina. Í leiðara sænska ritstjór-
ans segir: “.. hann er ennþá ungur.
Hann er það vegna þess, að hann á
hugsjónir, lífstakmark, vinnugleði.
Annars er hann 75 ára í dag………”
Gísli var tvíkvæntur. Árið 1904
kvæntist hann Ásdísi Gísladóttur.
Eignuðust þau börnin Sigríði, Gísla
Friðrik og Soffíu. Ásdís lést 1943
eftir langvarandi vanheilsu. 1947
giftist Gísli öðru sinni, Önnu Ólafs-
dóttur yfirhjúkrunarkonu. Þegar
Gísli og Anna fluttu til Reykjavík-
ur byggði hann stórt og myndar-
legt hús að Túngötu 18. Húsið
seldi Gísli síðan 1939 dr. Werner
Gerlach, þýskum nasista og ræðis-
manni. Húsið hlaut frægð á sínum
tíma vegna njósna dr. Gerlachs
og eins þegar breska hernámsliði
handtók dr. Gerlach á fyrsta degi
hernámsins. Í dag er það sendi-
ráðsbústaður Þýskalands. Gísli
byggði sér annað hús, ská á móti
Túngötu 18, 560 fm. glæsihús að
Túngötu 7 sem enn er mikil bæjar-
prýði. Indverska sendiráðið er nú
þar til húsa.
Þegar Gísli varð sjötugur voru
margir sem þökkuðu honum
fyrir samfylgdina í gegnum árin
og hann fékk margar vinargjaf-
ir, kvæði, blóm og heillóskir sem
hann var þakklátur fyrir. Það sem
gladdi hann þó mest var símskeyti
frá Vestmannaeyjum sem honum
barst. Hann setti það fremst í af-
mælismöppuna sína:

SÍMSKEYTI
Frá Vestmannaeyjum
107 orð 10/3. 1951 kl. 16:15
Gísli J Johnsen stórkaup-
maður Reykjavík.
Bæjarstjórn Vestmannaeyja
hefir á fundi í dag gert þessa
samþykkt í tilefni af sjötugs-
afmæli Gísla J. Johnsens
stórkaupmanns, og í þakk-
lætis- og virðingarskyni fyrir
margháttaða forgöngu hans í
atvinnumálum Eyjanna á fyrstu
þremur áratugum tuttugustu
aldarinnar, og þann höfðings-
skap er hann og kona hans frú
Ásdís sýndu með því að gefa
bæjarfélaginu sjúkrahús.
Samþykkir bæjarstjórn Vest-
mannaeyja að kjósa hann fyrir
heiðursborgara Eyjanna og
felur bæjarstjórn að láta gera
viðeigandi heiðursskjal sem
bæjarfulltrúarnir undirrita og
síðan verður afhent honum.
Jafnframt og við leyfum okkur
að tilkynna yður þetta sendir
bæjarstjórn og við persónulega
bestu afmælisóskir.
Helgi Benediktsson
forseti bæjarstjórnar.
Ólafur A. Kristjánsson
bæjarstjóri.
Síðasta heimsókn Gísla til Eyja var
16. apríl 1964 ásamt síðari konu
sinni. Þótti honum mikið til koma
að sjá allar þær stórframkvæmdir
og þá miklu uppbyggingu, sem
orðið hafði í hans kæra fæðingar-
bæ.
Gísli Jóhannsson Johnsen lést
í Reykjavík 6. sept. 1965. Vest-
mannaeyjabær kostaði útför Gísla,
sem fór fram hinn 10. sept. 1965
og hvílir hann í Hólavallagarði við
Suðurgötu í Reykjavík.
Á þessu ári voru 140 ár frá fæðingu
Gísla J Johnsens og til stóð á vor-
dögum að halda málþing um
þennan mikla athafnarmann sem
átti svo stóran þátt í þeirri upp-
byggingu í veiðum og vinnslu á
sjávarfangi hér í Eyjum og einnig
á landsvísu ásamt annarri atvinu-
uppbyggingu og framfaramálum.
Þessar framfarir sem Gísli stóð
fyrir, bættu lífskjör hins almenna
borgara, styrkti samfélagið og
færði lífsgæði bæjarbúa nær því
sem gengur og gerist í löndunum
í kring um okkur á þeim tíma.
Vegna veirunnar sem herjað hefur
á heimsbyggðina var málþinginu
sem halda átti í vor frestað nú til
haustsins. Enn kom „babb í bát-
inn“ eins og sagt er og aftur varð
að fresta málþinginu. Ákveðið
hefur verið að halda málþingið 14.
Maí næstkomandi, þar sem farið
verður yfir ævi og störf Gísla.
Tveir drengir á hestakerru í garðinum við hús Gísla J. Johnsen, Breiðablik. Drengurinn til hægri er Gísli Friðrik Johnsen (1906­2000), sonur
Gísla J. Johnsen, fæddur 1906.
Þegar Gísli varð sjötugur voru margir sem þökkuðu honum fyrir
samfylgdina í gegnum árin og hann fékk margar vinargjafir, kvæði,
blóm og heillóskir sem hann var þakklátur fyrir.
Gísli J. Johnsen
Jeg undirritaður Gísli J.
Johnsen, konsúll, Breiðabliki,
Vestmannaeyjum, lýsi því hjer
með yfir, að jeg afhendi og afsala,
fyrir mína hönd og konu minnar
Ásdísar Johnsen, bæjarfjelagi
Vestmannaeyja til fullra eignar
og umráða sjúkrahús það
sem við höfum látið byggja í
Stakkagerðistúni, hjer, ásamt
innanstokksmunum og öðru
sjúkrahúsinu tilheyrandi.