Fylkir - 01.12.2021, Qupperneq 19

19FYLKIR - jólin 2021
°
°
kom í heimsókn og skeggræddi
heimskommúnismann við Högna.
Synir Högna, þeir Guðmundur og
Haukur, áttu sína vörubíla og unnu
á Bifreiðastöð Vestmannaeyja og
voru stimplaðir sem vinstri menn.
Sagan segir að eitt sinn hafi Tómas
í Höfn hringt á Bifreiðastöðina og
óskað eftir að fá kommúnistana í
Vatnsdal í verkefnið. Honum varð
að ósk sinni.
Ólafur rifjar upp þá sögu að
þegar hann var ungur að árum
var hann ásamt Högna bróður sín-
um sendur í samkomuhúsið til að
kaupa tvo ballmiða fyrir frændur
sína en framundan var ball sem
ungir sjálfstæðismenn stóðu fyrir.
Í miðasölunni var þeim Vatnsdals-
bræðrum hins vegar tjáð að þeim
yrðu ekki seldir miðar því þeir væru
kommúnistar. „Við vissum ekkert
hvað það var,“ segir Ólafur kíminn.
Heppilegt var að Högni eldri átti
ítök bæði í Suðurey og Elliðaey
og einhver tengsl í Heimakletti
þegar kom að veiðiskap. Eins og
tíðkaðist á þessum tíma var veidd-
ur lundi, súla, fýll, skarfur og fleira
sem Guðný og Ingibjörg reittu af
stakri list og notaði Guðný skaftið
til starfans. Eitthvað fór í salt og
annað var reykt. Þar sem Högni
stjórnaði frystiskápunum í Ísfé-
laginu voru hæg heimatökin að
nýta þá til að frysta hluta af góð-
metinu. Vatnsdælingar minnast
þess að hafa fengið sendingu af
lunda úr Suðurey og þá var hátíð
í bæ. Högni átti Kongsberg ein-
hleypu sem nýtt var til að skjóta
skarfinn austur á Urðum en þetta
var gert í álandsvindi.
Högni var sjálfur mikill fjallamað-
ur og dró þannig björg í bú, m.a.
í Suðurey. Þar komst hann einu
sinni í hann krappann ásamt fé-
laga sínum. Högni sat undir sig-
manni og var því með spottann í
höndunum. En svo illa vildi til að
Högni missti líklega spyrnuna á
bjargbrúninni í upphafi og sig-
maðurinn fór að hrapa og Högni
var því með líf hans bókstaflega
í lúkunum. En Högna tókst að ná
tökum á spottanum af harðfylgi
og bjarga sigmanninum en hann
var nánast skinnlaus í lúkunum á
eftir.
Margir Vatnsdælingar voru
áhugasamir um íþróttir og létu að
sér kveða. Glímuáhuga Högna er
áður getið en afkomendurnir voru
einnig liðtækir þegar kom m.a. að
frjálsum íþróttum, handbolta og
fótbolta. Sigríður Sigurðardóttir
lét t.d. mikið að sér kveða í hand-
bolta og frjálsum íþróttum og varð
m.a. Íslandsmeistari í kúluvarpi
sem vakti mikla athygli. Sigríður
var jafnframt mikil skytta í hand-
boltanum fyrir Þór og í leik gegn
Tý tók hún upp á því að stökkva
upp af vinstri fæti og þruma bolt-
anum í markið hjá Týrurum. Hún
raðaði mörkunum með þessum
hætti en þetta hafði ekki áður
sést á handboltavellinum að sögn
Vatnsdælinga. En dómarinn, sem
reyndist vera vel ættaður Týrari,
hélt að uppstökk Sigríðar væri
ólöglegt athæfi og dæmdi því öll
mörk hennar af, Þórurum til mik-
illar furðu. Ólafur var í frjálsum
íþróttum ásamt vini sínum og
andstæðingi í Tý, Sigga í Húsavík,
og fleiri komu þar við sögu. Vatns-
dælingar hafa talsvert látið að sér
kveða í tveimur höfuð íþrótta-
greinum Vestmannaeyja, bæði í
handbolta og fótbolta, í gegnum
tíðina.
Sigurður Högnason var einn af
stofnendum Íþróttafélagsins Þórs
1913 og upp frá þeim tíma voru
allir Vatnsdælingar fæddir inn í
Þór eða þangað til það góða félag
var sett í salt 1996. Þeir voru dug-
legir að sækja íþróttaviðburði og
fylgjast vel með. Sagan segir að
eftir leiki Þórs og Týs, jafnvel eftir
sigurleiki Þórs, var stundum heitt í
kolunum í eldhúsinu í Vatnsdal þar
sem málin voru skeggrædd með
góðum gestum.
Á árunum fyrir gos fjölgaði göt-
um og húsum austur á Heimaey
og þá þrengdist að Vatnsdal. En
Vatnsdælingar fóru ekki langt frá
sínum heimaslóðum og nokkrir
þeirra byggðu sín einbýlishús á
næstu grösum, á jörð Vatnsdals,
þótt þau tilheyrðu götuskipulagi.
En öll þessi hús fóru undir hraun
um svipað leyti og Vatnsdalur.
Vatnsdalur stóð uppi í tæpa hálfa
öld en tilheyrir nú horfnum heimi
sem hvarf okkur sjónum fyrir tæp-
lega hálfri öld þar sem náttúruöflin
tóku völdin. Margs er að minnast
en umfram allt eru það hlýjar og
yndislegar minningar sem tengj-
ast forfeðrum okkar í Vatnsdal
sem ylja okkur um hjartarætur.
Blessuð sé minning allra þeirra
Vatnsdælinga sem hafa kvatt
okkur. Svo römm er sú taug að
nokkrir Vatnsdælingar hafa tekið
upp millinafnið Vatnsdal eftir að sá
fyrsti fékk það samþykkt nokkuð
óvænt hjá mannanafnanefnd fyrir
nokkrum árum. Það segir heilmik-
ið. Þá hafa Vatnsdælingar haldið
stór ættarmót í tvígang, fyrst 1994
og svo aftur 2017. Þá hafa ýmsir
ættliðir Vatnsdalsættarinnar hist
reglulega.
Eigendur húsa sem fóru undir
hraun voru hvattir til þess að taka
að sér þann blett hraunsins þar
sem húsið þeirra stóð undir. Vatns-
dælingar létu ekki sitt eftir liggja
og tóku að sér hraunsvæðið ofan
Vatnsdals og báru þar á slegið gras
og annað úr garðinum. Er þar nú
hið myndarlegasta ræktað svæði
með trjám og miklum gróðri þar
sem Vatnsdælingar koma reglu-
lega saman. Talið er að Vatnsdalur
sé um 40-50 metra undir hrauni.

----------------------------------------------
Höfundur þakkar Huldu Sigurðar-
dóttur fyrir aðstoðina við heimilda-
öflun og myndasöfnun. Einnig Ólafi
Sigurðssyni, Sigurði Haukssyni og
Ágústu Högnadóttur fyrir sögustund-
ina, Herði og Hrefnu Hilmisbörnum
fyrir sögurnar og öðrum Vatnsdæling-
um fyrir ýmsar stórmerkilegar upplýs-
ingar, myndir og góðar ábendingar.
Skjalasafn Vestmannaeyja veitti
gagnmerkar upplýsingar. Heimildir
koma úr ýmsum áttum og voru m.a.
sóttar á heimaslod.is, timarit.is, þjóð-
hátíðarblöð, minningargreinar, bæk-
ur og ekki síst úr menningarafrekinu
Bliki, ársriti Gagnfræðaskólans í Vest-
mannaeyjum.
HARÐARSÖGUR ÚR VATNSDAL
Hörður Hilmisson úr Vatnsdal, barnabarn
Högna og Guðnýjar, er einn af mörgum fjör-
kálfum í Vatnsdalsættinni. Hér rifjar hann upp
nokkrar skemmtilegar sögur.
Með fullan vasa af ánamöðkum
Högni afi hafði nokkrar hænur og vorum við
krakkarnir dugleg að reyta arfa og týna ána-
maðka handa þeim. Eitt kvöldið þegar ég
kom heim úr Vatnsdal eftir veisluhöld hjá
hænunum af feitum og góðum ánamöðkum
var Maggi frændi heima að drekka kaffi hjá
mömmu og voru þau að ræða um skordýr.
Maggi sagði að ekkert væri eins ógeðslegt og
ánamaðkar. Þá rann allt í einu upp fyrir mér að
ég var með fulla vasa af ánamöðkum sem ég
hafði gleymt og tók um leið hnefafylli af þeim
upp úr vasanum og skellti á borðið. Maggi
frændi fölnaði og hljóp frá borðinu og fram á
gang þó fatlaður væri. Ekki man ég eftir því að
hann hafi komið aftur í kaffi til mömmu.
Draugasaga úr Vatnsdal
Amma Guðný átti engar barnabækur, en hún
átti þjóðsögur með draugasögum og sögum
af huldufólki sem ég las þegar ekki var hægt
að leika sér úti og var ég orðinn svo myrkfæl-
inn að ég gat varla verið einn eftir að skyggja
tók.
Ég var gjarnan í Vatnsdal hjá Guðnýju ömmu
fyrripart dagsins og fór svo heim í Verkó seinni
partinn þar sem við bjuggum í sama húsi og
afi Bjössi og amma Ingveldur. Á þessum tíma
var verið að byggja Grænuhlíðina sem var rétt
við Vatnsdal, en þar var engin götulýsing og
oft mikið myrkur. Til þess að minnka myrk-
fælnina söng ég og flautaði eða hljóp við fót.
Eitt sinn fannst mér draugurinn vera á eftir
mér og ég fann kaldan andardráttinn koma
aftan að mér og fór ég þá að hugsa um Djákn-
ann á Myrká. Allt í einu heyrði ég hest hneggja
og á sama augnabliki var slegið á hálsinn á
mér og ég skall í götuna. Svitinn spratt út um
mig allan og ég hélt að ég væri að deyja en
náði samt að standa á fætur og komst svo að
því að þetta var loftnetsvír sem hafði slaknað á
í rokinu og sennilega var það Bleikur í Vatnsdal
sem hneggjaði.
Sá ömmu í Vatnsdal reyta lunda
Eitt sinn var amma Guðný að reyta lunda í
skemmu austan við Vatnsdal, ég fylgdist með
af miklum áhuga aðeins fjögurra ára gamall.
Á þessum tíma bjuggum við í Vatnsdal, ég,
mamma, pabbi, Hrefna systir árinu yngri en
ég og Guðný systir nokkurra mánaða göm-
ul. Þegar ég kom heim utan úr skemmunni
sem var rétt við Vatnsdal gekk ég fram hjá
vöggunni þar sem Guðný systir lá með þenn-
an fína dún á höfðinu og byrjaði að reyta alveg
eins og amma hafði gert við lundann. Þá kom
hljóð úr horni, mamma var fljót til og voru ekki
fleiri æfingar leyfðar.
Alltaf var eldaður hafragrautur
í Vatnsdal
Einu sinni sem oftar var ég hjá afa og ömmu í
Vatnsdal, sennilega fyrir grunnskólaaldur. Við
sátum við matarborðið og hafragrauturinn
var kominn í diskana okkar afa og ömmu. Ég
hafði meðferðis nokkrar örvar og keflabyssu
sem var búin til úr tvinnakefli og teygju. Ég var
ekki alltaf svo hrifinn af hafragrautnum, var
reyndar búinn að fá leið á honum. Ég mundaði
byssuna í einhverju fikti og skaut upp í loftið.
Það kom far í loftið eftir örina, en þá varð afi
reiður og braut örina. Ég gerðist líka reiður og
ætlaði að nota sömu aðferð og ég var vanur
þegar ég var reiður og skella hausnum í gólfið,
en í þetta sinn fór hausinn í hafragrautsdiskinn
og var það heldur mýkra. Amma tók mjúklega
á þessari skapsveiflu minni og greiddi hafra-
grautinn úr hárinu. Þetta er mér mjög minn-
isstætt.
Ég á eina fallega vísu sem afi Högni gerði þegar
ég tók fyrstu skrefin fyrir utan Vatnsdal:
Venjast fætur Vatnsdalsgrund,
vaknar kæti í barnsins lund.
Hörðinn mæta Hilmis kund,
helgi og blessi drottins mund.
Guðný í eldhúsinu í Vatnsdal 1965 að gera
hafragraut.
Í Herjólfsdal á þjóðhátíð 1956. Frá vinstri: Anna Sigurðardóttir,
Ágústa Högnadóttir, Elín Esther Högnadóttir, Svana Högnadóttir,
Margrét Jónsdóttir, Jón Björnsson, aftast er Kolbeinn Sigurjónsson,
fyrir framan hann er Hörður Hilmisson, Edda Brown, Hilmir Högna­
son, Alda Björnsdóttir og Hulda Sigurðardóttir fyrir framan hana,
lengst til hægri er Ingveldur Jónsdóttir móður Öldu. Í vagninum
fyrir aftan hópinn liggja þríburarnir Anna, Guðrún og Marý.
Myndin er tekin af svölunum í Vatnsdal til norðvesturs. Anna
Sigurðardóttir með dætur sínar Sigríði og Svönu. Húsin fyrir miðri
mynd eru Skálholt og Akur.
Ingibjörg Ólafsdóttir, tengdadóttir Högna, fyrir utan Vatnsdal.