Fylkir - 01.12.2021, Síða 26

26 FYLKIR - jólin 2021
°
°
Fyrsta minning mín er frá þeim
tíma er ég veiktist alvarlega af
lungnaberklum. Fjölskylda mín
bjó þá á Bergþórugötu 16 í Reykja-
vík. Það hús brann eftir að við
fluttum þaðan og vildi til að ég
varð vitni að eldsvoðanum, 13
ára gömul. Pabbi minn, Grím-
ur Jósepsson var járnsmiður og
vann sem vélstjóri á dýpkunar-
skipi í Reykjavíkurhöfn. Hann var
einnig vélstjóri járnbrautarinnar
sem keyrði grjót í hafnargarðana.
Mamma, Halldóra Jónsdóttir var
heimavinnandi húsmóðir eins og
gerðist á þeim tíma. Ég var næst
yngst af sex systkinum og sú eina
sem veiktist af berklum og enginn
hafði hugmynd um hvar ég hafði
smitast. Ég var fjögra ára og fár-
veik flutt í Farsóttarhúsið sem stóð
í Þingholtstræti 25. Það var árið
1930 en ég er fædd 13. febrúar
1926. Í heilt ár var ég svo veik að ég
steig ekki fram úr rúminu. Dvölin
var dapurleg, ég var eina barnið á
þessum spítala og það litla sem ég
sá út um glugga voru húsin í kring.
Þó sá ég glugga bakarís handan
götunnar og dáðist að fínum kök-
um sem voru til sýnis í glugganum
er sneri út að götunni.
Þegar ég, eftir ár á sjúkrahúsinu
hafði þrótt til að stíga fram úr rúm-
inu hneig ég niður, fæturnir báru
mig ekki. Ég var ósegjanlega döp-
ur þótt ég sé í eðli mínu glaðlynd
og hafi verið það sem lítið barn
áður en ég veiktist. Heimsóknir
voru aðeins leyfðar milli þrjú og
fjögur á sunnudögum og þá komu
pabbi og mamma. Þau komu alltaf
með eitthvað handa mér, brjóst-
sykur eða eitthvað gott.
Meðan ég lá á Farsótt bar eitt og
annað fyrir augu mín sem aðrir
urðu ekki varir við. Eina nóttina
vaknaði ég og þá stóð kona í her-
bergisdyrunum. Ég sá hana vel því
hana bar í ljósið á ganginum. Hún
var grannvaxin, dökkt hárið hékk
niður með vöngunum og svipur
hennar var sorgmæddur. Hún var
klædd golftreyju með prjónuðum
pífum neðan á. Handleggjunum
hélt hún þétt að sér eins og henni
væri kalt og það draup vatn úr
svörtu pilsinu sem náði henni
niður á ökkla. Ég varð hrædd og
dró sængina upp yfir höfuð og lá
þannig þangað til ég sofnaði loks-
ins aftur. Morguninn eftir sagði ég
frá sýn minni en það var sussað á
mig. Svo var mér sagt að daginn
áður hefði lík konu sem drekkti sér
verið lagt til í líkhúsinu sem stað-
sett var á lóðinni. Aðra sýn man ég
mjög vel. Þá hafði ég legið á efri
hæð spítalans en vegna hættu á
skarlatsóttarsmiti var ég flutt niður
og lá á stofu þar sem fyrir var gam-
all maður og ungur drengur. Ég
vakna og sé mann koma inn. Hann
staðnæmist við rúmið hjá mér og
lyftir upp hendinni. Fyrst hélt ég
að hann væri að benda á mig en
hann benti á gamla manninn og
sagði hátt: „Þinn tími er kominn“.
Daginn eftir dó þessi gamli maður.
María Maack var forstöðukona
á Farsóttarsjúkrahúsinu. Hún gat
virst kaldlynd því skipanir henn-
ar voru stuttaralegar og þeim bar
að hlýða tafarlaust. En María var
yndisleg manneskja sem reyndist
mér ákaflega vel og má segja að
hún hafi verið fóstra mín þessi
fimm ár sem ég dvaldi á Farsótt.
María gerði það sem í hennar valdi
stóð til að gera mér vistina bæri-
lega. Hún tók mig með sér í leik-
hús og á tónleika sem á þessum
tíma voru oft haldnir í Gamla bíói.
Sumarið sem ég var níu ára var
ég send mér til hressingar á Sól-
heimaheimilið í Grímsnesi. Ég
hlakkaði til því systir mín var í
sumarvinnu þar. En ég þoldi ekki
sólböðin sem ég var sett í, varð
öll flekkótt, berklarnir blossuðu
upp, heilsu minni hrakaði aftur
og matarlystin hvarf. Ég komst þó
ekki upp með að sleppa máltíð-
um. Þýsk stúlka sem hét Frida áleit
lystarleysi mitt matvendni eða
þrjósku. Hún neyddi handleggi
mína í kross yfir brjóstið og mok-
aði svo upp í mig matnum.
Í júlí 1935 þegar foreldrar mín-
ir sóttu mig á Sólheima hafði ég
horast mjög og var afar veikburða.
Ég fékk þó að fara heim með þeim
og dvelja heima hjá fjölskyldunni
sem var yndislegt. Svo gerðist það
einn laugardag um haustið að
ég sat uppi í rúminu með kassa
á hnjánum sem systir mín átti. Í
honum voru gersemar hennar,
leikaramyndir sem hún hafði safn-
að. Mamma hafði kveikt á útvarp-
inu og í eyrum mínum hljómaði
jarðarför sem á þessum árum var
gjarnan útvarpað og var ein slík
í gangi. Ég heyrði prest tala og
sálmasönginn hljóma. Líka var
einleikur á fiðlu. En, þar sem ég
sat þarna, hlustaði á fiðluleikinn
og skoðaði myndirnar stóð allt í
einu upp úr mér blóðspýja sem
lenti auðvitað ofan í kassanum og
á leikaramyndunum. Blóðspýjan
var áfall. Ég var engan vegin að ná
heilsu og var flutt á Vífilstaði. Ég
gerði mér grein fyrir því að ég var
mjög sjúk og eiginlega sannfærð
um að ég myndi brátt deyja. Á
leiðinni á Vífilstaði hvíslaði ég að
mömmu að ég vildi láta syngja
sálm sem ég nefndi, þegar ég yrði
jörðuð en hún faðmaði mig og
sagði að við skyldum hugsa um
það seinnna. Lengi síðan þoldi ég
ekki að hlusta á fiðluleik.
Innra sjö
Deildin á Vífilstöðum sem ég var
lögð inn á var kölluð „Innra sjö“ og
var á þriðju hæð spítalans. Þar var
eingöngu fullorðið fólk. Ég var svo
veik að ég man ekkert eftir þessum
vetri, eiginlega ekki eftir neinu fyrr
en um vorið. Þá reis ég upp í rúm-
inu og leit út um gluggann. Og
dásemdin sem mætti augum mín-
um, fjallið Gunnhildur, eða varðan
í hlíðinni sem heitir Gunnhildur,
hraunið og allt. Eitthvað annað
en útsýnið úr gluggum Farsótt-
arhússins. Edid kona frænda míns
kom heim frá útlöndum og færði
mér dúkku. Dúkkan var afskaplega
falleg, í kjól og á merki framan á
henni stóð nafnið hennar, Rós-
marí. Mér þótti ósegjanlega vænt
um dúkkuna og það má segja að
nafnið Rósa hafi fylgt mér æ síðan.
Þegar ég fór aðeins að hress-
ast fékk ég að fara fram á gang. Í
dagstofunni var píanó og á það
lék Emil Thoroddsen sem var tón-
skáld og píanóleikari með meiru.
Dauðinn var þó alltaf nálægur en
það var aldrei talað um að fólkið
væri dáið, það var bara sagt farið.
Einn morguninn spurði ég eftir
Sigríði, konu sem lá á sömu stofu
og ég. „Hún er farin, fór í nótt“, var
svarið. Á deildinn var aðeins full-
orðið fólk og einhver kenndi mér
að tefla. Þegar ég var 11 ára var
ég flutt á barnadeildina. Þar voru
mörg börn og stundum lékum
við okkur á göngunum. Einu sinni
sem oftar vorum við í feluleik. Ég
skimaði eftir felustað og hljóp svo
til manns sem stóð á ganginum
og spurði hvort ég mætti fela mig
bak við hann. Hann leit á mig og
sagði: „Þú átt nú einhverntíma eft-
ir að heilla piltana.“ Þessi maður
var Jón frá Ljárskógum. Hann var
bæði skáld og söngvari en veikur
af berklum og lést á Vífilstöðum.
Einu sinni á sumri var farið með
sjúklinga á Maríuvelli við Vífil-
staði. Bornir voru fullir brúsar af
súkkulaði og meðlæti og svo var
farið í leiki eins og krokket. Yfir-
læknir spítalans var Helgi Ingvars-
son. Hann var yndislegur maður.
Þegar hann kom á stofugang bar
hann með sér birtu og von. Það
elskuðu hann allir. Hann hafði
sjálfur fengið berkla.
Byron og Talleyrand
Á barnadeildinni fengum við
kennslu. Ég man ekki nafn kennar-
ans en hann var einhentur. Ég varð
fljótlega fluglæs og las allt sem ég
komst í á hælinu. Ég las Byron og
um Talleyrand sem var franskur
klerkur og stjórnmálamaður í tíð
Napoleons. Á deildinni voru með-
al annars með mér Dísa, Maggi litli
og Maggi stóri. Maggi litli var eldri
en sennilega hafa þeir verið nefnd-
ir litli og stóri vegna stærðarmun-
ar. Ég man líka eftir strák sem kall-
aður var Steini. Mamma hans réði
sig sem starfsstúlku á spítalann
til að geta verið hjá honum. Steini
var mikill grúskari. Hann talaði um
Hitler og Mussolini og nældi á sig
hakakrossmerki. Ég man líka eftir
Hildegard, þýskri stúlku sem var
okkur mjög góð.
Sigur
Ég útskrifaðist af Vífilstöðum sum-
arið 1937. Þrótturinn var nú ekki
meiri en það að mér var ekki treyst
til að ganga í almennan skóla en
var innrituð í sérdeild Laugarnes-
skóla. Gunnar Guðmundsson skól-
stjóri kenndi í sérdeildinni. Árið
Bertha María Grímsdóttir Waagfjörð
Sorg og sigrar
GREINARHÖFUNDUR:
GUNNHILDUR
HRÓLFSDÓTTIR
Fjölskyldumynd tekin árið 1935 þegar ég útskrifaðist af Farsóttarsjúkrahúsinu. Standandi: Jósebína,
Þorgerður Elísabet. Sitjandi: Grímur, Sigurrós, Björn, Bertha og Halldóra.
Bertha María Grímsdóttir Waagfjörð.
Kirkjuvegur í Vestmannaeyjum árið 1940. Sést í þakið á Garðhúsum
vinstra megin.