Vísbending - 22.01.2021, Side 3

V Í S B E N D I N G • 3 . T B L . 2 0 2 1 3
hefur sýn almennings enda lítið breyst eins
og kemur fram í könnunum á viljanum til
þess að selja banka úr ríkiseigu, eða úr 14%
í október 2018 í tengslum við Hvítbók upp
í 19% í febrúar 2020 og mikill meirihluti
landsmanna er andvígur sölu bankanna.11
Samkvæmt framtíðarstefnu Bankasýslu
ríkisins12, kemur fram að framlög ríksins
til endurreisnar bankakerfins hafi verið 200
milljarðar sem er lægri upphæð en þær arð-
greiðslur sem fengist hafa af Landsbanka og
Íslandsbanka hingað til.13 Þá er rétt að benda
á að samkvæmt endurskoðaðri eigendastefnu
ríkisins fyrir fjármálafyrirtæki14 er nú ekki
lengur gert ráð fyrir að ríkið eigi aðeins að
halda eftir þriðjungi af Landsbankanum,
heldur verulegan hlut og til langframa, óljóst
er hvort að það séu 70% eins og núgildandi
lög segja fyrir um eða hvort er miðað við
óbreytt eignarhald á 98% eins og nú er áfram
og til langframa.
Almannagæði
og markaðurinn
Fyrir liggur á markaði að fjármögnunarkostn-
aður ríksins fer lækkandi og þá liggur einnig
fyrir af greiningum fjármálaráðs í síðustu
álitum sínum, að sjálfbærni opinberra skulda
er ekki áhyggjuefni.15 Fórnarkostnaðurinn af
því að skulda er því mun minni en áður vegna
vaxtalækkana. Auk þess hefur því verið haldið
fram að nota eigi söluna á bankanum sem leið
11 Alda félag um sjálfbærni og lýðræði - könnun á viðhorfi almennings til framtíðar uppbyggingar bankakerfisins: https://alda.is/2020/03/30/
frettatilkynning-framtid-bankakerfisins-verdi-akvedin-i-samradi-vid-almenning/
12 Sem sem dagsett er 16. mars 2012, sótt 19. janúar 2021 á forsíðu stofnunarinnar neðst til vinstri: http://bankasysla.is/files/Framt%C3%ADðarstefna%20
Lokaútgáfa%2016032012_1134209756.pdf
13 Það er álíka upphæð og kemur fram að arðgreiðslur ríkissjóðs af eign sinni í bankakerfinu síðan þá, en er þá ekki tekið tillit til söluandvirðis og sérstakra
skattekna af fjármálafyrirtækjum.
14 https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-skrar/EigandastefnaRikisins2020_02_loka%20(002).pdf
15 Sjá síðustu tvö álit fjármálaráðs hér: https://www.stjornarradid.is/verkefni/efnahagsmal-og-opinber-fjarmal/log-um-opinber-fjarmal/fjarmalarad/
16 Vísbending: 14. ágúst 2020, 29. tbl. 38. árg.: Horft fram á nýjan veruleika með langtímalausn að leiðarljósi
17 https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2020/11/27/Fjolthaett-vidbrogd-vid-skyrslum-rannsoknarnefnda-Althingis/
18 https://www.bis.org/fsi/fsicms1.htm
19 https://www.althingi.is/altext/151/s/0007.html
20 Sjá: https://www.landsbankinn.is/einstaklingar/lan-og-heimildir/ibudalan/overdtryggd-lan og https://www.nordea.se/privat/produkter/aktuella-priser-och-rantor.html
21 https://www.althingi.is/altext/151/s/0029.html
til að auka þátttöku í hlutabréfamarkaðinum.
Þar er nefnt sem dæmi að fjöldi einstaklinga
sem eiga hlutabréf á skráðu verðbréfaþingi
hafi tvöfaldast við hlutafjárútboð síðasta árs
á þjóðarflugfélaginu. Það flugfélag, sem er
viss grunninnviður til tengingar landsins við
umheiminn,16 þurfti ríkistryggða lánalínu
sem forsendu útboðsins.
Við það jókst þátttaka almennings á
hlutabréfamarkaði á Íslandi úr átta í sextán
þúsund einstaklinga, eða úr tæpu 2,5% í tæp
5% landsmanna. Verði sá leikur frá síðasta ári
endurtekinn í sumar þá gætu um 9% lands-
manna hugsanlega tekið þátt í væntanlegu
hlutafjárútboði sem full lagaheimild er fyrir
í samþykktum fjárlögum..
Bankastarfsemi er veitustarf-
semi fyrir flæði fjármagns
Vert er að minna á það að áhættusækni
banka hefur verið takmörkuð mjög mikið
með alþjóðlegu regluverki sem innleitt hefur
verið hérlendis á síðustu árum. Auk marg-
háttaðra annarra aðgerða, meðal annars sem
viðbrögð við nokkrum rannsóknarskýrslum
Alþingis sem allar fjalla um vanda mismun-
andi fjármálastofnana.17
Hið herta reglu- og eftirlitsumhverfi sem sett
var eftir síðasta hrun18 hefur styrkt starfsemi
banka í sessi sem örugga og miklu minna
áhættusama eins og kemur einnig vel fram
í Hvítbókinni. Það má því enn sterkar líkja
þeim við veitustarfsemi frekar en áhættu-
sama fjármálastarfsemi. Sérstaklega var því
áhugaverð hugmynd um aðskilnað fjár-
festingabanka- og viðskiptabankastarfsemi
en í frumvarpi sem nú liggur fyrir Alþingi er
það kallað varnarlína um fjárfestingabanka-
starfsemi19 og virðist nánast einvörðungu vera
takmörkun á stöðutöku banka.
Íslandsbanki, eins og hinir tveir kerfislega
mikilvægu bankarnir, veitir þjónustu sem er
ígildi veitustarfsemi og sem skoða má sem
rekstur ákveðinna grunninnviða sem fela í
sér greiðslumiðlunarkerfi og húsnæðislán-
veitingar. Það er burðarvirki bankakerfisins
sem felur í sér þjónustu sem að allur almenn-
ingur þarf á að halda í hverjum mánuði og
greiðir fyrir það háa vexti og margskonar
þóknanir.
Hér er bara nefndur sem eitt dæmi munur-
inn á milli húsnæðislánavaxta og stýrivaxta
seðlabanka hérlendis og í nágranna-
löndunum. Hérlendis eru fimm ára fastir
óverðtryggðir húsnæðislánavextir um 4,5%
og stýrivexti 0,75% sem er álag upp á 3,75%.
Í Svíþjóð eru sambærilegir fimm ára vextir
á óverðtryggðu húsnæðisláni tæplega 1,7%
en stýrivextir 0%. Munurinn er rúmlega
tvöfaldur.20 Einhver hluti þessa munar er
vegna svokallaðs Íslandsálags en hann hlýtur
einnig að leiða til meiri hagnaðar af þessum
hluta starfsemi bankans. Það hvernig aðrir
hlutar bankans ganga ætti ekki að bitna á
almenningi og húsnæðiskostnaði hans við
eðlilegar aðstæður.
Að lokum er rétt að benda á einn vanda
sem á við ákveðinn hluta þjóðarinnar,
sem ekki hefur komist út að borða og til
útlanda. Þetta vandamál veirufaraldursins
hefur búið til nýja tegund vandræðaeigna,
sem eru innstæður ónotaðra peninga sem
ekki hefur verið hægt að eyða vegna tak-
markana veirufaraldursins. Samhliða hafa
vaxtalækkanir, sem komið hafa til vegna
sama faraldurs, leitt til þess að ávöxtun á
þessar vandræðaeignir á bankareikningum er
neikvæð. Sé það ekki nægur hvati þá liggur
fyrir Alþingi frumvarp um að veita afslátt
af tekjuskatti til þeirra sem koma þessum
vandræðaeignum af innstæðureikningum
yfir í skráð hlutabréf.21
Ljósmynd: Íslandsbanki.