Verktækni - 2018, Page 33
VERKTÆKNI 2018/24 33
RITRÝNDAR VÍSINDAGREINAR
Staðsetning Vatnsheldni (%) Þakhalli (%) Þakflötur (m2) Jarðvegsþykkt Heimild
Malmö, Svíþjóð 50 2,6 4 x 1,25 3 cm Bengtsson o.fl.
2005
New York,
Bandaríkin 36, 47, 61 <2 310-940 3-10 cm Marasco o.fl.
2013
Óðinsvé,
Danmörk 47 E.G. 3 x 3 4 cm Locatelli o.fl. 2014
Detroit,
Bandaríkin 86, 76 2, 25 2,4 x 2,4 6 cm Getter o.fl. 2007
Reykjavík, Ísland 35, 39 8 2,05 x 1,2 5 cm torf ,
7 cm jarðvegur
Þessi rannsókn
(úthagi)
Sheffield, Bretland 61* E.G. 3 x 1 8 cm Stovin o.fl. 2012
Skotland 61-77 0-26,8 12-25 5-15 cm Uhl og Schiedt
2008
Norður Karólína,
Bandaríkin 64 3 70, 27 7,5 og 10 cm Hathaway o.fl
2005
* Úrkomuatburðir stærri en 2 mm; E.G. = ekki gefið upp í grein.
Tafla 1. Meðalvatnsheldni léttra gróðurþaka á ársgrundvelli mtt. hönnunarþátta
Gunnarsson, garðyrkjustjóra Háskóla Íslands, Kristinn Kristinsson
húsasmíðameistara og Þóri Arngrímsson húsasmið hjá Háskóla Íslands.
Þökin voru 2,05 m löng og 1,20 m breið úr gagnvarinni furu og vatns-
vörðum krossviði. 8% kjörhalli var valinn til að tryggja fullnægjandi
framræslu (FLL 2014) og vatnsheldni (Getter o.fl. 2007). Tilraunaþökin
voru staðsett ofan á áhaldaskúr á lóð Háskóla Íslands sem er í u.þ.b.
2-3 metra hæð frá jörðu til að koma í veg fyrir skemmdarverk og
óþarfa umgang sem gæti truflað rannsóknina. 8 m háar byggingar eru
í u.þ.b. 4 m og 10 m fjarlægð frá áhaldaskúrnum, og fella því skugga
yfir tilraunaþökin þegar sólin er lágt á lofti. Einnig geta myndast stað-
bundin vindskilyrði þar sem úrkoma, vindátt og vindhraði mælist
annar en ríkjandi vindátt og vindhraði vegna legu og hæð bygginga,
sjá mynd 2. Þessar aðstæður voru taldar lýsa vel breytileika í borg-
arumhverfinu.
Við hönnun var haft að leiðarljósi halda kostnaði hæfilegum og að
efnið væri auðfengið hér á landi. Þökin samanstanda af fjórum lögum:
Vatnsþétt lag. Neðsta lagið var vatnsvarinn krossviður.
Dren- og hlífðarlag. Sérhannaðir drendúkar fyrir gróðurþök fengust
ekki hér á landi á þeim tíma þegar tilraunaþökin voru byggð. Því var
útbúinn sambærilegur plastdúkur úr Plastofoil 8 sökkuldúki með dren-
götum sem voru boruð handvirkt með 4 mm breiðu skrúfjárni. Um 0,6
L af vatni geta safnast fyrir í hólf sökkuldúksins í hverju þaki (um 0,24
/m2) samkvæmt upplýsingum frá framleiðanda (Plastoform GmbH,
Stuttgart, Þýskaland). Götin voru gerð á milli hólfanna, á u.þ.b. 3,3 cm
millibili, þ.e. um 2260 göt/þak. Jarðvegsdúkur af gerðinni Fibertex
F-20 (Fibertex Nonwovens, Álaborg, Danmörk) var lagður yfir sökkul-
dúknum til að fyrirbyggja útskolun á jarðveginum eða stíflun gatanna
í sökkuldúknum.
Jarðvegslag. Annars vegar var notast við sérstaklega hannaða jarð-
vegsblöndu fyrir rannsóknina með vikri (45%), gjallsandi (45%) og
moltu (10%). Vikurinn var fenginn frá fyrirtækinu Jarðefnaiðnaður ehf,
og er upprunninn úr Heklu. Hann var valinn í blönduna til að auka
rakadrægni og loftun og lágmarka þyngd hennar. Gjallsandurinn og
moltan voru fengin frá fyrirtækinu Gæðamold ehf. Gjallsandurinn
kemur úr fjörum á Eyrarbakka. Samkvæmt rannsóknum sem gerðar
voru á samskonar gjallsandi er kornstærðadreifing góð og lektar og
vatnsheldnieiginleikar hæfilegir fyrir vaxtarlag grass (Verkfræðistofan
Efla, 2009). Moltan er unnin úr grasi (50%), trjákurli (30%) og hrossa-
skít (20%) (Verkfræðistofan Efla, 2014). Jarðvegurinn var lagður í 7 cm,
sem samsvarar meðaldýpi í erlendum rannsóknum (sjá töflu 1). Hins
vegar var notast við eitt torflag á hvolfi (3 og 5 cm að þykkt, sjá lýsingu
að neðan), sem vísar í gamlar hefðir á norðurlöndum.
Gróðurlag. Tvær gerðir af torfi voru fengnar frá Túnverk ehf.
Úthagatorf var valið þar sem það inniheldur vanalega harðgerðar
plöntur sem eru þurrkþolnar og þurfa lítið af næringarefnum. Þar að
auki þarf yfirleitt ekki að slá úthagann þar sem hann inniheldur lág-
vaxnar plöntur. Úthagatorfið var tekið úr landi Selalæks í Rangárþingi
og eru þökurnar þykkari en grastorfið eða um 5 ± 0,5 cm. Upphaflega
var sáð í landsvæðið að Selalæk þar sem að úthagatorfið var tekið um
árið 1983. Jarðvegurinn á þessum slóðum er í raun ræktað land en ber
þó einkenni mólendis þar sem að náttúrulegar íslenskar plöntur og
mosi hafa tekið sér þar bólfestu (Gylfi Jónsson, 2015). Til samanburð-
ar var valið sérræktað grastorf sem er bæði algengt hér á Íslandi og er
einnig ódýrt og auðfengið. Grastorfið var fengið úr landi Garðsauka
við Hvolsvöll, ræktað árið 2006 úr grasblöndu af vallarsveifargrasi
Mynd 2 Yfirlitsmynd af tilraunaþökum á lóð Háskóla Íslands. Frá hægri:
(1) Úthagi + torf; (2) Úthagi + jarðvegur; (3) Bárujárn; (4) Gras + torf;
(2) Gras + jarðvegur;