Víkurfréttir - 09.11.2022, Blaðsíða 12

LESA, SKRIFA OG REIKNA – Í 150 ÁR!
Ein helsta hvatning presta til að
stofna skóla seint á 19. öld var að
börn lærðu að lesa svo þau gætu
í framhaldinu tileinkað sér guðs
orð. Þó skólar kæmu til var lestrar-
kennsla áfram á heimilum og skyldu
börn hefja lestrarnám fyrir fimm
ára aldur. Árið 1907 urðu tíu til
fjórtán ára börn skólaskyld. Þau
skyldu koma læs í skólann en á því
var misbrestur. Þegar sjö ára börn í
bæjum og kaupstöðum urðu skóla-
skyld á fjórða áratugnum eykst
lestrarkennsla í skólum til muna og
hljóðaaðferð ryður sér til rúms í stað
stöfunaraðferðar. Gagn og gaman,
sem kom fyrst út 1933, byggði á
notkun hjóðaaðferðar. Bókin er
ríkulega myndskreytt, fyrst eru orð
kynnt og þeim síðan raðað saman í
orðshluta og orð. Stöfunaraðferðin
lifði þó áfram og var enn við lýði í
okkar skóla á níunda áratugnum.
Þegar leikskólar koma til sögunnar
í lok 20. aldar á sér þar stað mark-
viss málörvun sem greiðir mjög fyrir
lestrarnámi í skólum. Alla fimm ára
veru barns í leikskóla á sér stað
lestrarnám – eða undirbúningur
þess. Mikið er lesið fyrir börnin og
þau skoða bækur og fletta þeim.
Hilla fyrir fötin þeirra er merkt með
nafni þeirra og þau læra að þekkja
það og fleiri áletranir á veggjum
leikskólans. Bókin Lubbi finnur mál-
bein er mikið notuð í leik og starfi að
kynna og þjálfa málhljóð, hljóðlestur,
og eru íslensku málhljóðin í brenni-
depli. Bókin er samin af talmeina-
fræðingum og nýtist bæði börnum
sem glíma við erfiðleika í máltöku
og hinum sem læra málið án vand-
kvæða.
Í tíunda þætti er minnst á til-
komu stafrófskvera á 18. og 19. öld.
Samt var Nýja testamentið ennþá
algengasta lestrarkennslubókin í
landinu upp úr aldamótunum 1900.
Með fræðslulögunum 1907 minnkaði
kristindómskennsla í skólum. Varð
lesturinn þá meira tengdur sögu og
menningu þjóðarinnar, móðurmál
(íslenska) varð aðalnámsgein skólans
(m.a. ritgerðasmíð, stafsetning og
málfræði) og réttritun varð sérstök
námsgrein. „Lestrarkunnátta er lykill
að andans auði þjóðarinnar,“ sagði
Guðmundur Finnbogason í byrjun
20. aldar.
Í námskrá fyrir barnaskóla, sem
var fyrst gefin út 1929, segir m.a. um
lestur að leggja skuli höfuðáherslu á
skilning á efninu, góðan framburð og
eðlilegan hraða og að nemendur læri
kvæði og skýri þau.
Hvar kreppti skóinn árið 1934?
Þegar greindar voru niðurstöður
landsprófs í hljóðlestri, stílagerð og
stafsetningu það ár, reyndust verstu
efiðleikarnir ekki vera ritun z og y
og tvöföldun samhljóða, heldur kyn-
villur, beygingavillur og allra mest
hljóðvillur. „Maðurin er farin en
konann og börnin eru farinn,“ eru
algengar villur um allt land. Börn
segja „mér langar“ og „mig hlakkar
til“. Ruglingur á e-i og ö-u er mjög
útbreiddur. 22,6% fullnaðarpróf-
sbarna þess árs ruglar saman e og
i, og tíunda hvert barn þekkir ekki
mun á ö og u. Í einstaka skólahér-
uðum eru öll börn hljóðvillt. Skást
er þetta í S-Þingeyjarsýslu.
Framboð á lestrarefni eykst gríð-
arlega þau 150 ár sem skólinn okkar
hefur starfað. Það á við um blöð,
tímarit, bækur og nú síðast lesefni
á vef. Það á einnig við um sérhæft
námsefni. Í 21. þætti segir frá náms-
gögnum.
Bókasafn Lestrarfélagsins Baldurs,
sem var pakkað niður 1909 til að
varna berklasmiti, var endurreist í
nýju húsi Brunnastaðaskóla eftir ára-
tuga lokun. Það hefur alltaf þjónað
bæði nemendum og almenningi
og verið til húsa í skólanum nema
rúman áratug í lok 19. aldar að það
var í Vogaseli (Iðndal 2) í Vogum.
Nú er það miðsvæðis í skólabygg-
ingunni, þröngt en mjög aðlaðandi
eins og myndin ber með sér og nem-
endur eru þar tíðir gestir, ekki síst
þeir yngri.
Lengi vel voru mun fleiri Íslend-
ingar læsir en skrifandi. Skrift var
kennd frá fyrsta degi okkar skóla.
Veturinn 1876–1877 var fimm
stundum í viku varið til lestrar-
kennslu. Alla tíð er gefin einkunn
fyrir skrift. Skriftarkennsla var síðan
lögboðin 1880. Skólinn á Vatnsleysu-
strönd hefur lengst af útvegað náms-
gögn m.a. til skriftarkennslu, t.d. árið
1909 bæði ein- og tvístrikaðar for-
skriftarbækur.
Með verslunarfrelsi og tækni-
framförum varð reikningur æ mikil-
vægari. Í janúar 1880 setur Alþingi
lög um uppfræðing barna í skrift og
reikningi og skyldu prestar sjá til
þess. „Reikningur skal að minnsta
kosti ná yfir samlagning, frádragning,
margföldun og deiling í heilum og
tölum og tugabrotum.“ Í lögunum
1907 er einnig krafist grunnatriða
flatarmáls- og rúmfræði. Með til-
komu unglingadeilda upp úr miðri
20. öld aukast kröfurnar og var þá
víða farið að bjóða upp á bókfærslu.
Lengst af voru lesdæmi tengd dag-
legu lífi en hefur þótt skorta að
nemendur læri það sem allir þurfa
að kunna um eigin fjármál.
Á fundi skólanefndar sumarið
1969 sagði skólastjóri frá fyrit-
huguðu námskeiði í mengjafræði.
Hann lagði til að kennarar héðan
færu og hafði sótt um fyrir þrjá.
Nefndin var því sammála, enda nám
í mengjafræði það sem koma skuli
í öllum skólum. Mengjafræði hefur
síðan verið kennd, aðallega yngri
börnum.
Áratug síðar, 1980, var haldið
tveggja kvölda námskeið í skólanum
til að kynna stærðfræðinámsefni sex
til níu ára barna fyrir foreldrum.
Jón Ingi Baldvinsson kenndi
stærðfræði frá 1980 til 2012, lengst
af á unglingastigi, einkum 10. bekk.
Kenndi samlagningu, frádrátt, marg-
földun, deilingu, almenn brot, tuga-
brot, flatarmál, rúmfræði, mæli-
einingar, hlutföll, vexti o.fl. Fyrstu
árin fór hann, eins og fleiri, á kenn-
aranámskeið í stærðfræðikennslu.
Jón kenndi lengi bækurnar Almenn
stærðfræði 8, 9, 10. Annað efni er
kennt í dag en Almenn stærðfræði
notuð með og í sérkennslu. Hann
telur þessar bækur vera góðar, sér-
staklega fyrir nemendur sem gátu
bjargað sér sjálfir, því þarna eru góð
sýnidæmi og svör aftast í bókinni
svo þeir kláru gátu vaðið áfram.
Hinir fóru hægar og ekki yfir allt
námsefnið, lærðu það sem þeir réðu
við. Efnið er þýtt úr sænsku.
Stærðfræðinámsefni í grunn-
skólum hefur aukist. Þegar fram-
haldsskólanám styttist úr fjórum
í þrjú ár, færist niður í grunnskóla
framhaldsskólaáfangi sem hét stæ
103. Nú er m.a. kennt um fjármál, lán,
vexti o.fl. í 10. bekk. Sami kennari
fylgir krökkunum í 8., 9. og 10. bekk.
Alveg frá upphafi og út 20. öldina
var prófað í öllum bóklegum greinum
tvisvar á vetri, nálægt jólum og í lok
skólaárs. Svo hafa verið samræmd
próf með ýmsu sniði frá því um 1930
til 2020. Einnig hafa verið metin
alls kyns verkefni og smápróf allan
veturinn. Nú eru engir sérstakir próf-
eða upplestrardagar lengur.
Heimildir m.a.: Reglugerðin frá 1872. Gjörðabók skólanefndar og reikningabók. Almenn-
ingsfræðsla á Íslandi, fyrra bindi. Reikningsbækur tveggja alda. Upplýsingar frá Ragnheiði
Elísabet Jónsdóttur, Jóni Inga Baldvinssyni og Særúnu Jónsdóttur.
Afmælisþættir skólans í Vogum, birtast
vikulega í Víkurfréttum og vf.is á afmælisárinu.
Þorvaldur Örn Árnason, áður kennari við skólann,
tekur saman með góðra manna hjálp.
42. ÞÁTTUR
Er sjaldan feiminn
Jón Eyjólfur Stefánsson stefnir langt í körfu-
boltanum en hann æfir með liði Grindavíkur.
Hans stærsti draumur er að verða atvinnu-
maður í íþróttinni og komast í góðan háskóla
í Bandaríkjunum. Jón Eyjólfur er FS-ingur
vikunnar.
Hvers saknar þú mest við grunnskóla?
Augljóslega allra kennaranna en desembermánuð-
urinn í grunnskóla var mjög þægilegur.
Hvers vegna ákvaðst þú að fara í FS? Skólinn er ná-
lægt og kærastan og allir vinirnir eru í FS.
Hver er helsti kosturinn við FS?
Ég myndi segja félagslífið.
Hvað finnst þér um félagslífið í skólanum? Mér finnst
það frekar gott, oftast eitthvað að frétta.
Hvaða FS-ingur er líklegur til að verða frægur og
hvers vegna? Ætli það sé ekki Arnór Tristan fyrir körfu-
boltahæfileikana.
Hver er fyndnastur í skólanum? Máni Arnarsson.
Hvað hræðist þú mest? Ég er ógeðslega hræddur við
köngulær, rottur og snáka.
Hvað er heitt og hvað er kalt þessa stundina?
Heitt þessa stundina er B&L brandið og svartir sokkar
eru ískaldir.
Hvert er uppáhaldslagið þitt?
Tárin falla hægt með Bubba Morthens.
Hver er þinn helsti kostur?
Ég myndi segja hvað ég á auðvelt með að eiga sam-
skipti við fólk, er sjaldan feiminn.
Hvaða forrit eru mest notuð í símanum þínum?
Ég er of mikið inn á Tiktok og Snapchat
Hver er stefnan fyrir framtíðina? Planið fyrir fram-
tíðina er halda áfram í körfuboltanum en annars að
klára framhaldsskólann og síðan stefni ég á háskóla.
Hver er þinn stærsti draumur? Minn stærsti draumur
er klárlega að verða atvinnumaður í körfubolta og
komast í góðan háskóla í Bandaríkjunum.
Ef þú ættir að lýsa sjálfum þér í einu orði hvaða orð
væri það og af hverju? Ef ég ætti að lýsa mér í einu
orði þá myndi ég segja „óþolinmóður“.
Góð í að leysa
vandamál
„Ég myndi segja að ég sé úrræðagóð, ég er
mjög góð í að leysa vandamál,“ segir Ylfa
Vár aðspurð hver sé hennar helsti kostur.
Ylfa æfir og þjálfar Taekwondo og lærir
slagverk og söng í Tónlistarskóla Reykja-
nesbæjar.
Hvert er skemmtilegasta fagið? Stærðfræði því mér
finnst hún frekar létt eða íslenska því Íslendinga-
sögurnar eru skemmtilegar.
Hver í skólanum þínum er líklegur til að verða frægur
og hvers vegna? Örugglega Jón Ágúst af því hann er
svakalega duglegur í Taekwondo, hann verður líklega
frægur fyrir að komast á Ólympíuleikana.
Skemmtilegasta saga úr skólanum: Þegar við komum
Írisi, kennaranum okkar, á óvart á afmælinu hennar.
Við fengum leyfi til að skreyta stofuna okkar í pásunni
okkar og vorum tilbúin með veitingar þegar hún kom
inn í kennslustofuna.
Hver er fyndnastur í skólanum? Baltasar, það er svo
fyndið að vera í tímum með honum. Hann segir fullt af
skrítnum hlutum og við endum alltaf í hláturskasti.
Hvert er uppáhaldslagið þitt? Clocks með Coldplay.
Hver er uppáhaldsmaturinn þinn?
Uppáhaldsmaturinn minn er sushi.
Hver er uppáhaldsbíómyndin þín?
Allar Harry Potter myndirnar eða Scream 1.
Hvaða þrjá hluti myndir þú taka með þér á eyðieyju og
hvers vegna? Ég myndi líklega taka með mér áhuga-
verða bók, til að hafa eitthvað að gera, vatn og mat.
Hver er þinn helsti kostur? Ég myndi segja að ég
sé úrræðagóð, ég er mjög góð í að leysa vandamál,
sérstaklega þegar kemur að einhverju í skólanum.
Bekkjarfélagarnir kalla mig oft alfræðiorðabók.
Ef þú gætir valið þér einn ofurkraft til að vera með
restina af ævinni, hvað myndir þú velja?
Ég væri til í að geta flakkað á milli staða, þá er maður
aldrei seinn og getur komið sér fljótt úr aðstæðum sem
manni langar ekki að vera í ... plús það að maður þyrfti
aldrei að borga fyrir flugferðir aftur.
Hvaða eiginleiki finnst þér bestur í fari fólks?
Ég verð að segja traust, það er gott að geta treyst fólki.
Hvað langar þig að gera eftir grunnskóla?
Ég ætla í framhaldsskóla til að undirbúa mig fyrir nám í
leiklist og arkitektúr.
Ef þú ættir að lýsa sjálfri þér í einu orði hvaða orð
væri það? Róleg.
Ungmenni vikunnar
Nafn: Ylfa Vár Jóhannsdóttir
Aldur: 15 ára
Skóli: Heiðarskóli
Bekkur: 10. bekkur
Áhugamál: Taekwondo,
tónlist og söngur
Thelma Hrund Hermannsdóttir
thelma@vf.is
FS-ingur vikunnar
Nafn: Jón Eyjólfur Stefánsson
Aldur: 16 ára
Námsbraut: Raunvísindabraut
Áhugamál: Körfubolti
12 // vÍkurFrÉttir á SuðurneSJuM