Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Qupperneq 45

ljósmæðrablaðið ljósmæðrablaðið
1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 4544 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022
og 26,7% árið 2019 meðal einburafæðinga (Eva Jónasdóttir og
Védís Helga Eiríksdóttir, 2020; Alexander Kr Smárason, Eva
Jónasdóttir, Jóhanna Gunnarsdóttir og Védís Helga Eiríksdóttir,
2021). Einnig er líklegra að fjölburar leggist á nýburagjörgæslu
en á árunum 1999­2018 var meðaltal innlagna fjölbura 39%
miðað við 7,5% hjá einburum (Þórður Þórkelsson, óbirt gögn,
26. febrúar 2022).
Eftirmálalaus fæðing
Útkomubreytan eftirmálalaus fæðing er fæðing þar sem ekki
var gerður keisaraskurður, ekki áhaldafæðing, ekki spangar­
klipping, ekki rifa í endaþarm (3° og 4° rifa), ekki blæðing eftir
fæðingu (≥500 ml), ekki andvanafæðing, ekki lægri Apgar en 7
eftir 5 mínútur og ekki innlögn á Vökudeild. Þessar breytur er
valdar með tilliti til þess að inngripin og útkomurnar geta haft
neikvæðar afleiðingar í för með sér fyrir heilsu móður og barns
til lengri tíma. ICD­10 og NCSP kóðar voru nýttir til þess að
skilgreina inngrip og útkomur en gögn úr fæðingaskrá voru
einnig notuð fyrir þrjár útkomur þ.e. blæðingarmagn í ml, Apgar
eftir fimm mínútur og innlagnir á Vökudeild. Í þeim tilfellum
sem skráð blæðingarmagn var 500 ml eða meira eða blæðing
var merkt með ICD­10 kóða þá flokkaðist það sem alvarleg
blæðing eftir fæðingu. Miðað var við mælt blæðingarmagn þar
sem það átti við, annars var miðað við áætlað blæðingar magn
(tafla 1).
Bakgrunnsbreytur
Bakgrunnsbreyturnar sem voru skoðaðar voru aldur móður
(≤20, 21­29, 30­39 og ≥40 ára), búseta (höfuðborgarsvæði og
utan höfuðborgarsvæðis), hjúskaparstaða (gift/sambúð og ein­
stæð) ríkisfang (íslenskt og annað), starf (í vinnu/heima vinnandi,
nemi, öryrki/lífeyrisþegi og atvinnulaus), frum­ eða fjölbyrja,
meðgöngulengd (<37, 37­41 og ≥42 vikur), fæðingar staður
(Landspítali og annar fæðingarstaður) og líkams þyngdar stuðull
(body mass index; BMI) kvennanna við upp haf meðgöngu
(<18,5, 18,5­24,9, 25­ 29,9 og ≥ 30).
Gagna­ og tölfræðiúrvinnsla
Rannsóknartímabilinu var skipt upp í tvö fimm ára tímabil
(2009­2013 og 2014­2018). Fjöldi og hlutföll af heild voru
skráð fyrir hverja bakgrunnsbreytu fyrir hvort tímabil (tafla 2)
og fyrir útkomubreytuna eftirmálalausar fæðingar, lagskipt
eftir bakgrunnsbreytum (tafla 3). Munur á bakgrunnsbreytum
og útkomubreytu á milli tímabila var metinn með kí­kvaðrat
prófi og miðað við marktektarmörk p<0,05.
Tíðni eftirmálalausra fæðinga var skoðuð hvert ár fyrir
sig, 2009­2018, og hlutfall þeirra af heild sett fram með lýsandi
mynd sem sýndi þróunina yfir rannsóknartímabilið (mynd 1).
Til þess að fá betri mynd af hverjum þætti í þessari samsettu
breytu var ákveðið að skoða einnig hvert inngrip og útkomu
fyrir sig og lýsa breytingum yfir tíma á 10 ára tímabili (2009­
2018) sem fjölda og hlutfall af heild. Niðurstöðurnar voru
settar fram í þremur lýsandi myndum (myndir 2-4).
Til þess að sjá betur tengingu eftirmálalausrar fæðingar
við bakgrunnsþætti kvenna var gerð tvíkosta aðhvarfsgreining
(e. Binomial regression) og reiknuð bæði óleiðrétt og leiðrétt
gagnlíkindahlutföll (e. Odds Ratio, OR) ásamt 95% öryggis bili
(c. Confidence Interval, CI) (tafla 4). Þessir bakgrunnsþættir
voru valdir þar sem þeir hafa allir þekkt tengsl við eitt af þeim
inngripum eða útkomum sem eru í samsettu útkomubreytunni,
eftirmálalaus fæðing. Leiðrétt var fyrir öðrum þáttum í töflunni.
Tölfræðiúrvinnsla var unnin í forritinu R­Studio (útgáfa
1.3.1073). Töflur og myndir voru settar upp í Microsoft Excel
(útgáfa 16.43). Rannsóknin var unnin með leyfi frá Vísindasiða ­
nefnd sem fékkst þann 26. maí árið 2020 (nr. VSNb2019020007
/03.01).
Niðurstöður
Á rannsóknartímabilinu voru 42.682 einburafæðingar skráðar
í fæðingaskrá Íslands. Í töflu 2 má sjá bakgrunnsþætti þýðisins.
Flestar mæður sem fæddu einbura á þessum 10 árum voru
íslenskar konur (87,1%) á aldrinum 21­39 ára (41,9%) og í
vinnu (78,6%), meirihlutinn gekk 37­41 viku (93,0%) og fæddi
á Landspítala (73,3%). Mæður voru líklegri til að vera eldri
eftir því sem leið á tímabilið en konur sem voru 40 ára og eldri
fjölgaði úr 5,3% í 6% milli tímabila. Fjölgun var í flokkum
mæðra sem voru einstæðar (64,5% í 68,8%) og erlendar (12,3%
í 13,6%) Breyting milli tímabila var marktæk í öllum hópum
(p<0,001) nema á breytunni BMI. Fjölgun var í hópi kvenna
með líkamsþyngdarstuðul (BMI) ≥ 30 (p=0,265) yfir rann­
sóknar tíma bilið. Ónæg gögn voru fyrir BMI til að meta hækkun
eða lækkun þar sem ófullnægjandi skráning var á breytunni
fyrstu árin á rannsóknartímabilinu. Breyting varð á með göngu­
lengd og fækkaði þeim sem gengu ≥ 42 vikur úr 2,5% í 1,8%
(p<0,001).
Eftirmálalaus fæðing
Á rannsóknartímabilinu voru alls 26.096 eftirmálalausar
fæðingar (61,1%). Árið 2009 voru 3.050 eftirmálalausar
fæðingar eða 62,7% allra fæðinga það árið en árið 2018 voru þær
2.423 (59,0%). Mynd 1 sýnir þróunina á eftirmálalausri fæðingu
á rannsóknartímabilinu. Á árunum 2009­2013 voru eftir mála­
lausar fæðingar 14.111 talsins (62,6%) og árin 2014­2018 voru
þær 11.985 (59,5%, p<0,001). Mesta fækkun á eftirmálalausum
fæðingum milli tímabilanna tveggja var hjá konum 40 ára og
eldri (p<0,001), þeim sem gengu 42 vikur eða lengur (p<0,001)
og konum með BMI undir 18,5 eða yfir 30. Munur á líkams­
þyngdarstuðli mældist þó ekki marktækur (p=0,339) (tafla 3).
Þegar rýnt var nánar í einstaka útkomuþætti í samsettu
útkomubreytunni mátti helst sjá aukningu á blæðingu eftir
fæðingu en árið 2018 var blæðing yfir 500 ml skráð hjá 25,8%
af öllum einburafæðingum (mynd 2).
Innlögnum á Vökudeild fækkaði um tæplega helming
á rannsóknartímabilinu (8,9% árið 2009 og 4,3% árið 2018;
mynd 3). Hlutfall inngripa í fæðingar breyttist lítið yfir tímabilið
en hlutfall keisaraskurða af öllum fæðingum einbura var um
Breytur ICD NCSP Skilgreining/breyta fæðingarskrár
Keisaraskurður
O82.1 Fæðing með bráðakeisaraskurði
O82.0 Fæðing með valkeisaraskurði
MCSA10 Keisaraskurður um neðri hluta legs
MCSA00 Keisaraskurður um efri hluta legs
O82.2 Fæðing með legnámi í keisaraskurði
MCSA30 Legnám ofan legganga í keisaraskurði
MCSA33 Legnám að fullu í keisaraskurði
Áhaldafæðing
O81.4 Sogklukkufæðing
MASE00 Fæðing með lágri sogklukku
MASE03 Fæðing með hárri sogklukku eða sogklukku í miðri grind
MASE20 Misheppnuð fæðing með sogklukku
O81.0 Fæðing með lágri töng
MASF00 Lág tangarfæðing í höfuðstöðu
O81.1 Fæðing með miðgrindartöng
MASF10 Miðgrindartangarfæðing í höfuðstöðu
O81.2 Miðgrindartöng með snúningi
MASF20 Misheppnuð töng í fæðingu í höfuðstöðu
MASF96 Tangarfæðing í höfuðstöðu með töng, önnur ótalin
MASG03 Sitjandafæðing og töng síðan lögð á höfuð
MASG13 Framdráttur í sitjandafæðingu og töng síðan lögð á höfuð
O81.3 Önnur og ótilgreind tangarfæðing
O81.5 Fæðing með bæði töng og sogklukku
O66.5 Misheppnuð beiting sogklukku og tangar, ótilgreind
Spangarskurður
MAXX00 Spangarskurður
Rifur (3° og 4°)
O70.2 Þriðjastigs spangartæting í fæðingu
O70.3 Fjórðastigs spangartæting í fæðingu
Blæðing
O72.0 Þriðjastigs blæðing (föst fylgja)
O72.1 Önnur blæðing strax eftir fæðingu (spennuleysi)
O72.2 Tafin og síðkomin blæðing eftir fæðingu (blæðing tengd
föstum hlutum fylgju eða himna í kjölfar fæðingu
Fæðingarskrá: Flokkabreyta unnin úr samfelldu breytunni
„blæðing mæld (ml)“ EÐA samfelldu breytunni „blæðing
áætluð (ml)“: Ef gildi > 500 ml ÞÁ „já“ (útilokað)
Andvana fæðing
P95 Fósturdauði af ótilgreindri orsök
Lágur Apgar
Fæðingarskrá: Flokkabreyta unnin úr raðbreytunni
„Apgar 5 mín“. EF gildi <7 eftir 5 mínútur ÞÁ „já“
Innlögn á Vökudeild
Fæðingarskrá: Flokkabreytan „Eftirlit með barni“
EF „já“ á Vökudeild ÞÁ „já“ (útilokað)
Tafla 1
Inngrip og útkomur sem
ekki eru til staðar í eftir-
málalausum fæðingum
á Íslandi á árunum
2009-2018 skráðar
með Nordic Medico-
Statistical Committee,
Classification of
Surgical Procedures
(NCSP) og International
Classification of
Diseases, tenth revision
(ICD-10) kóðum og
breytum í íslenskri
fæðingarskrá.