Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Page 72

ljósmæðrablaðið ljósmæðrablaðið
1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 7372 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022
Niðurstöður
Konurnar lýstu hver á sinn hátt sinni einstöku upplifun af því
að byrja í eðlilegri fæðingu en enda í bráðakeisaraskurði. Tekin
voru viðtöl við 12 konur sem allar höfðu byrjað í fæðingu en
endað í bráðakeisaraskurði. Þær voru á aldrinum 30­43 ára og
höfðu fætt á mismunandi fæðingarstöðum. Yfirþemað er: Erfið
reynsla: Eitthvað sem maður gerir ekki endilega ráð fyrir að gerist.
Það lýsir vel reynslu kvennanna sem tóku þátt í þessari rannsókn.
Meginþemun voru sjö: þurfa að fara í bráðakeisaraskurð, andleg
líðan, áhrifaþættir, líkamleg líðan, fræðsla og eftirfylgni, maki og
stuðningsaðilar og að lokum líðan í dag. Einnig voru greind tvö
til þrjú undirþemu undir hverju meginþema, fyrir utan eitt.
Hægt er að sjá heildargreiningarlíkanið á mynd 2.
Erfið reynsla: Eitthvað sem maður gerir
ekki endilega ráð fyrir að gerist
Í yfirþemanu lýstu konurnar reynslunni af því að byrja í eðli­
legri fæðingu og enda í bráðakeisaraskurði sem áfalli og erfiðri
reynslu. Þær höfðu búist við eðlilegri fæðingu og voru búnar að
undirbúa sig á ýmsa vegu, svo sem með því að fara á fæðingar­
fræðslunámskeið og/eða í meðgöngujóga, skoða ýmsa fræðslu
á netmiðlum, gera fæðingarplan og svo framvegis. Því var það
áfall fyrir þær að enda í bráðakeisaraskurði, eins og einn við­
mælandi lýsti því: Þetta er ekki eitthvað sem maður ætlar að gera
þegar maður er að fara að eiga barn, að enda í keisara, hvað þá
bráðakeisara, það tók líka bara langan tíma að vinna úr því. Þetta
var erfið upplifun, svakalega erfið upplifun (Kristín).
Að þurfa að fara í bráðakeisaraskurð
Fyrsta aðalþemað, að þurfa að fara í bráðakeisaraskurð, lýsir and­
legri líðan kvennanna þegar ákvörðun um bráðakeisaraskurð lá
fyrir, vegna framgangs eða ástands barns, og lýsir einnig upplifun
þeirra inni á skurðstofu. Þar undir voru greind tvö undirþemu,
áfall og ótti og finna fyrir létti.
Fyrsta undirþemað nefnist áfall og ótti en konurnar
upp lifðu það sem áfall eða sjokk að þurfa í bráðakeisaraskurð.
Þær höfðu allar stefnt að því að fæða eðlilega og því fannst þeim
áfall að þurfa í bráðakeisaraskurð: En ég man eftir því að við bara
brotnuðum niður, að þurfa einhvern veginn að taka þessa ákvörðun,
eða þurfa að enda þetta svona, eiginlega meira ( Jóna). Konurnar
óttuðust jafnvel um líf sitt og barnsins: Ég vissi bara ekki hvort
ég myndi lifa þetta af, einhvern veginn, ég var alveg komin þangað
sko. Ég óttaðist að hún væri dáin, þau voru alltaf að tala um hjart­
sláttinn … ég hafði miklar áhyggjur af henni og mér (Birna).
Hitt undirþemað var finna fyrir létti, eftir að þær komu
inn á skurðstofu. Þær höfðu verið lengi í fæðingu, orðnar ör­
magna á líkama og sál og áhyggjufullar yfir líðan barnsins og
fannst tími til þess kominn að grípa inn í ferlið: En svo bara um
leið og það var búið að taka ákvörðun … þá bara var ég svona ok,
mér var bara létt… ég vildi bara að það hefði verið tekin ákvörðun
fyrr út af hjartslættinum, það voru allt of miklar dýfur (Kristín).
Andleg líðan eftir bráðakeisaraskurð
Annað aðalþemað var andleg líðan eftir bráðakeisaraskurð en eftir
fæðinguna gengu konurnar í gegnum ýmsar erfiðar tilfinningar
tengdar bráðakeisaranum sem sátu í þeim og tók þær langan
tíma að vinna úr. Hér undir eru þrjú undirþemu, vonbrigði og
brostnar væntingar, að finna fyrir eftirsjá og vera ósátt og að vinna
úr reynslunni.
Fyrsta undirþemað var vonbrigði og brostnar væntingar
en hér lýstu konurnar vonbrigðum yfir því að hafa ekki fætt í
gegnum fæðingarveg og upplifðu að þeim hefði mis tekist: Það
var einhvern veginn svona, mér mistókst, það var þessi hugsun
(Lára). Konurnar voru með draumsýn og væntingar fyrir
fæðinguna og urðu svo fyrir miklum vonbrigðum þegar það
gekk ekki eftir: Þetta eru bara ákveðin vonbrigði, að missa af upp­
lifuninni, vonbrigði að takmarka möguleika sína við næstu fæðingu.
Þetta er svona pínu tekið af manni, það sem maður var búin að
Erfið reynsla: Eitthvað sem að maður
gerir ekki endilega ráð fyrir að gerist
Að þurfa að fara í bráðakeisaraskurð
Andleg líðan eftir bráðakeisaraskurð
Áhrifaþættir
Líkamleg líðan
Fræðsla og eftirfylgni
Maki og stuðningsaðilar
Líðan í dag
Áfall og ótti
Að finna fyrir létti
Vonbrigði og brostnar væntingar
Að finna fyrir eftirsjá og að vera ósátt
Að vinna úr reynslunni
Það sem stuðlar að góðri reynslu
Það sem stuðlar að slæmri reynslu
Í fæðingu/aðgerð
Að ná sér eftir aðgerð
Fræðsluþarfir fyrir aðgerð
Fræðsluþarfir eftir aðgerð
Viðtal eftir fæðingu
Mikilvægast að eignast heilbrigt barn
Viðhorf annarra
Viðhorf til frekari barneigna
Mynd 2 Heildargreiningarlíkan.
sjá fyrir sér (Fríða). Dóra var búin að gera sér miklar væntingar
varðandi sína fæðingu: Þannig að fara frá því, ég sá það alveg í
hillingum, yfir í það að vera send til Reykjavíkur og að vera skorin
og geta ekki staðið upp og geta ekki einhvern veginn sinnt barninu
fyrsta sólahringinn, mér fannst það verst.
Annað undir þemað var að finna fyrir eftirsjá og vera
ósátt. Konurnar fundu fyrir eftirsjá og voru jafnvel ósáttar
við ljós mæðurnar sem önnuðust þær á meðgöngunni eða í
fæðingunni. Þær gátu verið ósáttar við framkomu eða umönnum
ljós mæðranna og veltu því fyrir sér hvort hlutirnir hefðu farið
öðru vísi ef þær hefðu til dæmis fengið aðra ljósmóður í fæð­
ingunni eða jafnvel fætt á öðrum fæðingarstað: Ég lenti strax
á ein hverjum vegg hjá ljós móður sem nennti ekki að vera þarna,
mér finnst svo lítið eins og það hafi einhvern veginn valdið því
að þetta hafi gerst, en auðvitað veit maður það ekki ( Jóna).
Þriðja undirþemað er að vinna úr reynslunni en það
lýsir því hvernig tilfinningar konurnar upp lifðu gagnvart því
að hafa endað í bráðakeisaraskurði og hvernig þær reyndu að
vinna úr þessum tilfinningum. Konurnar nefndu tilfinningar
eins og reiði, ótta, doða og eftirsjá og upp lifðu sig misheppnaðar.
Margar kvennanna leituðu sér aðstoðar hjá sál fræðingi eftir
fæðinguna eða fengu viðtal hjá Ljáðu mér eyra, sem er þjónusta
sem Landspítali býður upp á fyrir foreldra sem hafa þörf fyrir
að ræða um upplifun fæðingar eða kvíða fyrir fæðingu. Auk þess
ræddu þær um reynsluna við fjölskyldu og vini:
Þetta sat rosalega í mér og mér fannst ég þurfa að
tala um þetta endalaust … ég var endalaust einhvern
veginn að fara í gegnum það, bæði heimaljósmóðirin
sem var dásamleg, hún hlustaði á mig aftur og aftur
og alla mína vini … ég fann að það var algjörlega
mín leið til að komast út úr þessu ( Jóna).
Olga gekk til sálfræðings í þrjá mánuði eftir bráða­
keisarann en ræddi aldrei bráðakeisaraskurðinn við hann, þrátt
fyrir að hafa upplifað fæðinguna á mjög neikvæðan hátt þannig
að hún sat í henni og olli henni vanlíðan: Ég fór til sálfræðings
fyrstu þrjá mánuðina … en ég ræddi aldrei fæðinguna … ég hafði
svolítið ýtt þessu undir koddann, ég var bara þakklát fyrir að vera
lifandi og barnið var lifandi og allir heilbrigðir, þú veist. Þeim
konum sem fengu viðtal hjá Ljáðu mér eyra fannst gott að fá
svör og útskýringar á því sem hafði legið á þeim: Ég fór svo í
Ljáðu mér eyra einhverjum nokkrum mánuðum eftir þetta og mér
fannst það voða fínt, bara betri útskýringar og svoleiðis, þú veist,
af hverju kom þetta fyrir mig (Lilja).
Áhrifaþættir
Þriðja aðalþemað er áhrifaþættir og þar undir eru tvö undir þemu,
það sem stuðlar að jákvæðri reynslu og það sem stuðlar að nei kvæðri
reynslu. Fyrsta undirþemað er það sem stuðlar að jákvæðri reynslu
en þar komu í ljós sameiginlegir áhrifaþættir hjá þeim konum
sem frekar voru með jákvæða upplifun af fæðingarferlinu. Þessar
konur fundu fyrir öryggi, þær upplifðu nærveru og stuðning,
fengu útskýringar í gegnum ferlið og upplifðu að hafa fengið
góða fræðslu og undirbúning á meðgöngunni. Nína segir frá
sinni upplifun: Mér fannst bara öll samskiptin frábær … ég gat
spurt endalaust og fengið svör við öllu, ég var einhvern veginn
rosa lega örugg, mér fannst þessar konur stórkostlegar, mér fannst ég
í rosalega góðum höndum. Halldóra fann fyrir miklum stuðningi
og upp lifði að hafa fengið góða fræðslu í öllu fæðingarferlinu
frá ljós mæðrum sínum: Þetta er ekki sjálfsagt, að vera með svona
góðar ljósmæður finnst mér … það sem kom mér bara rosalega mikið
í gegnum allt er þessi ljósmóðir … hún sagði mér bara frá öllu, allt
frá hinni fullkomnu fæðingu yfir í versta keisara. Elma talar um
ljós mæðra nemann sem veitti henni mikinn stuðning og bjarg ráð
sem hún hafði ekki upplifað frá ljósmóður sem var hjá henni
fyrr í fæðingunni: Vá, hvað ég hefði viljað getað þakkað henni fyrir
að hafa dregið mig svona aðeins til baka og það var svo gott, mig
vantaði svo að vita að ég gæti þetta alveg. Allar konurnar töluðu
um hversu vel var tekið á móti þeim inni á skurðstofu og fundu
þær fyrir hlýleika og stuðningi þar, þrátt fyrir að finna að það
þurfti að hafa hraðar hendur og að þær skynjuðu að vissu leyti
óró leika hjá starfsfólkinu. Þær fundu samt sem áður til öryggis,
yfirvegunar og fagmennsku.
Annað undirþemað er það sem stuðlar að slæmri reynslu,
sem lýsir upplifun kvennanna af skorti á stuðningi og hvernig
þeim fannst ekki hafa verið hlustað á þær en ásamt því að upp­
lifa lítil eða erfið samskipti við ljósmæður og/eða lækna fannst
þeim vanta meiri upplýsingagjöf og fræðslu: Ég hefði þurft meiri
fræðslu, meiri útskýringar … ég var bara stressuð út af barninu …
Við vorum bara alveg í lausu lofti … Við vissum ekki neitt, það
hefði þurft meira samtal (Kristín). Olga upplifði gott utanumhald
á með göngunni og leit björtum augum á væntanlega fæðingu.
Hún hafði farið í keisaraskurð vegna barns í sitjandastöðu í
fyrri fæðingu og á núverandi meðgöngu hafði verið rætt að ef
fæðingin myndi dragast á langinn væru líkur á því að hún þyrfti
að fara aftur í keisaraskurð:
Mér fannst ekki vera hlustað á mig … ég fékk rosa
mikið að heyra hvað væri mikið að gera … það var
kannski svona upplifunin mín, að ég væri bara hringa­
miðjan af niðurskurði heilbrigðiskerfisins … þó ég hafi
ekki verið með reynslu af því að láta misnota mig, þá
var það svona tilfinningin einhvern veginn … það var
gert lítið úr því sem ég sagði, tilfinningunum mínum og
líðan minni. Það er eiginlega bara þessi upp lifun mín
af þessu og framkoman við mig sem mér fannst erfiðust
… frá því ég var komin af stað og í sam skiptum mínum
við fæðingardeildina upp frá.
Jónu fannst ljósmóðirin sem hún var með fyrst í fæðingunni ekki
hafa áhuga á að sinna sér. Þessi upplifun sat lengi í henni:
Það sat svo ótrúlega í mér þessi ljósmóðir sem ég fékk …
ég bað um jógabolta og hún sagði bara strax, hérna viltu
ekki bara leggjast … hún náttúrulega var ekki alveg
viðstödd. Þú veist hún stóð bara úti í glugga, já dugleg,
flott hjá þér, þú stendur þig vel, ég opnaði svona augun