Árbók Reykjavíkurborgar - 01.10.1989, Page 264

250
haft stöðuga atvinnu hjá bændum og meðal þeirra, og að heimilin hafi
verið stærri i fornöld, þegar flest heimili voru verksmiðjur á vetrum
og útivinnan var meiri á vori og sumri - og svo verið á flækingi sumir
hverjir. En þótt landsmenn hafi einhverntima áður verið jafnmargir og
þeir voru 1880 eða jafnvel 1901, þá geng ég að þvi visu, að þeir hefði
aldrei verið jafnmargir og þeir voru 1910.
Frá þvi laust fyrir 1820 og þangað til nú hefur ekkert það áfall
komið, sem hefur lamað þjóðarþróttinn. Fólkinu hefur fjölgað á hverjum
10 árum nema frá 1880-90. Þjóðin er leyst undan nornadóminxim, sem
gerði hana magnlausa litilsiglda og fátæka konungsþjóð. Landið er
komið inn i riki hins eilifa þjóðafriðar, og hefur engin útgjöld til
hers nje flota. íslendingar eru ekki lengur nokkrar mannhræður, sem
sitja gleymdir á klakaskeri norður i ishafi. Alt sem skeður i heiminum
fáum við að vita samdægurs. Ef "Svarti dauði" setti upp skóna til að
fara hingað austan af Indlandi, þá getum við vitað það samdægurs, og
höfum langan tima til að undirbúa viðtökur hans hjer. Stjórn landsins
er dregin saman i einn miðdepil i landinu sjálfu, og getur gjört
nauðsynlegar ráðstafanir i öllu þvi, sem stjórn hefur á hendi, á fárra
daga fresti. Þegar við lærum að nota þingræðið til annars en að steypa
ráðherrum af stóli, verða framfarir i landinu rólegri og vissari. í
stjórnmálum og löggjöf eigum við eftir að læra sanngirni, að hætta að
vera flumósa, og leggja niður hreppapólitik. Efnahagurinn er stórum
betri, en fyrir 30 árum, og þjóðareignin komin upp i 60 miljónir króna.
Hvar sem fólkinu fjölgar þar eykst verðmætið. Auðvitað getur þvi
fjölgað of ört, en það skapar samt verðið. Nú á dögum er ekki meir en
hálf velgengni landsmanna undir landbúnaðinum komin. Ófarir hans að
einhverju leyti er ekki nema hálfur þjóðarskaði, áður voru þær allur.
Velgengni og framþróun eru lika komnar undir hugsunarhættinum. Meðan
við trúum þvi að við sjeum auðnulaus kotungsþjóð, þá verðum við það.
Ef við tökum upp hina hugsunarstefnuna, sem Færeyingar hafa stundum á
orði: "íslendingar geta alt", þá er áreiðanlegt að við getum mikið.
Allar likur eru til þess, að landsmenn verði 100000 manns nálægt 1928,
og um sama leyti er vonandi að þjóðareignin verði 100 miljónir króna.
III. Manntalið 1910
Á alþingi 1909 bar dr. Jón Þorkelsson þáverandi þingmaður
Reykvikinga upp svolátandi tillögu til þingsályktunar:
"Neðri deild alþingis ályktar að skora á landsstjórnina, að
hún gangist sjálf fyrir þvi að taka manntal, er fram skal fara
hjer á landi 1910, og geri sjálf allar nauðsynlegar ráðstafanir
til þess, svo að hún sjálf sjái um, að unnin sje úr þvi allur sá
hagfræðislegi fróðleikur, sem þörf er á, en Hagfræðisskrifstofan
(Statistisk Bureau) i Kaupmannahöfn sje upp hjeðan leyst af þeim
starfa".
Ályktunin var samþykt i neðri deild og afgreidd til
stjórnarinnar frá þinginu.
Nokkrar brjefaskriftir urðu milli stjórnarráðs íslands og
fjármálastjórnarinnar i Khöfn. Fjármálastjórnin hjelt þvi fram
fyrst og fremst, að hjer hefði átt að telja fólkið á sama ári, sem
manntalið færi fram i Danmörku, árið 1911, en hjer hafði verið