Verzlunartíðindi - 01.12.1950, Blaðsíða 2

Frjáls verzlun - haftaverzlun
tslenzk verzlun hefur nú um 19 ára skeið verið
háð útflutnings- og innflutningshöftum. Aðeins
þeir, sem nú eru komnir til fullorðinsára, hafa af
eigin raun aðstöðu til þess að gera samanburð á
frjálsri verzlun og haftaverzlun. Meðal annars af
þeirri orsök hljómar hugtakið „frjáls verzlun“ æði
ókunnuglega í eyrum margra, og enda þótt illar
afleiðingar haftakerfisins blasi hvarvetna við, þá
er engu líkara en menn séu farnir að sætta sig við
það sem óhjákvæmilega nauðsyn og hafi ekki dug
til að rísa gegn ósómanum. Þó er þess ennþá minnzt
á hátíðum og tyllidögum, að verzlunin hafi verið
„gefin frjáls“ árið 1854 og sá atburður jafnvel
settur á borð með og nefndur í sömu andránni og
endurreisn alþingis 10 árum fyrr árið 1844, stjórn-
arskráin 20 árum síðar 1874, heimastjórnin 30 ár-
um síðar árið 1904, lýðveldisstofnunin 40 árum síð-
ar árið 1944 og upphaf þúsund ára friðarríkis á
jörðunni, sem pýramídinn kvað segja að hefj-
ist 50 árum síðar, árið 1994! Það mætti því
ætla, að „frjáls verzlun" væri mönnum ólíkt
hugstæðari en raun virðist bera vitni um. En ekki
hefur samt orðið vart mikils kvíða hjá leiðandi
mönnum með þjóð vorri í sambandi við væntanleg
hátíðahöld að liðnum fjórum árum, þegar fagna
skal 100 ára afmælis þeirrar frjálsu verzlunar,
sem glæstustu frumherjar íslenzkrar sjálfstæðis-
baráttu gáfu þjóðinni, en skammsýnir stjórnmála-
menn vorra tíma sáu um að ekki varð nema rúm-
lega hálfáttræð.
Framleiðsla vor er fábreytt og einhliða. Því er-
um vér neyddir til þess að eiga margbrotin við-
skipti við aðrar þjóðir, enda er utanríkisverzlun
vor geysimikil miðað við stærð þjóðarinnar. Fyrir
stríðið mun innflutningur á hvern íbúa landsins
hafa verið meiri en með nokkurri annarri þjóð í
Evrópu. Af því leiðir, að það veltur á eigi alllitlu
fyrir hag einstaklinganna hvernig slíkum viðskipt-
um er háttað, enda eru það kunnar staðreyndir úr
sögu þjóðarinnar, að þá hefur henni vegnað vel,
bæði menningarlega og efnalega, þegar verzlunin
hefur staðið með blóma, annars illa. Nægir í þessu
sambandi að benda á tvennt: Það er talið, að van-
2 . ---------------------------------------------
máttur íslendinga til þess að halda uppi viðskipt-
um við aðrar þjóðir hafi átt einna ríkastan þátt í
falli hins forna, íslenzka þjóðveldis. Á hinn bóg-
inn gerði Jón Sigurðsson verzlunarfrelsi að öðru
höfuðmálinu í sjálfstæðisbaráttunni, næst á eftir
sjálfu hinu pólitíska sjálfstæði. Er það eitt af ó-
tvíræðustu dæmunum um framsýni hans, því óhætt
er að fullyrða, að verzlunarfrelsið frá miðri síð-
ustu öld hafi frekar en nokkuð annað vakið þjóð-
ina, gefið henni trú á landið og sjálfa sig og mjög
flýtt fyrir fullum árangri í sjálfri sjálfstæðisbar-
áttunni.
Ein viðsjárverðasta hliðin á ríkjandi ástandi í
verzlunarmálum vor íslendinga er ófrelsi einstakl-
ingsins. Jafn. óhjákvæmilegt og það er hverju sið-
uðu þjóðfélagi, að setja reglur um, hvað sé siðsam-
legt og heiðarlegt í samskiptum manna, jafn
hættulegt er það og líklegt til þess að valda upp-
reisn gegn þeim hinum sömu reglum, að ganga
svo langt sem gert hefur verið á þeirri braut, að
takmarka rétt einstaklingsins til þess að velja og
hafna.
Ótvíræðasti kostur við frjálsa verzlun frá sjón-
armiði einstaklingsins er hið frjálsa val hans, að
mega velja það af vöruframboðinu, sem hann hef-
ur tækifæri til þess að veita sér. Þess á hann eng-
an kost nú svo heitið geti. Hinn almenni neytandi
á um það litla sem enga völ, hvernig hann ver
tekjum sínum. Innflutningur varanna stjórnast
ekki af því, hvað neytandinn vill kaupa, heldur af
því, hverju þar til settar nefndir og ráð ætlast til
að dreift skuli til neytendanna. Slík afskiptasemi
og árás á sjálfsákvörðunarrétt neytandans er m. a.
varin með því, að þetta sé nauðsynleg ráðstöfun
til þess að takmarka það magn af vörum, sem flutt
verði til landsins, m. ö. o., með gjaldeyrisskorti.
Þetta er hin viðsjárverðasta blekking. Það verður
jafn mikið keypt, hvort sem valið er frjálst eða
ekki, miðað við sömu þjóðartekjur. Fái neytand-
inn ekki það, sem hann helzt girnizt, kaupir hann
það næst bezta. Sé vöruframboðið samt sem áður
takmarkað svo mjög, að það verði minna en eftir-
spurnin, leiðir það óhjákvæmilega til verðhækk-
VERZLUNARTÍÐINDIN