Læknablaðið : fylgirit - 06.03.2015, Blaðsíða 8

8 LÆKNAblaðið 2015/101 FYLGIRIT 83
B R Á Ð A D A G U R I N N 2 0 1 5
F Y L G I R I T 8 3
E-9 Öryggi barna í innkaupakerrum: Árangursríkt inngrip
til forvarna. Skrásetningu slysa er ábótavant
Árni Þór Eiríksson, Zuilma Gabríela Sigurðardóttir
Sálfræðideild Háskóla Íslands
athe1@hi.is
Bakgrunnur: Öryggi barna ætti að skipta foreldra miklu máli. Að leyfa
barni að sitja eða standa ofan í innkaupakerru þar sem vörur eiga að
vera, getur verið mjög áhættusamt. Árið 2005 gaf Landlæknisembættið
út bækling þar sem fram kom að á hverju ári slasast um 100 börn
við það að falla úr innkaupakerrum. Þó voru þetta áætlaðar tölur
Landlæknisembættisins því engar samantektir voru til um algengi,
alvarleika eða fjölbreytileika slysa sem börn sem sett eru ofan í inn-
kaupakerrur lenda í.
Markmið: Að athuga hvort hægt væri að hafa áhrif á þá hegðun að
foreldrar settu börn sín ofan í innkaupakerrur með því að koma fyrir
spjaldi með mynd af barni ofan í innkaupakerru innan í bannhring í inn-
kaupakerrum fjögurra verslana á höfuðborgarsvæðinu.
Aðferð: Þrír matsmenn töldu tíðni markhegðunar með endurteknum
mælingum áður en spjöldin voru sett í innkaupakerrurnar, eftir að þeim
hafði verið komið fyrir og eftir að spjöldin voru tekin úr og var samræmi
á milli þeirra k=0,99. Notast var við margfalt grunnskeiðssnið með frá-
hvarfi til að meta áhrif íhlutunar í verslununum fjórum.
Niðurstöður: Á grunnskeiði var tíðni markhegðunar 7,72 tilfelli að
meðaltali, en þegar inngripi var komið fyrir fór tíðni markhegðunar
niður í 0,38 tilfelli að meðaltali í hverri mælingu. Þegar inngripið var
svo tekið úr innkaupakerrunum fór tíðni markhegðunar í 9,42 tilfelli að
meðaltali. Inngripið minnkaði líkur á markhegðun því töluvert.
Ályktanir: Í kjölfar þessarar rannsóknar hafa Rannsóknastofa í atferlis-
greiningu við Háskóla Íslands og tryggingafélagið Sjóvá tekið höndum
saman og vinna að merkingu innkaupakerra. Mikilvægt er að meta for-
varnagildi merkingarinnar á landsvísu til langs tíma eftir því sem fleiri
innkaupakerrur eru merktar á landinu og því er nauðsynlegt að fylgjast
með og skrásetja upplýsingar um þau slys sem verða á börnum sem eru
sett ofan í innkaupakerrur.
E-10 Stunguáverkar sem leiddu til innlagna
á Landspítala 2005-2014
Una Jóhannesdóttir1, Guðrún María Jónsdóttir2, Bergrós Kristín Jóhannesdóttir4,
Hjalti Már Björnsson1,3, Tómas Guðbjartsson1,4, Brynjólfur Mogensen1,3
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2svæfinga- og gjörgæsludeild, 3bráðadeild og 4hjarta- og lungna-
skurðdeild Landspítala
brynmog@landspitali.is
Bakgrunnur: Slys og ofbeldi eru meðal algengustu dánarorsaka fólks
á aldrinum 15-44 ára. Á heimsvísu er talið að rúmlega fimm milljónir
manna deyi vegna afleiðinga slysa og ofbeldis. Tegund ofbeldis er mis-
munandi milli heimshluta, landa og innan landa. Fáar rannsóknir eru
til um faraldsfræði stunguáverka í Evrópu og ekki hafa birst rannsóknir
sem ná til heillar þjóðar. Eldri rannsóknir takmarkast oft við ákveðna
líkamshluta. Upplýsingar um stunguáverka vantar á Íslandi.
Markmið: Að kanna faraldsfræði sjúklinga með stunguáverka sem voru
innlagðir á Landspítala á 10 ára tímabili með áherslu á greiningu, með-
ferð og afdrif.
Aðferðir: Í þessa afturskyggnu rannsókn voru teknir allir einstaklingar
sem voru lagðir inn á Landspítala frá 2005-2014 í kjölfar áverka með
hníf eða sveðju. Leitað var rafrænt eftir öllum einstaklingum sem komu
slasaðir á Landspítala eftir hnífa- eða sveðjuáverka og áverkarnir flokk-
aðir samkvæmt NOMESCO-kerfi. Upplýsingar fengust úr sjúkraskrám
gjörgæslu- og legudeilda Landspítala. Umfang áverka var metið með
alþjóðlegum stöðlum; áverkastigi, áverkaskori og áverkamati.
Niðurstöður: Alls voru 49 sjúklingar lagðir inn (0,15 á hverja 1000 íbúa),
þar af voru 42 karlmenn (86%); að meðaltali fimm einstaklingar á ári
(bil: 1-10 einstaklingar/ári), meðalaldur 33 ár (bil: 5-68 ár, miðgildi 30
ár). Meirihluti stunguáverka urðu í heimahúsi eða 26 tilfelli (53%), 15
tilfelli utanhúss (31%), fjögur á skemmtistað (8%) og tvö á vinnustað
(4%). Meðaltími frá áverka að komu á sjúkrahús var 41 mínúta (bil:
6-161 mín.). Meðal áverkaskor var 9,5 (bil 1-34), 9 einstaklingar (18%)
voru alvarlega slasaðir, með áverkaskor 16 og yfir. Meðal áverkamat var
7,0. Meðallegutími var 5,5 dagar (bil: 0-53 dagar, miðgildi 2 dagar). Alls
gengust 27 sjúklingar (55,1%) undir aðgerð, og var meðal áverkaskor
þeirra 10,6, en 19 þeirra þurftu á gjörgæslumeðferð (38,8%) að halda, þar
af 8 í öndunarvél. Tveir lífshættulega slasaðir sjúklingar, með áverka-
skor 25 og 29, létust innan 30 daga (4%). Af þeim 47 sjúklingum sem
lifðu útskrifuðust 43 heim (91,5%), tveir á endurhæfingardeild, einn á
sjúkrahótel og einn á hjúkrunarheimili.
Ályktanir: Stunguáverkar sem leiða til innlagna eru tiltölulega
sjaldgæfir hér á landi samanborið við nágrannalönd. Flestir eru mikið
slasaðir en 18% einstaklinga reyndust með alvarlega eða lífshættulega
áverka. Stór hluti sjúklinga þurfti á gjörgæslumeðferð að halda og meiri-
hluti sjúklinga gekkst undir skurðaðgerð. Dánartíðni þeirra sem leggjast
inn á Landspítala eftir stunguáverka er mjög lág (4%) og gæti stuttur
viðbragðs- og flutningstími neyðarbíls skipt máli ásamt góðri meðferð
á Landspítala.
E-11 Geðgreiningar og sjálfsvígstilraunir meðal sænskra eftirlif-
enda tsunami-hamfaranna: Fimm ára pöruð ferilrannsókn
Filip K. Arnberg1,2, Ragnhildur Guðmundsdóttir3, Agnieszka Butwicka4,5, Fang
Fang4, Paul Lichtenstein4, Christina M. Hultman4,6, Unnur A. Valdimarsdóttir3,7
1National Centre for Disaster Psychiatry, Department of Neuroscience, Psychiatry, Uppsala
University, Uppsölum,2Stress Research Institute, Stockholm University, Stokkhólmi,
3Miðstöð í lýðheilsuvísindum, læknadeild Háskóla Íslands, 4Department of Medical Epidemio-
logy and Biostatistics, Karolinska Institutet, Stokkhólmi, 5Department of Child Psychiatry,
Medical University of Warsaw, Varsjá, 6Medical Psychology, Departmant of Neuroscience,
Uppsala University, Uppsölum,7Department of Epidemiology, Harvard School of Public
Health, Boston
rag16@hi.is
Bakgrunnur: Markmiðið var að rannsaka hvort sænskir eftirlifendur
tsunami-hamfaranna árið 2004 væru í aukinni áhættu á geðgreiningum
og sjálfsvígstilraunum fimm árum eftir heimkomu.
Aðferð: Eftirlifendur tsunami-hamfaranna sem komu heim frá
Suðaustur-Asíu (8762 fullorðnir og 3742 börn) voru paraðir við 864.088
óútsetta einstaklinga og 320.828 óútsett börn á kyni, aldri og félags-
stöðu. Að auki var upplýsingum um alvarleika útsetningar safnað með
spurningalista til 3.534 eftirlifenda og þær notaðar í skammtasvörunar-
greiningu. Gögn um geðgreiningar og sjálfsvígstilraunir voru fengin úr
sænskum sjúkraskrám. Áhættuhlutföll (HR) og 95% öryggisbil (CI) voru
reiknuð og leiðrétt fyrir fyrri geðgreiningum fullorðinna og fyrir fyrri
geðgreiningum foreldra barnanna.
Niðurstöður: Útsettir fullorðnir einstaklingar voru í meiri áhættu á
að fá geðgreiningu en óútsettir fullorðnir einstaklingar (6,2 vs. 5,5%;
HRadj=1,21, 95%CI: 1,11-1,32), sérstaklega streitutengdar greiningar (2,1
vs. 1,0%; HRadj=2,27, 95%CI: 1,96-2,62) og sjálfsvígstilraunir (0,43 vs.
0,32%; HRadj=1,54, 95%CI: 1,11-2,13), en ekki lyndis- eða kvíðaraskanir.
Áhætta á streitutengdum greiningum var áberandi meðal eftirlifenda