Íslenska leiðin - 01.10.2001, Qupperneq 17

Endalokum sögunnar
_i ,_. ■ k ' .r __i
skot ö a trest
Össur Skarphéðinsson
Heimsmynd okkar breytist með leifturhraða. Sá heimur sem við
ólumst upp við síðustu tíu árin er orðinn veröld sem var. í einu
vetfangi hafa atburðirnir vestur í Bandaríkjunum valdið því að
ný og skelfilegri veruleiki er orðinn til. Hann blasir við eftir ára-
tug friðar og mikillar hagsældar sem staðið hefur í okkar heims-
hluta frá lokum kalda stríðsins og hruni kommúnistaríkjanna.
Nýjar öryggisþarfir
Sumir töluðu jafnvel um endalok sögunnar og alheimssigur
vestrænna gilda; lýðræðis, mannhyggju og frjálsra viðskipta. En
ógn hryðjuverkanna steðjar nú að okkar samfélagi í öfgakennd-
ari mynd en nokkru sinni fyrr. Allt í einu er okkur orðið Ijóst
hvernig sú samfélagsgerð, sem hefur mótast allar götur frá
byltingum átjándu aldarinnar í Bandaríkjunum og Frakklandi,
er ógnað af öflum sem svífast einskis í baráttu sem beinist sér-
staklega gegn gildum Vesturlanda. Árásin á Bandaríkin var því
einnig árás á það samfélag sem við Vesturlandabúar höfum
þróað á grundvelli sameiginlegrar sögu og menningararfs. Á
sama hátt þurfum vió að vemda okkar samfélagsgerð í sam-
starfi við aðrar þjóðir heimsins. Hvernig við gerum það án þess
að upp blossi hatrammar langvarandi styrjaldir er eitt af
stærstu verkefnum stjórnmálanna á alþjóðavettvangi á næstu
árum og áratugum.
Atburðimir vestan hafs leiddu skýrt í Ijós, að hætturnar, sem
steðja að rfkjum Vesturlanda eru aðrar en áður. Hernaðarógn af
völdum skipulegra árása yfir landamæri fer dvínandi. Óvinur-
inn býr nú í hjarta ríkisins, svo vísað sé til nýlegra orða Eric
Hobsbawm, sem skrifaði m.a. Öld öfganna. Hvernig verjast
Vesturlönd þessari nýju ógn? Það er ekki síst okkar stjóm-
málamanna, að koma með svörin sem duga til að stöðva slíkt of-
beldi og vernda heimsfriðinn um leið.
Vesturlönd eru í reynd að skilgreina öryggisþarfir sínar upp á
nýtt í Ijósi hryðjuverkanna í Bandaríkjunum. íslendingar hljóta
að gera það líka fyrir sitt leyti. Við þurfum aó meta þær raunveru-
legu hættur sem íslandi, þar með töldu stjórnkerfi og mann-
virkjum, gæti stafað af hermdarverkum. Það er hluti af hinni
breyttu heimsmynd. Gegn ógn hryðjuverkanna getum vió ekki
staðið ein. Hér skiptir samvinna og samstarf alþjóðasamfélags-
ins öllu máli. íslendingar eru aðilar að NATO og við eigum að
beita okkur í slíku samstarfi til góðs fyrir okkur og aðra, og leg-
gja af mörkum í gegnum þá aðild til að hafa áhrif á gang mála
á næstu misserum.
Breytingar á heimsmyndinni
Árásin á New York og Washington var fyrsti heimssögulegi
atburður 21. aldarinnar. Hann leiddi í Ijós margvíslegar breyt-
ingar á heimsmyndinni, einsog hún blasir við mér. Bandaríkin,
sem lengi voru eina raunverulega heimsveldið, hafa ekki leng-
ur þau tök á gangi heimsmálanna sem þau höfðu áður. Hann
sýndi líka fram á að heiftarleg árás hermdarverkamanna á
valin skotmörk getur lamað stærsta herveldi heims. Þetta segi
ég því Bandaríkin urðu í reynd stjórnlaust ríki í örstuttan tíma í
kjölfar árásarinnar í september.
Sömuleiðis gefur atburðarásin í kjölfarið tilefni til að álykta að
hermdarverkasamtök geti með umfangsmiklum hryðjuverkum
haft veruleg efnahagsleg áhrif á Vesturlönd, jafnvel kallað fram
ástand sem skilgreina má sem efnahagskreppu. Þessar tvær
síðasttöldu staðreyndir eru því miður líklegar til þess að gera
stórtæk hryðjuverk eftirsóknarverð tæki í baráttu alþjóðlegra
hermdarverkasamtaka. Eftirmálar atburðanna í Bandaríkjun-
um hafa sömuleiðis varpað kastljósi á sameiginlegan styrk ís-
lömsku ríkjanna sem er líklegur til að fara vaxandi og gæti
hæglega á þessari öld breytt með afgerandi hætti styrkleika-
hlutföllum í heiminum.
Hraðlestin
Evrópusambandið er á fleygiferð og tjóir lítt fyrir okkur íslend-
inga að standa kyrrir á meðan. Samningurinn um evrópska
efnahagssvæðið hefur orðið okkur mjög til góðs. En hann er ekki
sú stoð sem hann var og er á margan hátt orðinn hornreka í
Evrópusamstarfinu. Grundvallarmarkmið samningsins snúast
um hið fjórþætta frelsi, óhefta för fólks milli aðildarríkjanna og
óhindruð viðskipti á svæðinu með vörur, þjónustu og fjármagn.
Einn stærsti gallinn við það fyrirkomulag sem samningurinn fel-
ur í sér er að með honum þurfa íslendingar að taka upp um fast
að 90% af löggjöf Evrópusambandsins án þess að hafa raun-
verulega aðkomu að lagasetningaferlinu. Breytingar, sem fel-
ast til dæmis í auknum völdum Evrópuþingsins og ráðherra-
ráðsins á kostnað framkvæmdastjórnarinnar, hafa enn rýrt
möguleika íslendinga á að hafa áhrif á mál, sem beinlínis varða
hagsmuni þeirra í lagasetningu ESB.
Frá því að samningurinn var gerður hefur Evrópusambandið
vaxið og dafnað en sífellt hefur kvarnast úr EFTA og því hafa
áhrif EES-ríkjanna farið dvínandi. Þegar bróðurpartur ríkjanna
sem eftir voru í EFTA gengu til liðs við Evrópusambandið árið
1995 varð nokkuð Ijóst að samningurinn gæti tæpast dugað til
framtíðar. Sviss féll frá samningnum en Austurríki, Finnland og
Svíþjóð gengu til liðs við ESB. Aðildarviðræður nýfrjálsu ríkjanna í
Austur- og Mið-Evrópu við ESB fela einnig augljóslega í sér
minnkandi vægí EES ríkjanna. Því þurfum við íslendingar að fylg-
ast vel með þeirri þróun sem á sér stað í Evrópu og kanna til
hlítar hverju sinni hvað sé okkur fyrir bestu í samstarfi álfunn-
ar.
Stjórnmálaflokkur sem tekur hlutverk sitt alvarlega getur ekki
látið undir höfuð leggjast að hugsa upp á nýtt stöðu íslands
gagnvart Evrópusambandinu. Sú spurning er ekki einungis á
dagskrá, heldur felur hún í sér eitt stærsta viðfangsefni stjórn-
málanna í nútíð og náinni framtíð. Samfylkingin hefurfarið þá leið
Össur Skarphéðinsson, alþingismaður og for-
maður Samfylkingarinnar
íslenska leiðin • Endalokum sögunnar skotið á frest Bls. 17