Fréttabréf Samtaka lungnasjúklinga - des. 2021, Blaðsíða 20

20
Varnirnar hlytu að hafa batnað
„Þegar ég las þessa grein varð ég aftur fyrir sams konar
hugljómun og þegar ég hitti þetta rannsóknarfólk fyrst árið
1995.” segir Ólafur og tendrast allur upp „Ég sem um það á
rannsóknarstofunni að ég skoði þetta aðeins svona í lokin.
Hugmyndin sem ég fæ þarna úr klínískri rannsókn er sú að ég
spyr: ‚Hvernig getur þetta verið?’ Barnalegasta og einfaldasta
skýringin er sú að azithromycin sýklalyfið sé að gera eitthvað við
mannafrumurnar, eitthvað jákvætt, hjálpa frumunum og
sennilega epíþel frumunum, af því að slímseigjusjúkdómur er
rafmagnssjúkdómur í epíþelinu, eða varnarhimnunni. Það var
búið að sanna það fyrir löngu. Varnirnar, eða eitthvað tengt
rafhrifunum, hlytu að hafa batnað, því ekki var þetta vel þekkta
sýklalyf að drepa sýklana að þessu sinni.”
Hugmyndin passaði ekki inn í neitt
Tilraunin sem Ólafur gerði og varð upphafið að þessu öllu, fólst í
því að hann setti upp epíþelið eins og hann var vanur og lét svo
ákveðinn skammt af azithromycini á frumurnar. Kenningin var
einfaldlega sú að að rafhrifin í þekjunni myndu breytast. „Svo geri
ég þessa tilraun og rafviðnámið í þekjunni jókst verulega! Ég
kynnti þetta síðan og mönnum fannst þetta alveg áhugavert. En
þetta var pínulítið of skrýtin niðurstaða. Þessi hugmynd passaði
ekki inn í neitt. Fólk var að hugsa um sýkla og því fannst þetta bara
fínt þannig séð. Það var enginn tilbúinn að taka þennan bolta.”
„Það var ekki fyrr en Pradeep Singh, lungnalæknir og
vísindamaður og vinur minn sem nú býr í Seattle hvatti mig
áfram. Ég vissi að hann var mjög klár svo að ég ákvað því að
halda áfram.” Það gerði hann með því að flytja inn lungna-
frumur til Íslands og rækta þær í samvinnu við Þórarin
Guðjónsson. Ólafur hafði náð sambandi við Guðmund Hrafn
Guðmundsson, prófessor í líffræði og Þórarin um aldamótin til
að undirbúa þetta. „Guðmundur Hrafn var lykilmaður í þessu til
að byrja með og reyndist mér mjög vel í að ræða þetta og setja
upp. Þórarinn Guðjónsson, prófessor og sérfræðingur í
stofnfrumum, var síðan lykilmaðurinn í að þetta væri yfirleitt
hægt. Án hans hefði þetta aldrei gerst.”
Forsagan
Ólafur kom því heim og fór að vinna með þessum frábæru
líffræðingum og þeim tókst að koma upp frumuræktunarlíkaninu
sem þeir notuðu úti og meira að segja að betrumbæta það. „Ég
leiði svo eiginlega fyrstu styrkjaumsóknirnar til Rannís og við fáum
einvherja smá peninga inn í þetta og gátum keypt það sem þurfti
til og birtum okkar fyrstu grein árið 2006.” Sú grein sýndi að
azithromycin yki rafviðnámið. „Seinna sýndum við líka, í samvinnu
við lyfjafræðideildina hérna, að það væri ekki bara rafviðnámið
sem færi upp, heldur minnkaði gegndræpi þekjunnar líka. Hún
þéttist og veitir meira viðnám. Þetta er forsagan.”
Margir hafa fengið hugmyndir
Ólafur segir að í þessu tilfelli hafi hugmyndin byrjað hjá sér og
hún hafi verið alveg á skjön við allt annað. „En það hafa margir
fengið svoleiðis hugmyndir,” tekur hann fram til áréttingar. „Það
er mikið af kláru fólki í þessum heimi, en þetta hefði aldrei orðið
neitt nema fyrir tilstilli fólks sem var tilbúið að vera með,” tekur
hann skýrt fram. „Auðvitað var ég með einhvern sannfæringar-
kraft í byrjun en Guðmundur og Þórarinn hoppuðu á vagninn og
voru síðar lykilmenn í að keyra þetta áfram.”
Þekjan fékk vörn gegn bakteríum
Grunnhugmyndin segir Ólafur að sé grasrótarhugmynd sem
byggðist á vinnu bæði með sjúklingum og frumum. „Síðan
birtum við grein árið 2010 sem er enn frekari lýsing á þessu
módeli. Þá bjuggum við til svona varnar- og sóknartilraunir með
því að setja pseudomonas bakteríuna ofan á frumurnar líka og
létum azithromycinið verja. Þá kom í ljós að azitrhomycinið varði
þekjuna fyrir bakteríunum án þess að drepa þær. Sú grein birtist
í mjög öflugu bandarísku vísindatímariti, American Journal of
Respiratory Cell and Molecular Biology, kallað Rauða blaðið og
vakti talsverða athygli. Það var alger lykilgrein í þessu. Í þessari
vinnu allri vorum við mjög heppin með meistara- og doktors-
nema sem í upphafi voru hjá mér og Þórarni en síðar alfarið hjá
honum. „Þannig að akakemíski þátturinn í þessu var áfram á
góðu róli, en það er algerlega óvíst og raunar ólíklegt að neins
konar lyfjaþróun hefði orðið ef ekki hefði komið til sögunnar
læknanemi með óvenju mikla frumkvöðulskrafta í æðum.”
Stofnun EpiEndo
Það var í kringum 2007-8 að Ólafur er með fyrirlestur í lækna-
deildinni um lungnasjúkdóma og lýsir þessum tilraunum. „Þá er í
salnum Friðrik Rúnar Garðarsson, læknanemi. Friðrik fékk mikinn
áhuga á verkefninu og ákvað að vinna að því á eigin spýtur. Hann
vann mjög markvisst, fékk fjárfesta með sér og stofnaði sjálfur
fyrirtækið EpiEndo árið 2014. Friðrik lagði á sig mikla vinnu, var
gífurlega útsjónasamur og vann þarna mikið afrek við að koma
fyrirtækinu á fót. Ég veit að reynsla, þekking og orðstír Þórarins
hjálpaði til og vona að svipað megi segja um mig.”
Fyrirtækið hefur svo þróast og þroskast og Ólafur segist sem
betur fer hafa haldið þessum þræði því að honum finnist hann
svo skemmtilegur. „Ég gat haldið áfram að verja tíma í þetta
lengi vel en minna eftir því sem annir jukust í stjórnunar-
störfunum á spítalanum, en ég náði alltaf að halda þræðinum.”
Fyrirtækið segir hann að hafi svo tekið mikinn þroskakipp þegar
Friðriki tókst að fá erlenda aðila meira inn, öflugan breskan
stjórnarformann og tvo sænska forstjóra, hvorn á eftir öðrum.
„Eftir að fyrirtækið var stofnað sat ég í ráðgefandi vísindaráði,
Scientific Advisory Board og var síðan einnig í stjórn þess um
tíma en er nú aftur kominn í vísindaráðið. Í vísindaráðinu sitja
m.a. lungnalæknarnir David Singh, Peter Barnes og Wisia
Wedzicha, sem öll eru þekkt alþjóðlega og vísindamaðurinn
Michael Parnham, sem segja má að hafi fundið upp sýklalyfið
azithromycin á sínum tíma. Það er auðvitað heiður fyrir mig að
fá að vinna með slíku fólki þó ekki sé nema tímabundið, hvað
sem síðar verður.”