Heima er bezt - 01.12.2002, Síða 10

um, til þess að kortleggja strendur
landsins. Á fyrstu 18 árum 19. aldar
mældu mælingamenn, liðsforingjar í
danska hernum, strendur landsins og
næstu sveitir. Þar með var lagður
grunnur að fyrsta heildarkortinu af
íslandi, sem sýndi rétta lögun lands-
ins, og kallað hefur verið Vaxandi
kort af Islandi (Voksende kort over
Island).
Þetta kort óx inn til landsins, eink-
um fyrir tilstilli Björns Gunnlaugs-
sonar, stærðfræðings og síðar kenn-
ara við Lærða skólann í Reykjavík,
er gerði á árunum 1831-1843 kort af
Islandi, sem almenningur notaði
næstu hundrað árin.
Þótt „vaxandi kortið“ sýndi strend-
ur landsins, var það ekki eiginlegt
sjókort. Til þess vantaði meðal ann-
Danska gCBsluskÍpíð Hvidbj0rnen. Sovœrnets Materielkommando, Kaupmannahöfn.
tveggja var sem fyrr fengið með þrí-
hymingamælingu.
Nú hefur ný tækni gert hornamæla
og málbönd óþörf við kortagerð.
Tuttugu og fjögur gervitungl sveima
um jörð eftir nákvæmlega skil-
greindum brautum og senda í sífellu
frá sér rafeindamerki til jarðar. Mað-
ur, búinn viðtæki sem nemur þessa
rafeindageisla, getur lesið af tækinu
hnattstöðu sína - og hæð yfir eða
undir sjávarmáli - svo ekki skakkar
nema broti úr metra. Þessi tækni,
kölluð á ensku Ground Positioning
System, GPS, hjálpar villtum rjúpna-
skyttum við að rata til byggða og
bægir sjómönnum frá blindskerjum,
en nýtist einnig við landmælingu.
Danir hefja landmælingar
á íslandi
Fram á 19. öld sýndu kort af Is-
landi bjagaða heildarmynd af land-
inu, þótt afstaða einstakra fjarða,
víka og útskerja væri þolanlega rétt.
Á átjándu öld tregðuðust dönsk
stjómvöld við að veita fé til mælinga
við ísland. Þá kom einkaframtakið til
sögunnar, þegar danska einokunar-
verslunin gerði út skip til sjómælinga
við Islandsstrendur. Á tveimur sumr-
um, 1776 og 1777, mældi skipshöfn-
in strandkort af Reykjanesi, Faxaflóa
og Snæfellsnesi, með eyjum og
skerjum. Þriðja sumarið, 1778,
drukknaði skipstjórinn við skipshlið
í Hafnarfirði ásamt fimm skipverjum
áður en mælingar hófust, og þar með
lauk sögu strandmælinga á vegum Is-
landsverslunar.
Þegar Sjókortasafn Danmerkur,
sem annaðist sjókortagerð Dana, var
stofnað árið 1784, var aðeins til eitt
brúklegt heildarkort af Islandi,
Knoffskortið, frá árinu 1734.
Fyrsti forstjóri Sjókortasafnsins,
Paul de Lowenorn, áttaði sig á nauð-
syn sjómælinga við íslandsstrendur
og fékk um aldamótin 1800 heimild,
og fé úr dönskum og íslenskum sjóð-
ars á það dýptartölur. Hins vegar var
strandlínukortið forsenda fyrir gerð
nothæfra sjókorta.
Það var einkum tvennt, sem þrýsti
á um gerð sjókorta af ströndum ís-
lands. Mestu máli skipti að sjálf-
sögðu það öryggisleysi sem sjómenn
bjuggu við, þar sem ekki voru til
nein viðunandi kort af siglingaleið-
um og fiskimiðum.
Þegar leið á 19. öldina skófu
breskir gufutogarar botninn svo til
upp undir fjöru, spilltu fengsælum
miðum með rányrkju og eyðilögðu
veiðarfæri sem Islendingar lögðu út.
522 Heima er bezt