Rit Mógilsár - 2023, Blaðsíða 7

Rit Mógilsár 7
Mældir tilraunastaðir hafa sæmilega landfræðilega
dreifingu og endurspegla þannig nokkuð vel breyti-
leika sem finna má í hitafari og úrkomu á Íslandi
(tafla 2).
Tilraunastaður H.y.s.
í m
Árs-
úrkoma
mm
Árs-
meðal-
hiti
°C
Tetra-
term
Hita-
munur
júlí-feb.
Gróðurfar
Haukadalsheiði (Hjarðarland og Gullfoss) 260 1,329 3,7 9,8 13,1 Rýrt mólendi
Varmidalur (Hella og Sámsstaðir) 32 1.107 4,7 10,3 12,1 Meðalfrjótt mólendi
Fagurhólsmýri (Fagurhólsmýri) 43 1.819 5,5 10,0 9,5 Rýrt mólendi
Lækur (Hólar í Dýrafirði) 38 1.249 4,2 9,5 11,5 Meðalfrjótt mólendi
Hjaltastaður (Staðarhóll og Kaldakinn) 115 634 2,7 8,9 12,7 Meðalfrjótt mólendi
Gögnin fyrir Gullfoss, Hellu og Köldukinn voru notuð
óbreytt fyrir tilraunastaðina en þar sem eyður voru í
gagna safninu voru notuð leiðrétt gögn frá eldri veður-
stöðvum sem spanna lengra tímabil s.s. Hjarðar landi,
Sáms stöðum og Staðarhóli. Líklegt er að hita far á
Haukadals heiði liggi nokkru lægra en við Gull foss
enda um 60 m hæðarmunur á stöðunum.
Mælingar
Haukadalsheiði, Fagurhólsmýri, Varmidalur, Hjalta-
staður og Lækur að hluta (blokk 1, 2 og 3) voru
mældir sumarið 2020. Lokið var við að mæla á Læk
(blokk 4 og 5) haustið 2021. Lifun var metin í öllum
tilraununum fimm. Lífmassi og fjöldi stofna var
mældur og fræmyndun metin í fjórum tilraunum
þar sem Haukadalsheiði var undanskilin. Þá var ryð
einungis metið í Varmadal og á Fagurhólsmýri.
Lífmassi var reiknaður með sömu aðferð og notuð er
í Landskógarúttekt á Íslandi, þar sem þvermál aðal-
stofns og síðan þvermál meðal aukastofns eru mæld.
Þvermálið var ýmist tekið í hnéhæð eða við rótarháls
fyrir tré hærri en 1 m en alltaf við rótarháls fyrir tré
lægri en 1 m. Til að umreikna þvermál yfir í kílógrömm
(kg) þurrefnis voru notaðar lífmassaformúlur fyrir
íslenskt birki (Jónsson og Snorrason, 2018; Snorrason
& Einarsson, 2006). Lífmassi hvers trés samanstendur
af summu allra stofna þess þar sem fjöldi stofna
miðast við greiningu neðan við 50 cm hæð.
Við mat á fræmyndun var fjöldi frærekla á hverju tré
metinn í sex veldisvaxandi flokka:
0 = 0 reklar á tré
1 = 1-5 reklar á tré
2 = 6-20 reklar á tré
3 = 21-50 reklar á tré
4 = 51-200 reklar á tré
5 = fleiri en 200 reklar á tré
Ryðskemmdir voru metnar sjónrænt í sex flokka út
frá umfangi laufskemmda:
0 = engar skemmdir
1 = mjög litlar skemmdir (1%-10%)
2 = litlar skemmdir (10%-25%)
3 = töluverðar skemmdir (25%-50%)
4 = mjög miklar skemmdir (50%-75%)
5 = nánast öll blöð skemmd (75%-100%)
Úrvinnsla gagna
Við úrvinnslu gagnanna var leitast við að greina hvort
marktækur munur væri á tilraunastöðum, kvæmum,
kvæmahópum innan landshluta og röðun kvæma
eða kvæma hópa eftir tilraunastöðum (samspil) með
tilliti til mældra eiginleika.
Við greininguna var notast við tölfræðiforritið R 4.1.2
(R Core Team, 2020) og RStudio (Rstudio Team,
2022). Fyrir eiginleikana hlutfall lifandi plantna og
margstofna, sem er einföld flokkabreyta, 0 eða 1, var
notað módelið
Logit (P) = Tilraunastaður + Blokk (Tilraunastaður) +
Kvæmi + Tilraunastaður*Kvæmi
þar sem P stendur fyrir hlutfall lifandi plantna eða
hlutfall margstofna trjáa. Fyrir lífmassa, fræmyndun
og ryð var gengið út frá módelinu
Y = Tilraunastaður + Blokk (Tilraunastaður) + Kvæmi +
Tilraunastaður*Kvæmi + skekkja
þar sem Y stendur fyrir áðurnefnda mælda eiginleika.
Tilraunastaður féll að sjálfsögðu út úr báðum
módel unum þegar um var að ræða greiningu á
hverjum stað fyrir sig. Gerð var fervikagreining á
báð um módel unum með skipuninni Anova frá car-
pakkanum (Fox & Weisberg, 2011). Marktækur munur
(p<0,05) á milli einstakra kvæma var skoðaður með
hjálp skipananna emmeans frá emmeans-pakkanum
(Lenth, 2022) og cld frá multcomp-pakkanum
(Hothorn o.fl., 2008). Gögnin fyrir lífmassa (skew 2,6,
kurtosis 10,85), fræmyndun (skew 0,06, kurtosis -1,56)
og ryð (skew 5,48, kurtosis 132,04) stóðust ekki próf
Tafla 2. Úrkoma og hitafar tilraunastaðanna samkvæmt nærliggjandi veðurstöð (innan sviga) ásamt upplýsingum um
gróðurfar og hæð yfir sjó (h.y.s.). Veðurgögn eru fengin frá Veðurstofu Íslands (2022) fyrir tímabilið 1998-2020.