Rit Mógilsár - 2023, Blaðsíða 13

Rit Mógilsár 13
Umræður
Jákvæð fylgni er fyrir alla eiginleika í einkunnum
kvæma milli tilraunastaða og oftar en ekki marktæk.
Það bendir til þess að eiginleikarnir stýrist af erfðum
fremur en umhverfi. Mjög góð fylgni er milli sunn-
lensku tilraunastaðanna í lifun þar sem kvæmið Steina -
dalur er afgerandi best og kvæmin frá Suðaustur- og
Suðvesturlandi raðast nánast öll fyrir ofan kvæmin
frá Norðaustur- og Norðvesturlandi.
Á Hjaltastað var lifunin góð hjá flestum kvæmum og
ekki að sjá neinn afgerandi mun eftir uppruna kvæma
í mismunandi landshlutum. Þar var staðarkvæmið úr
Fellsskógi best og úr Steinadal næstbest.
Á Læk virðast kvæmin frá Suðvesturlandi vera með
almenna yfirburði og af kvæmum af Norðvesturlandi
er það einungis Kollafjörður sem stendur sig vel.
Þessar niðurstöður styðja við þá almennu reynslu
að sunnlensk kvæmi lifi almennt vel um land allt en
norð lensk henti síður til notkunar utan síns heima-
svæðis og samræmist það niður stöðum sem komu
fram þegar til raunin var gerð upp við tíu ára aldur
(Aðal steinn Sigurgeirsson og Sabrina Fischer, 2009).
Þetta er ekki ósvipuð niðurstaða og fékkst við
saman burð kvæma hengibirkis (Betula pendula) í
Nor egi þar sem kvæmi ættuð frá megin landinu, og
úr talsverðri hæð yfir sjó, þrifust síður við flutning
suður á bóginn og til strand svæða, en sunnlensku
kvæmin þoldu vel flutning norður um allt að 4-6
breiddar gráður (Skrøppa & Kohmann, 2018).
Við DNA-raðgreiningu á íslenska birkinu hefur verið
staðfest að skyldleiki milli kvæma er meiri eftir því
sem styttra er á milli þeirra (Pálsson o.fl., 2022).
Þessi munur er gleggri eftir því sem kvæmin eru
landfræðilega einangraðri frá öðru birki. Sam kvæmt
þessu má draga þá ályktun að líkindi í eiginleikum
kvæma innan landshluta, sem kemur fram í niður-
stöðunum, skýrist af skyldleika samhliða náttúru-
legri aðlögun.
Þótt lifun sé mikilvægur eiginleiki, þá eru fleiri atriði
sem skipta máli í ræktun skóga eins og t.d. vöxtur.
Ör vöxtur er um leið grundvöllurinn að góðum af-
köst um í kolefnisbindingu. Yrkið Embla er byggt á
úrvali móðurtrjáa á höfuðborgarsvæðinu sem mest-
megnis er talið vera Bæjarstaðabirki. Valið var fyrir
góðum vexti og hvítum, beinum stofni (Þorsteinn
Tómasson, 1995). Svo virðist sem kynbæturnar hafi
borið árangur því yrkið Embla sýnir mestan lífmassa
af öllum kvæmum og er jafnframt meðal þeirra
kvæma sem hafa fæsta aukastofna. Bæjarstaðabirki
og nálæg kvæmi ásamt Þórsmörk og Þingvöllum
sýna almennt góðan vöxt. Kvæmið Steinadalur, sem
annars kemur vel út fyrir flesta þætti, virðist vaxa
ívið minna en bestu kvæmin. Erfðablöndun milli
fjalldrapa og ilmbjarkar hefur átt sér stað á Íslandi
í árþúsundir og mismikil innblöndun gena frá
fjalld rapa er talin hafa haft mikil áhrif á breytileika
birkisins í útliti og eiginleikum (Lilja Karlsdóttir o.fl.,
2016). Bæjarstaðabirki og skyldir stofnar hafa lengi
þótt bera af íslensku birki í beinleika og vaxtarþrótti
eins og staðfestist að hluta í þessari tilraun. Rann-
sóknir hafa sýnt að erfðamengi þess er talsvert ólíkt
öðru birki þar sem innblöndun fjalldrapa virðist lítil
og einnig fundust vísbendingar um skyldleika við
skandinavíska stofna (Kesara Anamthawat-Jónsson
& Ægir Þ. Þórsson, 2012).
Fræmyndun er eiginleiki sem endurspeglar getu
birkisins til að fjölga sér og dreifast, bæði frá náttúru-
legum birkiskóga leifum en einnig frá gróður settu
birki. Heklu skógar eru stærsta ein staka skógræktar-
verkefni landsins. Þar er að hluta unnið eftir þeirri
hugmynd að gróðursetja birki í gróðureyjar sem
muni í framtíðinni dreifa sér áfram í ógróðursett
svæði með sjálf sáningu (Hreinn Óskarsson, 2022). Hér
er því um mikil vægan hag nýtan eigin leika að ræða.
Það er sláandi hversu af gerandi miklu duglegri sunn-
lensku stofn arnir eru að mynda fræ saman borið við
stofna frá Norðvestur- og Norðaustur landi en fylgnin
milli tilrauna staða var bæði há og marktæk. Sam-
kvæmt þessu skiptir miklu máli að velja rétta stofna
til gróður setningar þar sem ætlunin er að nýta sjálf-
sáningu sem skógræktaraðferð.
Marktækur munur var á ryðþoli kvæma. Þessar niður-
stöður eru í samræmi við fyrri rannsóknir sem hafa
sýnt að það er fjölbreytileiki innan ilmbirkis (Helander
o.fl., 1998) og hengibirkis (Skrøppa og Solvin, 2019)
hvað varðar næmni fyrir birkiryði. Landshlutamunur
kvæma á ryðþoli var afgerandi eins og fyrir aðra
mælda eigin leika. Kvæmi af Suðaustur landi hafa
mesta ryð þolið en þau frá Norðaustur landi hafa af-
gerandi minnst ryðþol. Rann sóknir á hengibirki í
Noregi hafa sýnt jákvætt samband á milli vaxtartíma
og ryð þols (Skrøppa og Solvin, 2019). Vera má að
sunn lensku kvæmin, með sinn langa vaxtartíma og
reglu bundna úrkomu, hafi með náttúru úrvali þróað
með sér eiginleika til mikillar fræmyndunar og þols
gagnvart ryðsjúkdómum umfram aðra stofna sem
síður hafi átt möguleika á að þroska fræ reglulega
og loftslag ekki verið hagfellt ryðsjúkdómum. Þetta
eru þó einungis getgátur.
Niðurstöður staðfesta að Bæjarstaðabirkið og skyldir
stofnar hafa víðtækt notagildi þar sem rækta skal há-
vaxna birkiskóga með mikinn vaxtarþrótt. Steinadals-
birkið (úr Suðursveit) virðist þrífast vel víða um land
og hentar vel þar sem áhersla er á góða lifun og
mikla fræ myndun. Kvæmin Þing vellir og Þórs mörk
virðast lífseig og þróttmikil og henta e.t.v. betur en
annað birki inn til landsins á Norðaustur landi og
Vest fjörðum en ekki eru mörg dæmi um að það hafi
verið reynt. Norðlenskt birki ætti fyrst og fremst að
nota á Norðurlandi en ekki í öðrum landshlutum.