Heima er bezt - 01.06.2007, Blaðsíða 25

Örn H. Bjarnason:
Um gamlar götur
Úr Kvosinni í Hvalfjarðarbotn
Sumt fólk í dag virðist halda að fyrstu landnámsmennirnir hafi verið þeir sem innleiddu
íslenska sjónvarpið. Svo er þó ekki. Aður en sjónvarpið kom til sögunnar hafði þjóðin
lifað í þessu landi í 1100 ár og fréttaflutningur einna helst með förufólki,
en ferðamátinn lengst af tveir jafnfljótir eða þarfasti þjónninn.
Hvaða leiðir menn fóru getur verið forvitnilegt að skoða.
r
þessari grein hyggst ég lýsa stuttlega
gömlum götum úr Kvosinni í Reykja-
vík um Mosfellssveit, yfir Svína-
skarð sem er milli Móskarðshnjúka og
Skálafells. Þaðan svo um Reynivalla-
háls og inn Brynjudal um Hrísháls yfir
í Botnsdal.
Ef við hefjum förina við Lækjarósinn,
þá lágu götur um Arnarhólstraðir, skáhallt
yfir núverandi Arnarhólstún og áfram
svo þar sem nú er Prentarafélagshúsið
við Hverfisgötu. Upp úr 1830 voru
Arnarhólstraðir jafnaðar við jörðu,
en alfaravegurinn færðist yfir í Banka-
stræti.
Ur því að við erum stödd á þessum
slóðum, má geta þess að í þjóðsögum
segir frá því, að nykur hafi verið eitt
áriö í Reykjavíkurtjörn en það næsta í
Hafravatni. Töldu menn vera samgang
þarna á milli. Þegar nykurinn var í tjörn-
inni sprengdi hann ísinn og fylgdi því
miklir skruðningar, en þegar hann var í
Hafravatni var allt með kyrrum kjörum
í tjörninni.
Hér læt ég líka fljóta með lausavísu
eftir Vilhjálm frá Skáholti úr þeim huldu-
heimi „undir blikkinu“ á Amarhóli, sem
hann slysaðist inn í á stundum. Hún er
einhvern veginn svona:
Mœttur var á Arnarhól
Asmundur sonur Klemens.
Var þar enn er haninn gól
með delerium tremens.
Frá Prentarafélagshúsinu lá leiðin
svo upp á Skólavörðuholt. Þar vom
lengi beitarhús frá Arnarhóli en undir
aldamótin 1800 notuðu skólasveinar úr
Hólavallaskóla efnið úr þeiin til að reisa
Skólavörðuna við hinar gömlu götur.
Frá Skólavörðuholtinu lágu göturnar
milli Norðurmýrar og Vatnsmýrar að
vörðunni Háaleiti. Þessi varða var í skarði
milli Öskjuhlíðar og Minni-Öskjuhlíðar.
Þaðan svo austur Bústaðaholt nánast
eins og Bústaðavegurinn liggur í dag
að vöðum á Elliðaánum. Þess má
geta að um aldamótin 1900 var svo af
þjóðinni dregið, að hún fór að trúa því
að í Vatnsmýrinni fyndist gull. I dag
heitir það mannauður, sem við vonandi
berum gæfu til að nýta.
Mýrar voru alla tíð mikill farartálmi og
þess vegna voru holtin þrædd. A vetuma
fóru margir þó vetrarveg svonefndan
yfir freðin fen og foröð og þá nokkuð
beint af augum.
John Coles getur þess í bók sinni
íslandsferð, að hann hafi árið 1881 farið
þama um. Hann segir veginn inn að
Elliðaám ágætan. En um tuttugu árum
áður hafði C.W Shephard farið innan að
Elliðaám til Reykjavíkur í hríðarveðri.
Shephard er háttvís í lýsingu sinni á
götunum, segir að hann og félagar hans
hafi átt steinum í vegkantinum því að
þakka að þeir rötuðu heim aftur. „A
Islandi,“ segir hann svo, „gera menn
vegi með þeim hætti að ryðja steinum úr
götunni, en ekki með því að steinleggja
brautina.“ Loksins eftir þriggja stunda
barning sáu þeir móta fyrir húsi,
hálffenntu í kaf, með strompi, glugga
og hurð. Það var mikill léttir.
Inn undir Elliðaám sunnan megin við
veginn stóð bærinn Bústaðir. Þar fæddist
m.a. Núpur Jónsson en hann er þekktur
úr sögunni fyrir að hafa ásamt öðrum
staðið að drápi Diðriks frá Minden eftir
rán Viðeyjarklausturs árið 1539.
Sagnir herma að á 18. öld hafi
Þorgarður nokkur verið vinnumaður á
Bústöðum. Hann hafði verið dæmdur
til dauða en var boðið að kaupa sér líf.
A Seli bjó vel efnaður bóndi og leitaði
Þorgarður til hans um aðstoð. Bóndinn
tók vel í málaleitan hans en kerlingin
þvertók fyrir allt slíkt. Við það sat og
Heima er bezt 313