SÍBS blaðið - 01.10.2022, Qupperneq 15

3. tbl. 2022
Speglanir í meltingarvegi hafa verið helsta viöfangsefni Ásgeirs á Iseknis-
ferlinum.
meltingardeildina á St. Jósefsspítalanum. Við fengum nokkrar
fyrirspurnir á hverju ári frá þeim um hvað okkur vantaði helst
þar og þá af ýmis konar tækjum og búnaði.“
Ristilkrabbamein - Vitundarvakning
Ristilspeglanir og innleiðing reglubundinna skimana fyrir
ristilkrabbameini hefur verið eitt helsfa áhugamál Ásgeirs allt
frá námsárunum í Bandaríkjunum. „Já, þar var þá svo mikið
að gerast í speglunartækninni. Fyrsta alvöru ristilspeglunin
var gerð 1968 og markaði upphafið að gríðarlegu framfara-
skeiði í meðferð ristilkrabbameins. Þarna var komið tæki til
að skoða ristilinn og nema jafnframt burt sepa úr honum, en
þá voru menn búnir að átta sig á því að sepamyndun í ristli
væri forstig krabbameinsins. Þegar ég byrjaði á Cleveland
Clinic 1978 var eitt af aðalmálunum hjá dr. Mikael Sivak að
fá tækjabúnað til að gera ristilspeglanir, fjarlægja sepa og
ráðast þannig gegn þessu krabbameini sem var mjög algengt
í Bandaríkjunum. Það varð síðan eitt af því fyrsta sem ég
geri þegar ég kem heim frá Bandaríkjunum að banka upp á
hjá Krabbameinsfélagi íslands og benda á að það væri hægt
að skima fyrir ristilkrabbameini í forvarnarskyni eins og þá
var farið að tíðkast víða um lönd. Hérlendis var á þeim tíma
byrjað að skima fyrir leghálskrabbameini og verið að undirbúa
skipulagða leit að brjóstakrabbameini. Menn voru því orðnir
vel meðvitaðir um gildi forvarna. Skipuð var nefnd árið 1982
sem í sátu læknarnir Ólafur Örn Arnarson, Tómas Árni Jónas-
son, auk mín og átti að kanna hvert yrði næsta krabbamein
sem ætti að hefja leit að með skipulögðum hætti - og ristil-
krabbameinið varð niðurstaðan. Þar með hófst vinna mín með
Krabbameinsfélaginu. Lagður var grunnur að ristilsepaskrá
og framkvæmd fyrsta forrannsókn að fjöldaleit að krabba-
meini í ristli og endaþarmi og niðurstöður kynntar 1988. Hins
vegar var svo ákveðið að leggja þessa hugmynd til hliðar af
því að brjóstakrabbameinsleitin var að byrja, það var búið að
undirbúa hana svo lengi.
í kringum síðustu aldamót varð mikil vakning í Evrópu
á sviði meltingarlækninga. Menn voru að velta fyrir sér af
hverju allar framfarirnar sem orðið höfðu undangegna áratugi
hvað varðaði magaspeglun, ristilspeglun og svo framvegis
hefðu ekki leitt til lækkandi dánartíðni af völdum sjúkdóma
í meltingarveginum eða betri lífsgæða þeirra sem lifðu með
sjúkdómunum. Það kom í Ijós að vissulega væri gríðarlegur
faglegur áhugi innan læknastéttarinnar, menn ræddu málin
og skiptust á upplýsingum á læknaþingum úti um allan
heim en að það sem vantaði í jöfnuna væri áhugi og þekking
almennings á þessum sjúkdómum. Þá var ákveðið að fara
í gríðarlegt fræðsluátak varðandi vélindabakflæði og ristil-
krabbamein. Það var hin svokallaða Vitundarvakning, „Public
Awareness Campaign11, og fór sem sagt um alla Evrópu.
En íslensk heilbrigðisyfirvöld höfðu lítinn áhuga á þessu.
Svo við Árni Ragnar í samvinnu við marga aðra aðila, meðal
annars Félag sérfræðinga í meltingarsjúkdómum, fórum aftur
í gang og söfnuðum 25 milljónum í fræðsluátak um vélinda-
bakflæðið frá einkafyrirtækjum, bönkum, greiðslukortafyrir-
tækjum, flugfélögunum, matvöruverslunum og svo framvegis.
Svo hóuðum við saman fagfólki, meltingarlæknum, skurð-
læknum, hjúkrunarfræðingum, heimilislæknum ogsettumst
niður og kynntum hugmyndafræðina, bjuggum til fullt af
bæklingum og plakötum. Við fengum sérstakan almannatengil
til að starfa með okkur, Jón Þorvaldsson, sem bjó til mörg
frábær slagorð, meðal annars nýyrðið vitundarvaking, sem
var yfirskrift fræðsluátaksins. Fyrst var fjallað um um vélinda-
bakflæði og síðan ristilkrabbamein. Átakið vakti mikla athygli
í þjóðfélaginu og ég tel það hafi skilað miklum og góðum
árangri til lengri og skemmri tírna."
Ábyrgð stjórnmáiamanna
Núna skrifum við annó 2022 - hvernig stendur á því að
reglubundin skimun eftir ristilkrabbameini hefur ekki enn
verið tekin upp hér á landi?
„Eins og þetta horfir við mér, þá hef ég talað um þetta á
öllum vettvöngum í marga áratugi. Ég hef flutt ótal fyrirlestra
fyrir almenning, sjálfsagt um 100 talsins. Og ekki hefur það
verið í eigin hagnaðarskyni, ég hef aldrei rukkað eina krónu
fyrir neinn þeirra. Ég hef kynnt þetta fyrir fagfólki, margoft
á þingum. Ég hef kynnt þetta fyrir almennum stjórnmála-
mönnum. Ég hef kynnt þetta fyrir öllum heilbrigðisráðherrum
og landlæknum síðustu fjörutíu ára. Það hafa líka verið uppi
raddir í gegnum árin sem hafa talað beinlínis gegn þessari
skimun, sagt að hún bæri engan árangur. Á sama tíma og
við höfum verið að þrasa um þetta í fjörutíu ár hafa nær allar
þjóðir í kringum okkur gert gríðarmiklar rannsóknir og hafið
reglubundna leit að ristilkrabbameini. Svo ég get ekkert sagt
annað en að áhugaleysið og metnaðarleysið liggi hjá stjórn-
málamönnum okkar. Við fagfólkið höfum lengi verið alveg
tilbúið til að setjast niður og ákveða með skynsömum hætti
hvaða aðferð ætti að nota við þessa leit. Það skiptir í rauninni
engu máli hvaða leitaraðferð er beitt, þær gera allar gagn.
Auðvitað eru skiptar skoðanir um það meðal fagfólksins, en
það er engin afsökun. Ástæðan fyrir þessu er fyrst og fremst
pólitísk. Ég tel þó að núna sé einhver áhugi og skilningur að
vakna fyrir þessu hjá stjórnmálafólkinu, en á sama tíma og
það er þá er verið að gera umdeildar og meiriháttar breytingar
á fyrirkomulagi skimana. Skimun hjá einkennalausu fólki
er ábyrgðarverkefni, það þarf klárlega að vera unnið af
sérfræðingum og sérhæfu aðstoðarfólki. Það þarf að vanda
mjög til verka. Ef þetta er ekki vandað og það verður ein-
hver misbrestur í skimuninni, geta afleiðingarnar verið alveg
skelfilegar.
Ef við íslendingar getum reist höfuðstöðvar fyrir Lands-
bankann, þjóðarsjúkrahús, byggt Borgarlínu og lagt Sunda-
braut fyrir hundruði milljarða króna þá getum við auðveldlega
lagt forvörnum lið. Skipulögð leit að ristilkrabbamein kostar
nokkur hundruð milljónir á ári og bjargar mörgum manns-
lífum. Sjúkdómurinn er algengur, dánartíðni er há og mun
aukast á næstu áratugum ef markvissum aðgerðum er ekki
beitt.“
15