SÍBS blaðið - 01.10.2022, Síða 20

Grein
SÍBS-blaðið
Glútenóþol eða ofnæmi
Segja má að orðið glúten-
óþol, sem er bein þýðing á
orðinu intolerance á ensku,
sé eiginlega rangnefni þar
sem sá sem greindur er með
glútenóþol þarf að forðast
fæðu með glúteni alfarið og
því sé tilfellið í raun ofnæmi
en ekki óþol. Víða erlendis er
orðið Selíak (e. coeliac dise-
ase) notað yfir sama sjúk-
dóm og sá sem greinist með
hann þarf að gæta þess að
borða ekki glúten alla ævi. Á
íslandi er orðið Selíak minna
notað en til eru samtök „Sel-
íak samtökin" sem auk Astma
og ofnæmisfélags íslands
veita fræðslu til þeirra sem
ekki þola glúten.
Greina má sjúkdóminn
með mælingu á svokölluðum
transamínasa í blóði og glúten-mótefni í blóði, IgG og IgA.
Sjúkdómurinn er skilgreindur sem sjálfsofnæmissjúkdómur
(e. autoimmune condition) en ekki er vitað um ástæður hans
en erfðum og umhverfisþáttum er helst um að kenna.
Konur eru þrisvar sinnum líklegri en karlar til að fá sjúk-
dóminn og hann getur komið á hvaða aldri sem er. Algengast
sé að hann greinist á aldrinum 8-12 mánaða þó svo að oft
taki einhvern tíma að greina hann. Einnig er algengt að fólk
á aldrinum 40-60 ára greinist og fólk með sykursýki týpu 2,
Downs og Turnerheilkenni. Sjúkdómurinn er ættgengur.
Helstu einkenni eru kviðverkir, uppþemba, meltingatrufl-
anir, hægðatregða, niðurgangur (mjög illa lyktandi) og lélegt
frásog næringarefna sem eykur hættu á vítamín- og stein-
efnaskorti sem og vannæringu. Önnur einkenni geta verið
þreyta, vanþrif, þyngdartap, húðútbrot (drematitis herpeti-
formis), hækkuð lifarensím (blóðprufa), beinþynning, ófrjó-
semi, taugaskaði og skerðing á vexti og þroska barna. Þar sem
glútensnautt fæði getur verið snautt af trefjum geta þeir sem
þurfa að fylgja glútensnauðu fæði átt við harðlífi að stríða.
Einstaklingar sem ekki þola glúten þurfa að varast glúten
ævilangt svo þarmar og meltingavegur starfi eðlilega. Ef þeir
halda áfram að borða matvæli sem innihalda glúten verða
viðvarandi bólgubreytingar í slímhúð þarmanna (helst í
skeifugörn og efri hluta smáþarma), þarmatoturnar bólgna og
frásoga næringarefni ekki sem skyldi. Glútenfrítt fæði lagar
einkenni sjúkdómsins og læknar eða græðir þarmana og við
það verður frásog næringarefna inn í líkamann aftur eðli-
legt. Eftir greiningu á sjúkdómnum og aðlögun mataræðis að
glútenfríu fæði getur liðið þó nokkur tími áður en þarmarnir
fara að starfa eðlilega á ný, þó tekur það yfirleitt styttri tíma
hjá börnum en fullorðnum.
Eitthvað er um það að fólk forðist glúten án þess að vera
með óþol/ofnæmi og telji það vera betra fyrir heilsu sína. Það
hafa hins vegar engin vísindaleg rök verð færð fyrir því að þeir
sem ekki eru með óþol/ofnæmi fyrir glúteni séu heilsuhraust-
ari eða búi við betri meltingu við það að forðast glúten og í
raun gæti það haft neikvæðari áhrif á meltingu og næringu.
Smáþarmur
Hvað er glúten
Glúten er próteintegund sem finnst í korntegundunum
hveiti, spelti, rúg og byggi og þar með afurðum úr þessum
tegundum. Segja má að próteinið sé byggt upp af tveimur
próteinum en annað þeirra, glíadín, er sökudólgurinn. Það
sem einnig skiptir máli hér er að þessar korntegundir eru
Fríða Rún Þórðardóttir
næringarráðgjafi, næringar-
fræðingur, Landspítala og sjálf-
stætt starfandi. Formaður Astma-
og ofnæmisfélags íslands.
BYKO
GERUM ÞETTA SAMAN
Brostu
Tannlæhnostofa
GRUNDAR
HEIMILIN
ÁRA
ÞJÓNUSTA
ÍÞÁGU
ALDRAÐRA
20