Þroskaþjálfinn - 2003, Qupperneq 4

Formanns-
pfsffll
Ágæti lesandi
Þroskaþjálfafélag Islands hélt starfs-
daga í Borgarnesi 7.-8. nóvember s.l. Fyr-
ir þá þroskaþjálfa sem þangað komu voru
þetta góðir dagar þar sem bæði krefjandi
og frjó umræða átti sér stað. Sú umræða á
vonandi einnig eftir að ná til þroskaþjálfa
og annarra sem áhuga hafa en voru ekki á
starfsdögunum.
Ymis fagleg og siðferðileg álitamál
voru rædd í Borgarnesi, þar á meðal að-
stæður sem geta leitt til þvingunar og
valdbeitingar í þjónustu við fólk með fötl-
un, áhrif naums skammtaðs fjármagns til
málefna fatlaðs fólks og ný reglugerð um
búsetuþjónustu fatlaðra. Það má reyndar
geta þess að umræðan um þvingun og
valdbeitingu hefur verið virk innan félags-
ins um nokkurra ára skeið og verða þær
raddir æ háværari sem benda á nauðsyn
þess að yfirvöld marki skýra og greinar-
góða stefnu um þessi mál. Stefnu sem leiði
til þess að þvingun og valdbeiting í þjón-
ustu við fólk með fötlun heyri fortíðinni
til.
Á starfsdögunum voru samþykktar 3
ályktanir sem sendar voru til félagsmála-
ráðherra. Ein þeirra fjallaði um þvingun
og valdbeitingu:
Þroskaþjálfafélag fslands skorar á fé-
lagsmálaráðherra að beita sér fyrir setn-
ingu laga um aðgerðir sem hindra þving-
un og valdbeitingu í starfi með fólki með
fötlun. I þessu sambandi má benda á
norska löggjöf sem sett var árið 1999 um
þvingun og valdbeitingu sem er talin hafa
sannað gildi sitt. Hefur hún, m.a. leitt til
þess að verulega hefur dregið úr þvingun-
um í starfi með fólki með þroskahamlanir
þar í landi. Við gerð frumvarpsins er ósk-
að eftir að haft verði samráð við Þroska-
þjálfafélag íslands og hagsmunasamtök
fatlaðra.
En hvað er þvingun og valdbeiting í
þjónustu við fólk með fötlun? Er verið að
tala um þætti eins og að svipta einhvern
frelsi sínu, að láta fólk gera eitthvað sem er
því óljúft að gera, að skikka fólk í aðstæð-
ur sem eru því óhagstæðar og ekki valdar
af viðkomandi eða er jafnvel verið að tala
um eiginlegar „refsingar“ á fólk sem hugs-
anlega fer ekki eftir einhverjum boðum og
bönnum sem sett eru í kringum líf þess?
Getur það verið að fólk sem ekki er svipt
sjálfræði sínu upplifi þvinganir af hálfu
þeirra sem eiga að veita því lögbundna
þjónustu? Þjónustu sem lögum samkvæmt
á að skapa því sambærileg lífsskilyrði og
aðrir þegnar þessa lands búa við. Getur
það verið að fötluð börn eigi frekar á
hættu en ófötluð börn að vera beitt þving-
unum? Jú þetta getur allt verið og þannig
er það alltof oft. En hvers vegna hljóta ein-
hverjir að spyrja sig? Erum við eklti búin
að læra hvernig á að gera og tileinka oklt-
ur vinnubrögð sem byggja á mannúð og
virðingu fyrir mannréttindum? Jú vissu-
lega höfum við lært margt og fáir ef ein-
hverjir samþykkja þvingun sem hluta af
þjónustunni, hefðu þeir um það val. En
hvers vegna er þvingun eins algeng og hún
er? Eru aðstæður fólks þannig að eltki er
hægt að bjóða því einstaklingsmiðaða
þjónustu án þvingandi aðgerða? Að sjálf-
sögðu búa margir við aðstæður þar sem
þvingun er ekki til staðar eða hún er alla
vega í lágmarki en því miður þá búa aðrir
við aðstæður þar sem þvingun er hluti af
Salóme Þórisdóttir
daglegu lífi þeirra. Þessir einstaklingar eiga
oft við mikla fötlun að stríða og þarfnast
mikillar og nákvæmrar þjónustu. Um-
hverfisáreid eru þeim erfið og samskipti
við annað fólk oft það flóknasta sem mæt-
ir þeim. Hvernig er þjónustuþörf þessa
fólks mætt og um leið mætti spyrja hvern-
ig eru starfsaðstæður þeirra sem við þessa
þjónustu starfa? Jú þessu fólki er í lang-
flestum tilfellum veitt búsetuþjónusta í
sambýli þar sem íbúar geta verið allt að 6,
einkarými jafnvel ekki meira en 10 - 12
fm og jafnvel minna. Starfmannahaldið
einkennist af of fáum stöðugildum og oft
mikilli nýliðun þar sem ófaglærðir starfs-
nienn eru í miklum meirihluta. Fagleg
einstaklingsmiðuð þjónusta er ekki fram-
kvæmanleg við þessar aðstæður og þjón-
ustan miðast aðeins við að mæta helstu
grunnþörfum fólks, oft án sjálfsagðra
mannréttinda eins og öryggis á eigin
heimili, möguleika til að hafa áhrif á eigið
líf eða að eiga kost á að stunda atvinnu,
tómstundir eða menningarlíf. Við þannig
aðstæður er ekki hægt að segja að farið sé
að lögum.
Markmið laga um málefni fatlaðra er
að tryggja fólki með fötlun jafnrétti og
sambærileg lífskjör við aðra þjóðfélags-
þegna og skapa þeim skilyrði til þess að
lifa eðlilegu lífi. Þessum lögum og siða-
reglum sínum ber þroskaþjálfum að fara
eftir í starfi sínu. Æ oftar hefur það gerst
að þroskaþjálfar finna sig í aðstæðum þar
sem þessum grundvallaratriðum er ekki
fullnægt. Þjónustan mætir á lítinn eða
jafnvel engan hátt markmiðum laganna
um málefni fatlaðra og ekki er hægt að
fara að siðareglum stéttarinnar sem kveða