Þroskaþjálfinn - 2003, Síða 20

Siðferðiíeg og lagaleg
álitamól tengd þjálfunar-
inngripum í líf fólks
Unnið upp úr erindi Hróðnýjar Garðarsdóttur sem flutt var á starfsdögum
þroskaþjálfa í Borgarnesi 7. og 8. nóvember 2002
Til að geta rætt á faglegan og hlutlæg-
an hátt um nauðung og þvingun í starfi
þá tel ég brýnt að skilgreina þurfi þessi orð
þannig að allir hafi sama skilning þegar
þau eru notuð í faglegri umræðu um
íhlutun/inngrip í líf fólks.
Almennt virðast ekki nákvæmar orða-
skilgreiningar vera til aðrar en þær sem
finna má í Orðabók menningarsjóðs og
Orðaskrá úr uppeldis og sálarfræði 1994.
Orðabók Menningarsjóðs:
Þvingun: „nauðung, það að neyða,
þvinga, kúgun“
Valdbeiting: „það að beita valdi“
Nauðung: e-ð óhjákvæmilegt, þving-
un, kúgun: gera e-m nauðung =þvinga ,
neyða e-n til e-s.
Orðaskrá úr uppeldis og sálmfrœði,
íslensk málnefnd ‘94:
Nauðung 1: Það að neyða mann til að
breyta gegn vilja sínum.
Nauðung 2: Það að vera neyddur til að
gera eitthvað sér þvert um geð.
Nauðung 3: Það sem maður er neydd-
ur til að gera gegn vild sinni.
I Noregi hefur hugtakið nauðung ver-
ið skilgreint vítt þannig að um nauðung er
að ræða þegar t.d. heilbrigðisstarfsmaður
beitir inngripum sem skjólstæðingur mót-
mælir og einnig ef aðgerðirnar geta talist
innrás í mannhelgi hans þótt hann mót-
mæli þeim ekki.
I viðræðum mínum við fólk sem kem-
ur að þessum málum í starfi sínu á einn
eða annan hátt og hefur verið að velta
þessum þætti starfsins fyrir sér þá mætti
hugsanlega skipta þvingunum í grófum
dráttum þannig:
Líkamleg þvingun sem einnig getur
falið í sér að vera læstur inni eða ferða-
frelsi heft með öðrum hætti t.d að vera
bundinn í stól. Þvingun með afli til at-
hafna s.s baðast, bursta tennur o.fl. Að
búa við ofbeldi frá öðrum t.d. sambýl-
isfólki. Að lyfjagjöf sé stjórnað á þann
hátt að lyf séu ýmist gefin í of stórum
ellegar of litlum skömmtum.
Kynferðisleg þvingun þar með talin
nauðgun, kynferðisleg áreitni, ósæmi-
leg hegðun gagnvart einstaldingi eða
nauðung til þátttöku í kynferðislegum
athöfnum.
Andlegar þvinganir s.s niðurlæging,
hótanir um meiðingar, að fá ekki að
borða eða annað sem veldur viðkom-
andi sársauka. Munnlegt ofbeldi,
áreitni og aðfinnslur, eða að meina
einstaklingi að verða fullorðinn.
I Þvingun í formi vanrækslu sem getur
jafnt verið líkamleg sem andleg og
falið í sér þætti eins og vöntun á nauð-
synlegri heilbrigðisþjónustu og hjálp-
artækjum, synjun um fæði eða aðra
nauðsynlega þætti daglegs lífs, synjun
á menntun, boðskiptaleiðum, þroska-
þjálfun eða meðferð sem væri einstak-
lingnum til góðs.
Fjárhagsleg þvingun t.d svik, misnotk-
un á fjármunum og eignum.
Hróðný Garðorsdóttir
1 Þvingun í formi skerðingar á sjálfræði
eða með því að virða ekki óskir ein-
staklings. Þátttaka í rannsóknum gerð
án skriflegs samþykkis viðkomandi
eða annarra sem málið varðar.
Þetta er ekki tæmandi listi heldur ein-
göngu dæmi um hvernig megi flokka þessi
atriði til að auðvelda okkur að greina þau
og gera okkur meðvitaðri um það sem
þroskaþjálfar og aðrar stéttir sem vinna
með líf fólks, geta staðið frammi fyrir í
daglegu starfi.
Þroskaþjálfar eins og fleiri stéttir hafa
gert sér siðareglur til að samræma og gera
sér enn betur ljóst hvað skuli leggja
áherslu á í starfinu og hvaða grundvallar-
reglum skuli fylgt. Eg ætla ekki að fjalla
sérstaklega um siðareglur Þ.I. hér heldur
benda á mikilvægi þess að hafa þær til
hliðsjónar og tengja þær inn í daglegt starf
og raunverulegar aðstæður. Þannig er bet-
ur hægt að gera sér grein fyrir þeim áhersl-
um og skyldum sem þroskaþjálfar hafa
sammælst um að skuli í heiðri hafðar.
Siðareglurnar, auk laga og reglugerða
mynda ramma í vinnuumhverfinu og
leggja þannig línurnar um hvernig starf-
inu skuli háttað og hvaða viðhorf skuli
ríkja. Erfitt væri að beita fagþekkingu til
að bæta lífskilyrði og lífsgæði eða standa