Upp í vindinn - 01.05.2004, Qupperneq 12

...upp í vindinn
Hörmunarábyrgðir
Inngangur
í óopinberri umræðu í byggingargeiran-
um um þessar mundir, er rætt um hvort
gæði mannvirkjahönnunar hér á landi sé
ábótavant. Hin harða samkeppni á milli
hönnuða í umhverfi með takmörkuðu eftir-
liti, býður heim þeirri hættu að mannvirki
verði vanhönnuð með auknum líkum á
hönnunarmistökum og byggingarslysum.
Hönnunarverkefni eru í stórum stíl boðin
út, annaðhvort beint eða sem hluti af aiút-
boði. Þóknun fyrir hönnun fer sífellt lækkandi
og er hönnuðum oft svo þröngur stakkur
búinn fjárhagslega við störf sín, að nauðsyn-
legt getur verið að gríþa til niðurskuróar við
hönnunarvinnuna. Jafnframt hafa smærri
ráðgjafafyrirtæki og einyrkjar verið að taka
aó sér stærri og stærri verkefni, jafnvel
stærri verkefni en þeir hafa kunnáttu til aó
leysa. Hönnunartíminn er yfirleitt allt of stutt-
ur, sem einnig leiðir af sér auknar líkur á
hönnunarmistökum og byggingarslysum.
Hér í þessari grein verður fjallað um
ábyrgð hönnunar, en hún verður ekkert
minni þó svo að hönnuðir fái greidda
ónæga þóknun og hafi ónógan tíma til
lausnar hönnunarverkefna. Litið er á nokkur
nýleg byggingarslys í nágrannalöndum okk-
ar og lagt verður mat á það, hvort slíkt geti
einnig átt sér stað hér á landi.
Haukur J. Eiríksson
Háskóla íslands 1991
og M.Sc. prófi frá DTH
verkfræóingur í
Danmörku á árunum 1993 til
2000, m.a. viö tryggingarmál
burðarþolshönnuða. Starfar nú
sem sviðsstjóri burðarþols hjá
Verkfræóistofunni Hnit hf. og sem
aðjúnkt viö umhverfis- og
byggingarverkfræðiskor Háskóla
íslands.
Hjólreiðahöll í Danmörku
Lftum á byggingarslys sem átti sér stað í
nýlegri hjólreiðahöll í Danmörku. Hjólreiða-
höllin var vígð 16. desember 2001 og er
flatarmál hennar 15.000 fermetrar. Hún
rúmar 2.000 manns í sæti á hjólreiða-
keþpnum og 8.000 manns á tónleikum.
Þak hallarinnar er stærsta límtrésmannvirki
í Evrópu, með 73 metra haflengd. Límtrés-
sperrurnar hafa fiskilaga útlit, því bæði efri
og neðri flansi límtréssþerranna eru boga-
formaðar. Á milli þeirra eru lóðréttar stang-
ir. Límtrésmannvirkið hefur því óvenjulegt
form og er hæð efri boga jafnframt lægri en
hefð er fyrir í límtrésmannvirkjum.
Klukkan sjö um morguninn þann 3.
janúar 2003, rúmlega einu ári eftir vígsl-
una, hrundu fyrirvaralaust tvær af tólf sþerr-
um hallarinnar niður á hjólreiðabraut og
áhorfendasvæði, samtals um 2.100 fer-
metra þakflötur. Einungis tveir starfsmenn
voru í höllinni og voru þeir staðsettir f hin-
um enda hallarinnar. Að þeirra sögn,
hrundu sperrurnar á innan við mínútu.
Þakið hrundi eingöngu undan sfnum eigin
þunga, því veðrið var ágætt, logn og hiti rétt
um frostmark. Þar sem mikill fjöldi fólks
getur komið saman í höllinni, var hún hönn-
uð í háum öryggisflokki, þar sem hæstu ör-
yggisstuðlar á efni og álag voru notaðir. Lík-
ur á hruni undan fullu álagi voru því litlar, en
líkurnar á því að þakið hryndi undan sjálfu
sér áttu að vera hverfandi litlar.
Lýsing á broti
Við rannsókn slyssins kom í Ijós, að
sþerrurnar brotnuðu togbroti í neóri flansa
við samskeytin við efri flansa. Burðarþols-
hönnuðurinn hafði ekki tekið tillit til þver-
sniðslækkunar neðri flansa í samskeyt-
unum og hann hafði ekki tekið tillit til þeirrar
þversniðsminnkunar sem boltar, teinar og
stálþlötur í samskeytunum orsaka. Togburð-
argeta timbursins var áætluð hærri en
gæðaflokkurinn sagði til um og ekki vartek-
ið tillit til hjámiðju sem mynduðust í sam-
skeytunum. Burðarþol samskeytanna var
þvf eingöngu um 25-30% af því sem niður-
stöður útreikninganna gáfu til kynna. Það
má nokkuð Ijóst vera, að burðarþolshönn-
uðurinn réði alls ekki við verkefnið sem
hann hafði tekið sér fyrir hendur.
Hönnunarferlið
Hönnunarferlið fyrir hjólreiðahöllina
hófst með því, að eigandinn hélt útboð og
valdi aðalverktaka. Aðalverktakinn átti að
sjá um burðarþolshönnun hallarinnar og
fékk til liðs við sig verkfræóistofu, sem sá
um hluta hönnunarinnar, en útbjó jafnframt
álagsforsendur fyrir þakvirkið, því það átti
framleiðandi límtréssperranna að hanna.
Byggingaryfirvöld fóru fram á að löggiltur
burðarþolshönnuður færi yfir og skrifaði
undir útreikningana fyrir mannvirkið og að
Brotin sperra (frá www.ing.dk).
12