Læknaneminn - 01.04.2022, Side 49

Ormar og frumdýr í mönnum á Íslandi47
Toxoplasma gondii (bogfrymill; gródýr)9-11
Hýslar: Kettir og skyld dýr (aðalhýslar); önnur spendýr og fuglar
(náttúrulegir millihýslar); menn eru frábrigðilegir millihýslar.
Smitleiðir í menn: Saur­munn smit: eggblöðrur úr kattasaur berast
í menn með fæðu, vatni og jarðvegi. Eggblöðrur verða smitandi 2–3
dögum eftir útskilnað.
Sýkt kjöt: vefjaþolhjúpar berast í menn með neyslu á vanelduðu
kjöti af sýktum dýrum (millihýslum).
Milli manna: yfir fylgju til fósturs frá móður með nýja sýkingu og
með blóð­ og líffæragjöfum.
Sjúkdómur í mönnum: Næringarstig Toxoplasma, úr eggblöðrum og
vefjaþolhjúpum, berast í blóð og 1­2 vikum síðar hverfa þau úr blóði
og mynda vefjaþolhjúpa í heila, augnbotnum og rákóttum vöðvum.
Í kjölfar fyrsta smits fá heilbrigðir einstaklingar einkennalausa
sýkingu eða væg sýkingarmerki með hita og eitlastækkunum á hálsi
en sjaldnar augnsýkingu með æðu­ og sjónubólgu. Ónæmis bældir
fá alvarlega sýkingu í heila, augu og önnur innri líffæri. Fóstur­
sýkingar snemma í meðgöngu valda oft fósturláti eða alvarlegum
vefja skaða, einkum í heila og augum. Ef fóstursýking verður á
síðustu mánuðum meðgöngu fæðast börn oftast án sýkingarmerkja
en þau geta komið fram síðar, yfirleitt frá heila eða augum.
Íslensk faraldsfræði: Toxoplasma mótefni hafa greinst í 5 – 36%
einstaklinga; algengið var lægst hjá ungum konum og hæst hjá
starfsmönnum sláturhúsa. Í sauðfé reyndist um þriðjungur
fullorðinna hafa mótefni en einungis < 1% sláturlamba. Toxoplasma
eggblöðrur hafa fundist í kattaskít í sandkassa og mótefni í um
þriðjungi katta. Virkar sýkingar greinast öðru hvoru í heilbrigðum
og ónæmisbældum einstaklingum sem og í þunguðum konum og í
nýburum.
Greiningaraðferðir: Mótefnamælingar. Reglubundin skimun fyrir
T. gondii á meðgöngu er ekki viðhöfð á Íslandi. Kjarnsýrumögnun
er notuð í sérstökum tilvikum fyrir ýmis sýni frá ónæmisbældum
einstaklingum og legvatn frá þunguðum konum. Myndgreining á
heila og augnbotnaskoðun eru ósértæk próf en geta sýnt fyrirferð í
heila hjá ónæmisbældum og merki um æðu­ og sjónubólgu.
Giardia duodenalis (G. intestinalis, G. lamblia) (svipudýr)12-17
Hýslar: Menn og dýr (hver hýsiltegund hýsir öll stig í lífsferli
sníkjudýrsins).
Smitleiðir: Saur­munn smit: Giardia þolhjúpar úr mannasaur berast
í menn með fæðu, vatni og snertingu. G. duodenalis afbrigði úr dýrum
greinast örsjaldan í mönnum erlendis og óvíst hvort þau valdi þá
sjúkdómi. Talið er að smit í mönnum eigi langoftast uppruna sinn í
mannasaur. Sýkingar eru algengari í börnum en fullorðnum og þau
eru jafnframt mikilvæg uppspretta sýkinga.
Sjúkdómur í mönnum: Þolhjúparnir losa virk og hreyfanleg stig
í meltingarveginum sem lifa á slímhúð efri hluta smáþarma.
Sýkingar eru oft einkennalausar en sýkingarmerki eru annars
þreyta, lystarleysi, ógleði, uppköst, kviðverkir, uppþemba
og vindgangur, niðurgangur (stundum fituhægðir en ekki
blóð í hægðum), vannæring og megrun. Hiti sést sjaldan í
Giardia sýkingum. Sýkingar eru alvarlegri í ungum börnum og
ónæmisbældum einstaklingum.
Íslensk faraldsfræði: Giardia greinist reglulega í mönnum og hefur
fundist í lömbum, kálfum, folöldum, grísum, hundum, köttum og
hreindýrum á Íslandi.
Greiningaraðferðir: Saurrannsókn með smásjárskoðun,
mótefnavakaleit eða kjarnsýrumögnun