Bjarki


Bjarki - 24.12.1902, Qupperneq 3

Bjarki - 24.12.1902, Qupperneq 3
BJ AR KI. 3 Hvað var það, sem felldi Frón ? - Frelsið sjálft varð landsins tjón! Ofsi, frekja, heimska, heift hafa leingi þjóðum steyft. Hvað var það, seni Þorgeir kvað þrumuraust frá helgum staðr — „Losni friður, lög og sátt líf og frelsi hverfur brátt". Mál hans heyrðu, Þorgeirs þjóð, þú átt enr, hið gamla b!óð. blóð, sem nærir börn þín veik, blóðið það sem landið sveik! Sturlusona stjórnarmál sturlar enn þá marga sál. Blaðaþras og brögð og níð boðar lánga svakatíð. íslands fyrstu fólskuvíg fylgdu írskum þrælaríg. Mundi Hjörleifsbana blóð bölvað hafa vorri þjóð? Skyldi fræga Ingólfs ætt ísinn hafa sundurtætt? Er það hann, setn íslands frið elta skal í síðsta lið? - Nei! þú úngi ættlands son: Upp með sterka trú og von! Hræðst’ ei sköp nje Skuldarorð, skjóttu súlum enn fyrir borð! Láttu andann lýsa dröfti, leitaðu' uppi friðarhöfn: Gullnar töflur grasi í glaður skaltu sjá á ný! Þú, setn elskar líf óg lýð, launin skaltu fá um síð: Á þinn vilja, vit og sál verkar lífsins Alsvinns-mál. Gegnum eld og storrn og stríð stefndú rjett um þtna tíð. Hræðst’ ei bál nje banasigð, búinn krafti, trú og dygð! Matth. Jochumsson. Einstakur bær. —o— ekki ðnnur byggíng en einn Ijelegur timburkofi. Þa keyfti Pelserfjelagið landið og reisti þar íiórar bóm- uiiarverksmiðjur, sem ætlað var .ið vrittu 2300 manns atvinnu. íbúðarhús handa þessum tnöumim voru reist jafnframt verksmiðjunum. Ennfremur var rei; þar bánkahús og nokkrar smærri verksmiðjur, ogail var þetta eign sania fjelagsins. Kaupmennirnir, sem í bænum versla, eiga ekki sjálfir verstunarhús sín, heldtir verða þeirað leigja þáu hjá fjelaginu. Versl- anir eru þar ntiili 10 og 20. Maðurinn, sem fyrir fjelagsins hönd hefur yfirum- sjón með öliu þessu, er auðvitað voldugrí þarnaí bænum en nokkur konúngur í ríki sínu. Þessi maður heitir E. A. Srnyth og er kafteinn. ! bænum er hann af öll- um aðeins kallaður „kafteinninn". í bænum er eingin bæjarstjórn, kosin af íbúunum, eingin byggínganefnd, eingin skattanefnd og yfir höftið alls eingin nefnd. Állt vald sem bæja- og hjeraðastjórna-nefndir annars hafa er í Pelzer í hönd um Kafteinsins. Hann lýtur eingu lægra yfirvald? en fylkisstjórninni. Skattar hvíla'eingir á íbúunum ; bæjarins þarfir, því þeir eru ekki annað en verkafólk fjelagsins og það ber ö!l útgjöldin. Sveitarómagar ertt þar því alls ekki til. Lángstærsta byggíngin í öllttm bænum er skóla- húsið og reyndar etna stórbyggíngin. En svo er í mörgum bæjitm vestur á sljettum Norðttr - Ameríku. Fjelagið hefur reist skólann og. lætur sjer mjög annt um bámauppfræðslima. Hvergi í allri Suður- ; Karólínu er skólaskylda nema bar. Skólinn er hald- : i.nn 10 máttuði ársins, en hvergi annarsstaðar í Suður- I Karolínu er skólatíminn leingri en 4 mánuðir á ári. Hver maðttr, setn atvinnu fær í Pelzer verðttr að skrifa undir samníng i fjórum .greinum, og ein þeirra i hlióðar svo: „Jeg iofa að öll börn sem tilhevra i skylduliði mímt og ertt á aldrinum milli 5 og 12 ára i skuli sækja skóla þann, sem fielagið heldttr í Pelzer í | hvern dag skólatímans, ef sjúkdómar eða annað óvið- | ráðanlegt ekki hindrar." Hvert barn, sem sótt hefttr i skólann reglulega hvern dag í heilan mánuð fær við ; enda mánaðarins verðlaun, 10 eent (37 aura). IJt- í gjöldin ti! verðlaunanna nema til jafnaðar á mánuði j 50 dl, eða 185 kr. Þegar skólinn var reistur var að- j eins fjórði hver maður í Pelzer læs og skrifandi. Nú er aðeins i/s hluti íbúanna ólæs og óskrifandi. Kafteinn- inn segir að fjelagið hafi óbeinh'nis grætt á skólastofn- uninni: verkafólkimt hafi farið svo mikið fram síðan. I Pelzer er einnig opinbert bókasafn og lestrarsalur og leifefimissvæði, sem allir eiga aðgáng að. Ibúðarht'ts almenníngs í Pelser ertt, eins og gerist í Sitðttrfylkjunum. fremur Ijeleg í samanburði við Landakotsspítalinn, sem kaþúlskir menn hafa reist í Reykjavík í sumar er mikið hús og vandað. Það er 70 álnir á leingd og 15 á breidd, þríloftað og j kjalla' i undir öllu húsinu með steinsteypugólfi. r n í H ,. Spitalinn er ætlaður 40—50 sjúklíngum. Meðal sjúkraherbergjanna eru 2 glerskálar út úr suðurhliðinni, ætlaðir tæringarsjukling- ! um, er njóta þurfa sem best lofts og sólar. I Þar uppi yfir er útskotsherbergi með glerþaki yfir, ætlað til handlækninga og holdskurða. Öll sjúkrabergi eru sunnan í móti, en með- fram norðurhliðinni eru gángar. Húsið er úr timbri með járnbitum og járn- varið allt að utan. Veggirnir eru úr þreföld- um borðum með pappa á milli og klæddir ljerefti innst. Gluggar allir eru tvöfaldir og loft þreföld. Brunnur, hinn mesti og vandaðasti, sem til er á þessu landi, er grafinn við spítalann. Brunnurinn er 27 álnir á dýpt og grafinn niður gegnum þykka blágrýtisklöpp, sem spreingd var sundur með dýnamíti Schreiber Landakotsprestur stjórnaði því verki sjálfur, seig sjálfur niður í brunninn til að koma fyrir spreingihylkjunum og var það lífsháski, ef nokkuð hefði út af brugðið. Brunnurinn hefur kostað um 2000 kr., en 600 kr. er giskað á að kostað hefði árlega að bera vatn til spítalans, ef það hefði ekki feingist þarna. Vindvjel á að vera yfir brunn- inum og flytur vatnið um málmpípu inn í vatnshólf á efsta lofti spítalans. Vatnshólf þetta rúmar 50 tunnur. Spítalahusið sjálft hefur kostað 64,000 kr,, en með innanstokksmunum og öllum útbúnaði er kostnaðurinn 80.000 -kr. Efiir að spítali þessi ‘var fullgerðuf mun alveg hætt við að nota gamla spítalann í Reykjavík. byggíngamar í Norðurfylkjunum. En mikltt betri eru Bærinn Pelser liggur í norðvesturhluta Suður-Kar- j húsakynnin ? Pelzer en í öðrum verksmiðiubæjum olínu í Bandaríkjunum. Reyndar er það ekki bær í venjulegum skilníngi. Það er safn af verksmiðjum og í kríngum þær býr fólkið sem á þeim vinnur. íbúatalan er 6000. Bær þessi er einstakur að því leyti, að öll hús, sem í honum eru, ásamt jörðinni, seni hann er bygð- ttr á, yfir höfuð allar fasteignir bæjarins, eru eign fjelagsins, sem rekur vérksmiðjurnar. Af öllum þeirn sex þúsundum manna sem þar búa á ekki einn einasti húsið sem hann býr í og ekki svo mikið sem eitt fer- hyrníngsfet í jörð þeirri sent bærinn er bygður á. Fjelagið keyfli upphaflega landið undir verksmiðj- urnar og reisti síðan íbúðarhús handa verkafólkinti eftir því sem þörfin krafði. Fjelagíð hefur því full umráð yfir ðllum bænum; einginn getur sest þar að i óleyfi þess, og einginn getur búið þar leingur en því þóknast. Þar sem bærinn Pelser ntí er, var fyrir 18 árutn þar t grendtnni. IJtill garður fylgir hverjtt húsi og fjelagið gefur heim verðlaun sem best hirða ara þessa garða sína. En eigendttr geta þeir með eingn móti orðið að húsi eða garði. Eigmtm geta þeir safnað sjer í Sparisjóði bæjarins, og fjelagið lætnr sjer mjög annt nm hann. Hann gefur ntí 4o/0 af inneign. Fjelagið gerir sier auðvitað far ttm að vekja ekki óánægjtt hjá verkafolkintt að ástæðulausii. Og af því 'vúr Riómabúin í Ölvesi senclu í sumar sem leið smjör út sem hjer segir: Rjómabúið í Arnarbæli, með 15 hluthöfum, 56 kvartjel, eða 6268 pd. Rjómabúið á Hjalla, með 16 hluthöfum, 30 kvartjel, eða 32*50 pd. Rjómabúið á Yxnalæk, með 14 hluthöfum, 40 kvartjel, eða 4,300 pd. Ur allri sveitinfii voru því send á Útlendan markað 126 kvartjel, eða 13,718 pd. Fyrsta sendt'ngin var send 25 júlí og seldist á S2 til 83 au. ju- pd. Páli Melsted sögukennari varð níræður 13. nóv. síðastl. að það hefur sýnt sig, að óánægjarís vanalega upp ! Var honu,n þá fært skraut,itað ával‘P þegar þesskonar fjelög vilja reyna að neyða verkn- 1 nlargir bæjafbúar 1 Reykjavík höfða s 'ilja reyn; fólkið til að versla við sig, eða einhver viss verslttn- arfjelög, þá á ekkert slíkt sier stað í Pelzer. Hver maður sent vill getur leigt sjer vershmarbúð hjá fje- laginu Og pantað síðan vörur þángað þaðan sem hontim sýnist. sem skrifað undir, karlar og konur, en ritað var af Lárusi Halldórssyni prestaskólastúdent. IJm hádegi Ijek hornleikaraflokkur bæjarins hans. úti fyrir húsi I -)SVkSo£r'

x

Bjarki

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Bjarki
https://timarit.is/publication/28

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.