Helgarpósturinn - 21.11.1980, Blaðsíða 2

2
Föstudagur 21. nóvember 1980
he/garpósturinri
Ríkisvald með boðorðið: Sælla er að gefa en þiggja:
lbúöarhúsið á rikisjörðunum Jaöri I og III Vallahreppi i Suður-
Múlasýslu. Abúandinn á Jaðri I greiðir 176 þúsund krónur ileigu, en sá
sem leigir Jaðar II greiöir aðeins 694 krónur á ári.
70 þúsund fyrir laxveiðijörð!
9 Um 800 ríkisjarðir leigðar fyrir
spottverð eða allt niður í 50 krónur
á ári
i Ríkið greiðir tugmilljónir árlega til
að halda þeim í byggð
A sama tima og leiguverð
tveggja herbergja ibúða hér á
höfuðborgarsvæðinu er í kringum
100-150 þúsund krónur á mánuði,
eða frá 1.2-1,8 milljón á ári, þá
leigir rikið jarðeignir sinar og
meðfylgjandi húsakost i sumum
tilfelíum á 50 búsund krónu*-
(fimmtiu þúsund krónur á ári )
Með öðrum orðum, — margar
rikisjarðir viða um land eru
leigðarúttilábúanda fyrir nokkr-
ar krónur og fylgir þá stundum
hinni ræktuðu jörð, allgóðbr
húsakostur (ibúðarhús, hiaða,
fjárhús og fleira) og jafnvel ein-
hver hlunnindi, t.d. lax- og
silungsveiði. Mjög er þó misjafnt
hve rikisjarðirnar eru búræktar-
legar i þessu tilliti.
Alls munu vera um 830 jaröir í
eigu rikisins, en þar af um 160 i
eyöi. A allra siðustu árum hefur
rikisjörðum hvorki fækkað né
fjölgaö svo nokkru nemur, en
með stofnun jarðeignasjóðs árið
1966 og fram á miöjan þennan
áratug, varð talsverð fjölgun á
jörðum i eigu rikisins.
Um ieigu rikisjaröar i dag er
farið eftir ábúöarlögum, sem eru
frá árinu 1976. Þar voru þessi
leigumál sett i fastari skorður en
áður hafði verið og eftirgjald
(leigugjald) ábúenda á ári hverju
ákveðið 3% af fasteignamati
jarðarinnar. Fyrir setningu þess-
ara laga var hins vegar leigu-
gjald ákveöið út frá einhverjum
óljósum forsendum og var þá oft
föst og óumbreytanleg krónutala
á ári hverju — t.d. 100 krónur.
Samkvæmt skrá yfir ábúendur
og eftirgjöld rikisjarða, sem
Steingrimur Hermannsson land-
búnaðarráöherra, lét frá sér fara
á vordögum 1979 vegna fyrir-
spurnar Gunnlaugs Stefánsson
þáverandi þingmanns, er hann
veitti ráöuneyti forstööu í rlkis-
stjórn ólafs Jóhannessonar þá
kemur i Ijós, að hvorki fleiri né
færri en 223 ábúendur rikisjaröa
greiða minna en eitt þúsund
krónur i leigu á ári hverju.
Hæsta leigugjald á ári, sam-
kvæmt skrá landbúnaðarráð-
herra er I70þúsund krónur á ári.
Með hinum nýju ábúendalögum
urðu, eins og áður sagði all-
nokkrar breytingar á viðmiðun
þessa leigugjalds. Um leið og
ábúendaskipti verða á rikis-
jörðum, þá eiga nýir leigutakar
að greiða leigu sina samkvæmt
hinum nýja staðli, sem er 3% af
fasteignamati jarðar, húseigna
og hlunninda. Samkvæmt skrá
landbúnaðarráðherra frá 1978
virðast þó engar stökkbreytingar
verða á leiguverði, þótt leigugjald
breytist ef til vill úr nokkur
hundruð krónum i nokkur þúsund
eða jafnvel nokkra tugi þúsunda á
ári hverju.
Þá viröist hin nýja viðmiðun
allerfið i framkvæmd, þar sem
fasteignamat margra rikisjarða
er afgamalt — jafn vel 20-30
ára — og í mörgum tilfellum hafa
eignir rikisins á jörðunum aukist
að miklum mun, auk þess sem
upþhæöir hafa margfaldast
vegna verðbólguþróunar. Þó
skyldi maður ætla að upphæðir
gamalsfasteignamats hækki með
visitöluþróun og er einmitt gert
ráð fyrir þvi' samkvæmt lögum.
Hins vegar verður ekki séð á ný-
legum leigutölum að gjaldið hafi
hækkaö í samræmi við verðlags-
þróun.
Ýmsar viðmiðanir
Gert var aöalfasteignamat á
flestum jörðum landsins á ár-
unum 1966-70 og samkvæmt
framreiknisstuðli fasteignamats
rikisins þá er óhætt að margfalda
þá matsupphæð rúmlega ellefu
sinnum. Abúendaskipti sem orðið
hafa eftir gildistöku laganna frá
1976skipta tugum,enekki verður
merkt aö leigugjald jaröanna
hækki verulega þrátt fyrir nýja
viðmiðun og grundvöllur leigu-
gjaldsins hafi gjörbreyst og eigi
þar með að vgrða til þess að eftir-
gjöld á jörðum snarhækki.
En það skal itrekað að aðeins
hluti ábúenda á rikisjöröum folla
undir hin nýju lög. Fjölmennasti
hópur leiguliða á ríkisjörðum,
greiðir sem sé árgjald, sem er
viðs fjarri öllum upphæðum á
leigumarkaðnum núna.
Þegar leigusamningar eru
gerðir við nýja ábúendur eru gef-
in út svokölluð byggingabréf. Þar
i er fasteignamat jarðarinnar,
reiknisgrundvöllur og upphæð
leigugjalds auk annarra réttinda
og kvaða. sem kunna að fylgja
viðkomandi jörð. Byggingabréf
sem gefin voru út fyrir lögin 1976
byggja ekki á 3% reglunni, sem
minnst var á, heldur oftast ein-
hverri fastri tölu litt breytanlegri.
I sumum tilvikum var þó gert ráð
fyrirþviaðleigugjaldbreyttist og
hækkabi, og var þá viömiðunin af
ýmsum toga. Til dæmis skyldi
leigugjaldið breytast samhliða
afurðaverði til bænda samkvæmt
mjólkurverði til bænda, eða að
leiguverö ákveðinnar jarðar
skyldi miðast við andvirði sex
dilka.iöðru dæmi var miðað við
að leiguverð yröi jafnhátt verði á
þúsund iitrum af mjólk og i enn
öðru skyldi upphæðin vera
óbreytanleg svo lengi sem
ábúendaskipti yröu ekki.
Þrátt fyrir þessar margvislegu
’ viðmiðanir og þar með þá tilætl-
un, að leiguverð hækkaði árlega i
* samanburöi við hækkað verð
landbúnaðarafurða, þá gefur
skrá landbúnaðarráðherra ekki
til kynna, að nokkur breyting hafi
orðiðá leigugjaldi rilíisjarða með
timans rás, þar sem samningar
voru gerðir fyrir 1976.
Skulu nefnd nokkur dæmi:
Innheimtuaðgerðir myndu ekki
borga sig! Ef aöeins er litið á þær
jarðir sem rikið leigði út fýrir
1976, þá er borðleggjandi að
leigugjöld ábúenda eru hreint og
beint hlægileg og f jarri þvi' að þau
nái kostnaði við innheimtu-
aðgerðir ef út i slikt þyrfti að fara.
Er og óljóst hvort rikissjóður hafi
gengið fast eftir þvi á liðnum ár-
um að innheimta leigugjöld
ýmissa ábúenda, sem er gert að
greiða rikissjóði t.d. 100 krónur á
ári hverju fyrir ábúðarrétt á
jörðum rikisins.
Litum á örfá dæmi af
handahófi, þar sem leiguupphæð-
ir ná ekki eitt hundrað krónum.
Garðabær: Háteigur — 148
krónur, — Hausastaðakot — 158
krónur, Miðengi 75 krónur.
Vatnsleysustrandarhreppur:
Bakki — 90 krónur, Goðhóll — 50
krónur, Hlöðunes 200 krónur.
Breiðuvíkurhreppur:Eiriksbúð
(Arnarstapi) — 250 krónur, Fell
— 133 krónur.
Staðarsveit:Slitvindastaðir I —
90 krónur, Traðir — 66 krónur.
Svinavatnshreppur: Auðkúla
III — 450 krónur.
Þetta eru aðeins nokkur dæmi
af yfir 200 hringinn i kringum
landið og er augljóst að leigutekj-
ur rikisins af þessum jörðum eru
hverfandi, ef þá nokkrar i raun.
óverulegar
breytingar
En þetta voru samningar sem
gerðir voru fyrir gildistöku
laganna frá 1976 og þar var að þvi
stefnt að láta leiguupphæðir
nálgast nútimann og raunveru-
leikann. En hvernig litur það
dæmi út? Er leiguverð rikisjarða,
sem ákveðið hefur verið eftir
gildistöku laganna, eitthvað
nálægt ársleigu tveggja her-
bergja ibúðar á Stór-Reykjavik-
ursvæðinu?
Samkvæmt tittnefndri skrá
landbúnaðarráðherra, þá viröist
engin gjörbylting hafa orðið
þarna á.
I stað þess að ábúendur greiði
nokkra tugi króna í leigugjald á
ári, þá er leiguupphæðin á siðari
timum eitthvað nærri nokkrum
tugum þúsunda. Slikar upphæðir
nægöu ekkieinu sinni til að greiöa
eins mánaðarleigu I lítilli ibúð i
borginni.
En hvers vegna virðist leigu-
gjald ekki stórhækka og verða ef
til villein og hálf milljón krónur á
ári — sem ekki er óeðlileg tala ef
hún er miðuð við 3% af verðgildi
meðaljarðar með dágóðum húsa-
kosti. Þessari spurningu er erfitt
að svara, en það má ætla að
ennþá séu 3% reiknuð út frá fast-
eignamati, sem gert var fyrir
fjölmörgum árum. Ekki hafi þar
með verið hirt um að framreikna
þá tölu.
Þetta eru a.m.k. þær borð-
liggjandi upplýsingar, sem lesa
má úr skrá landbúnaðarráð-
hérra, og Skafti Benediktsson hjá
jarðadeild landbúnaðarráðuneyt-
isins, hafði ekki nýrri tölur um
leigugjöld. Sagði hann að visu, að
það væri sýslumanna i viðkom-
andi umdæmum að innheimta
eftirgjöldin og þau ættu að hækka
samkvæmt hækkuðu verði fast-
eigna. Hvort svo værii praxis gat
hann ekki fullyrt um.
Engar upplýsingar lágu og á
lausu um það hjá iarðadeild
landbúnaðarráðuneytisins, hvaða
fasteignir rikið ætti nákvæmlega
á hverri jörð fyrir sig, eða hvert
landflæmi viðkomandi jarða
væri. Er slikt ekki skrásett i
byggingabréfi, heldur aðeins
upphæð siðasta fasteignamats.
Hlunndindi mun meiri
en nemur leigunni
Helgarpósturinn fékk að glugga
i nokkur byggingabréf, þar á
meðal bréf jarða, sem veruleg
hlunnindi fylgja. Þar má t.d.
nefna að jörðin öspaksstaðir i
Vestur-Húnavatnssýslu er metin
samkv. fasteignamati frá 1957
á 21.400 krónur og mannvirki i
eigu rikisins á jörðinni á 105.688
krónur. út frá þessu var leigu-
gjald árið 1967 talið eðlilegt
krónur 2000 á ári.
Kollustaðir I Vestur-Húna-
vatnssýslu fóru undir fasteigna-
mat árið 1976 og þá var jörðin
metin á 1.3 milljónir, húseignir á
670 þúsund og hlunnindi á 401
þúsund. Hlunnindi eru þarna lax-
og silungsveiði i Vesturá, sem
telst allgjöful og gefur vafalaust
af sér margfalt leigugjaldið fyrir
alla jörðina, sem er 70 þúsund
krónur á ári. Og það má nefna
fjölmörgdæmi til viðbótar einsog
Brúarland þar sem heildarfast-
eignamat frá 1971 hljóðaði upp á
417 þúsund krónur, þar af voru
laxveiðihlunnindi metin á 10
þúsund. Leigugjald var ákveðiö i
byggingabréfi frá árinu 1973 kr.
12.500 og virðist ekki hafa breyst
siðan samkvæmt ábúenda- og
eftirgjaldaskrá, enda þótt gjaldið
eigi að hækka i samræmi við
afurðaverð til bænda.
eftir Guðmund Árna Stefánsson