Helgarpósturinn - 13.08.1982, Síða 8

Föstudagur 13, ágúst 1982 -jjfísturinn
Um þrjú ár eru nú liðin siðan Jón Baldvin Hannibalsson stóð upp
frá skólameistarastólnum i Menntaskólanum á isafirði og fluttist
til Heykjavikur til að taka við ritstjórn Alþýðublaösins og helga
starfskrafta sina stjórnmálum. Þegar alþingi kemur saman i haust
scst Jón Baldvin svo i þingmannssæti. Hann tekur við þvi af
Benedikt Gröndal sem verður sendiherra i Stokkhólmi. Jón Baldvin
hefur verið atkvæðamikill i pólitikinni þessi þrjú ár og gustmiklir
leiðarar hans i Alþýðublaðinu hafa valdið titringi viða, einnig innan
hans eigin flokks. i þeim umbrotum sem nú fara i hönd, hvort
heldur sem þingkosningar verða i vor eða fyrr, verður Jón Baldvin
Hannibalsson vafalaust i cldlinunni. Jón Baldvin er i Yfirheyrslu
Helgarpóstsins i dag, þar sem hann er spurður um hug sinn til stöð-
unnar i þjóðmálunum þ.ám. Alþýðuflokksins, væntanlegs prófkjörs
og kosningaslags, og fleira.
Nafn:Jon Baldvin Hannibalsson Staða:ritst jóri AlþýflublaAsins og varabingma*ur
Fæddur: 21. febríiar 1919 Heimilishagir: Kvæntur Bryndísi Scbram, fjögur b"rn
Áhugamál: Pólitík Bifreiö: Volvo árgerr5! 197?
Fertugur marx-
isti er asni
— Nú styttist óðum i að þú verðir þing-
maöur og takir viö af. Benedikt Gröndal.
Er þar að rætast gamall draumur þinn —
og langri göngu i gegnum þrjá stjórn-
málaflokka aö Ijúka?
— Þvi er íyrst til aö svara, aö ég geri
mér engar grillur um þingmennsku sem
eitthvert sæluhnoss. Karl laöir minn sat
einhverja áratugi á þingi, i'ööurbróðir
minn helur setiö á þingi, l'leiri frændur
minir hala setiö á þingi og ég hef sjálfur
litið þarna inn ööru hverju, svo ég geri
mér, held ég, nokkuð raunsæjar hug-
myndir um hvað þetta er. En þaö er nú
einu sinni svo, að ég hef verið óðapóli-
tiskur áhugamaöur frá blautu barnsbeini
og vilji maöur hafa pólitisk áhrif, þá
liggja þau i gegnum Austurvöll.
— Heldurðu að þú ljúkir hringferð þinni
um stjórnmálaflokkana mcð þvi að ganga
i Sjálfstæðisflokkinn?
— Hún er skritin þessi hugmynd, sem
þú ert raunverulega aö gefa i skyn: að þaö
sé syndsamlegt athæf'i að skipta um
stjórnmálaílokk. Þegar kjósendur gera
það sjálfir i almennum kosningum, þeir
refsa einum flokki með þvi að kjósa
öðru visi en þeir geröu siöast, þá þykir
það bera vitni um sjálfstæðan vilja kjós-
enda, að þeir séu ekki bundnir á klafa
flokksræðisins og er i raun og veru það
sem viö köllum lýðræði. Þaö er loísvert.
En ef stjórnmálamaður kemst i ósátt við
stjórnmálaílokk eöa vill hafa áhrif á að
breyta flokkakerfi, þá heitir það synd eða
pólitiskt lauslæti og þykir mjög vafasamt.
Um mina pólitisku fortiö er aðeins eitt að
segja: Á unglingsárum var ég marxisti.
Um þaö tek ég undir meö Willy Brandt:
Sá sem ekki er marxisti um tvitugt hefur
slæmt hjarta, sá sem er það enn um fert-
ugt, hann er asni. Á háskólaárum gerðist
ég sósialdemókrati af póiitiskri sannfær-
ingu. Ég geröi mér svo vonir um þaö, eins
og ýmsir aðrir, að Alþýðubandalagið gæti
þróast yfir i sósialdemókratiskan flokk.
Ég rak mig á að það var ekki hægt, þegar
égkom heim frá námi 1964-65. Við urðum
einfaldlega undir i þeim átökum, ég og
minir skoðanabræður, og þvi fórum við
út. Samtök frjáíslyndra og vinstri manna
voru yfirlýst eini flokkurinn á fslandi,
sem hefur verið stofnaður til að vera
annað en flokkur — þau voru stofnuð til að
vinna aðsameiningu jafnaðarmanna. Það
tókst að takmörkuöu leyti. Mjög margir
af fyrri stuðningsmönnum samtakanna
eru nú i Alþýðuílokknum, sumir eru i Al-
þýðubandalaginu. Ég brigsla engum
þeirra um pólitiskt lauslæti.
— Nú er vitað, að þú crt ekki sérlega vel
liðinn af svokölluðum vinstri væng I AI-
þýðuflokknum og stundum hefur manni
virst þú vera ræðari með þeim Sjálf-
stæðismönnum, sem taldir eru lengst lil
hægri. Ertu þá liægri krati, sem telur
vinslri menn með öllu óalandi og óferj-
andi?
— Ef þú átt viö meö vinstrimennsku þá
trú i stjórnmálum aö lorræöi rikisins yfir
fólki, einstaklingum og samtökum, sé
vinstrimennska, þá er ég ekki vinstri-
maöur. Ég er þeirrar skoöunar, að stjórn-
málamenn hafi á undanförnum áratugum
byggt upp á islandi einskonar pólitiskt
lénsveldi. Hér er nærri þvi öllum
völdum, fjárhagslegum og eínahags-
legum, safnaö i hendur stjórnmála-
manna. Þingmenn sem slikir láta sér ekki
nægja að setja iög og íylgjast með fram-
kvæmd laga, heldur keppa þeir eftir þvi
að gerast handhalar lramkvæmdavalds-
ins i bönkum, stjórnum og skömmtunar-
kerlum fjármagns. Ég tel ekki aðeins
nauðsynlegt að breyta um stefnu i grund-
vallaratriðum i efnahagsmálum hér á
lslandi, ég er þeirrar skoðunar að það
þurfi að breyta um sjálft stjórnkerfið. Og
ég vil rifja upp, úr þvi að menn eru meö
þessar gömlu klisjur, að ef þú spyrðir
þessarar spurningar — vinstri-hægri — i
landi eins og Erakklandi, þá væri ég vafa-
laust flokkaður sem vinstrimaöur. Megin-
atriði i sósialiskum erfðum, a.m.k. i
sunnanveröri Evrópu, er vantrúin og van-
traustiö á rikisvaldiö og krafan um dreif-
ingu valds. Að þvi leyti getur sósialdemó-
krati tekiö undir kröfur þeirra, sem hér á
landi kalla sig frjálshyggjumenn: ég er
sammála þeim um aö þaö á að auka
virkni markaðskerfis þar sem það á við
og minnka alskipti stjórnmálamanna.
— Nú eiga væntanlega þessar and-
stæður hægri og vinstri krata, sem talað
er um hvort sem þeir eru til eða ekki, eftir
aðskjóta upp kollinum i prófkjöri Alþýðu-
flokksins lyrir næstu alþingiskosningar.
Þar munuðþið hægrikratarnir, þú og Vil-
mundur Gylfason, keppa um efsta sætið i
Reykjavik. Eruð þið ekki þar að róa á
sömu mið? Er ckki óheppilegur slagur
framundan?
— í fyrsta lagi skulum við hafa það á
hreinu, að ég gengst ekki við nafninu
hægrikrati. t öðru lagi þá er þvi svo háttað
i minum flokki, að prófkjör er lögbundið,
þannig að aðferð flokksins við að velja sér
frambjóðendur er prófkjör. Það er meira
að segja opið prófkjör, opið öllum sem
ekki eru flokksbundnir i öðrum stjórn-
málaflokkum. Prófkjör er þar af leiðandi
óhjákvæmilegt. Það þykir mjög lýðræðis-
legt..Ég á i vandræðum með að koma fyr-
ir mig hverjir þeir eru, þessir vinstrikrat-
ar, sem þú talar um, ef ég á að vera þessi
hægrikrati sem ég vil ekki kannast við...
og það er fljótfrásagt, að þótt vafalaust
séu skiptar skoðanir um mörg stórmál
innan Alþýðuflokksins, þá hef ég ekki orð-
—eftir Qmar Valdimarsson -----------------------------------
ið var við að þar sé i grundvallaratriðum
verulegur pólitiskur ágreiningur. Ég er til
dæmis alveg sammála Vilmundi Gylfa-
syni um það stærsta mál, sem hann hefur
flutt að minu mati, sem er um nauðsyn
þess að verkalýðshreyfingin endurskipu-
leggi sig frá grunni með vinnustaðinn sem
grunneiningu. Þótt við séum sammála um
þetta, og vafalaust margt annað, þá kem-
ur það ekki i veg fyrir að við verðum
áreiðanlega báðir þátttakendur i próf-
kjörinu.
— Frá Vilmundi yfir að Alþýðublaðinu,
þessu pólitiska sendibréfi, sem þú kallar
svo og ritstýrir, og varla er hægt að kalla
dagblað. Er ætlunin að halda útgáfu þess
óbreyttri?
— Það er ekki á mínu valdi að svara þvi.
Ákvarðanir um það eru teknar af flokks-
stjórn og flokksþingi. Það er alveg rétt,
Alþýðublaðið er ekki dagblað i venjuleg-
um skilningi, það er ekki fréttablað — það
er ósköp einfaldlega pólitiskt málgagn
með mjög takmarkaða útbreiðslu. Ég hef
lengi verið þeirrar skoðunar, að útgáfa
þess i óbreyttu formi þjóni takmörkuðum
tilgangi og vil ákveða að breyta þvi. En
ákvörðunin er bara ekki min heldur
flokksins.
— Svo hafa menn haldið þvi fram, að
aðalástæðan fyrir slakri útkomu Alþýðu-
flokksins i borgarstjórnarkosningunum i
vor hafi verið skipulagsleysi og málefna-
fátækt. Var þá stefnuskráin, sem þú
samdir fyrir borgarstjórnarflokkinn, ekki
nógu góð?
— Ég var nú ekki einn höfundur að þess-
ari ágætu stefnuskrá. t annan staö var
stefnuskráin prýðileg. Hún var, eins og þú
sérð ef þú berð hana saman við stefnu-
skrár þeirra flokka, sem gáfu út stefnu-
skrár, hreint afbragð. Það er með þetta
eins og stjórnarskrána — Sjálfstæðis-
flokkurinn gaf út enga stefnuskrá. Það
breytti engu um kosningasigur hans. Sú
staðreynd, að Alþýðuflokkurinn gaf út
stefnuskrá, að visu allt of seint, breytti
engu um kosningaósigur hans. Sá kosn-
ingaósigur var af allt öðrum ástæðum.
Þar var kannski aðalatriðið þetta: Kjós-
endum var ekki gert nægilega ljóst hver
væri sérstaða Alþýðuflokksins og hvert
ætti að vera lykilhlutverk hans i samstarfi
i borgarmálum.
— Þá hefur væntanlega Alþýðuflokkur-
inn lykilhlutverki að gegna viðar. Þegar
þessi rikisstjórn fer frá, hvort sem það
verður á næstu vikum eða mánuðum —
eða fyrir jólin ’83, hvaða möguleika sérðu
þá fyrir þér á myndun nýrrar rikisstjórn-
ar?
— Stjórnarmyndunarmöguleikar eru
óendanlegir i þessu fjögurra flokka kerfi,
eins og menn muna frá stjórnarmyndun-
arviðræðum. Um stöðu Alþýðuflokksins i
þvi finnst mér fyrst og fremst þetta að
segja: Það þótti fifldjörf ákvörðun og
vafasöm, þegar Alþýöuflokkurinn ákvað
að rjúfa stjórnarsamstarfið haustið 1979
við mjög svipaðar aðstæður og nú eru. Þá
var fullreynt að hann kom ekki fram sinni
stefnu. Flokkurinn hafði snemma i stjórn-
arsamstarfinu, haustið 1978, lagt fram
mjög itarlegar efnahagstillögur, sem við
kölluöum jafnvægisstefnu i efnahagsmál-
um. Ég átti talsverðan hlut i að semja
þær. Þær tillögur voru i stórum dráttum
forskrift fyrir uppskurði á efnahagskerf-
inu, mjög i likingu við það, sem ég var að
tala um við þig áðan. Þær voru brýnar þá
og eru algjörlega nauðsynlegar núna.
Flokkur, sem hafði hugrekki til að rjúfa
stjórnarsamstarf, vegna þess að tvibur-
arnir Alþýðubandalag og Framsókn
skildu ekkert i efnahagsmálum þá — og
skilja ekki enn — hann fer náttúrlega ekki
inn i stjórnarsamstarf aftur nema það sé
á hreinu, að kjarninn i hans boðskap kom-
ist til framkvæmda.
— Ef Alþýðuflokkurinn kemur þessu meg-
inmarkmiði sinu að og tekur þátt i stjórn,
ætlar þú þér þá ráðherraembætti?
— Ég ætla mér eitt: Ég vonast til að
geta haft áhrif á það hvaða stefnu Alþýðu-
flokkurinn mótar. Hitt er annarra að
ákveða hverjir verða ráðherrar flokksins.
Þar á, að minu mati, að fylgja þeirri reglu
að velja ber hæfustu mennina — og ég vek
athygli' á þvi, að þéir þurfa ekki endilega
að vera þingmenn.
— Foringjavandamál eru talin hrjá is-
lensk stjórnmál og flokkana, eins og frægt
er orðið. Er þetta vandamál alvarlegt i
Alþýöuflokknum?
— Nei. Ég held að Kjartan Jóhannsson,
formaður Alþýðuflokksins, njóti viður-
kenningar langt út fyrir raðir Alþýðu-
flokksmanna fyrir það að vera snjall
maður. Alþýðuflokkurinn á þvi ekki við
neitt foringjavandamál að striða i þeim
efnum.
— Tölum um friðarhreyfinguna, sem þú
kallaðir ekki alls fyrir löngu feigðarhreyf-
ingu. Nú sýnist manni vera einhver bil-
bugur á þér i þvi. Hvað veldur?
— Orðið feigðarhreyfing var nánast
þýðing á þvi, sem félagi Helmut Schmidt
kallaði „Angstbewegung”, eða hræðslu-
bandalag. Það vefst ekkert fyrir mönnum
að skilja upp úr hvaða jarðvegi er sprottin
mótmælahreyfing gegn framleiðslu og út-
breiðslu kjarnorkuvopna. Menn eru
hræddir. í þeim skilningi er friðarhreyf-
ingin réttilega nefnd „Angstbewegung”.
Að svo miklu leyti, sem friðarhreyfingin i
Evrópu og Bandarikjunum eifjöldahreyf-
ing til að gera stjórnmálamönni'.m og
valdhöfum það ljóst, að við erum komin á
ystu nöf i kjarnorkuvopnakapphlaupinu,
þá á hún fullan rétt á sér. 1 Evrópu fer þvi
fjarri að þessari hreyfingu sé beint gegn
varnarsamtökum lýðræðisrikja, nema að
litlu leyti, og þar sem krafan er um gagn-
kvæma afvopnun, þá get ég tekið undir
kröfurhennar. En hitt er á að lita, að þeg-
ar þessar kröfur eru teknar upp i áróðurs-
skyni, af hreyfingu eins og Samtökum
herstöðvaandstæðinga, sem mér er ekki
kunnugt um að hafi breytt i nokkru sinni
grundvallarafstöðu — hún er einfaldlega
burt úr Nato og burt með herinn og boðun
hlutleysisstefnu — þá er mér engin laun-
ung á að ég er andvigur slikri pólitik og tel
hana stórháskalega fyrir sjálfstæði ís-
lendinga.
— Þannig að þú vilt hafa her i landinu?
— Það myndi enginn maður svara þess-
ari spurningu játandi. Af tvennu illu, að
hafa landiö varnarlaust og þar af leiðandi
bitbein og skotmark tveggja stórvelda, þá
er það á hreinu, að ég tel öryggi islensku
þjóðarinnar best varðveitt i þvi varnar-
samstarfi, sem við höfum tekið þátt i und-
anfarna áratugi.
myndir: Jim Smart—1