Helgarpósturinn - 28.07.1983, Page 14

t »
14
híelgai----------
pðsturinn
Blað um þjóðmál,listir og menning-
armál.
Ritstjórar: Árni Þórarinsson og Björn
Vignir Sigurpálsson
Blaðamenn: Guðlaugur Berg-
mundsson, Hallgrímur Thorsteins-
son, Ingólfur Margeirsson, Magda-
lena Schram, Þröstur Haraldsson.
Útlit: Kristinn G. Harðarson
Ljósmyndir: Jim Smart
Útgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Guðmundur H.
Jóhannesson
Auglýsingar: Áslaug G. Nielsen
Dreifingarstjóri: Ingvar Halldórsson
Innheimta: Helma B. Jóhannesdóttir
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir
Lausasöluverð kr. 25
Ritstjórn og auglýsingar eru að Ármúla
38, Reykjavík, sími 81866. Afgreiðsla
og skrifstofa eru að Ármúla 38. Símar
81866 og 81741.
Setning og umbrot: Alprent hf.
Prentun: Blaöaprent hf.
Frelsið
og ábyrgðin
Frjáls fjölmiðlun og óheft tján-
ingarfrelsi hafa veriö meöal helstu
leiðarljósa og baráttumála Helgar-
póstsins allt frá því blaðiö var
stofnað fyrir rúmum fjórum árum. í
slíkum jarðvegi þjóna fjölmiölar
best hlutverki sínu sem fjórða aflið
í uppbyggingu lýöræðisskipulags-
ins. Jafnframt hefur blaðinu verið
Ijóst að þetta frelsi er vandmeðfar-
ið. Það hefur nú sannast á síðum
Helgarpóstsins sjálfs. Því miður.
Greinin um meint „okurlánavið-
skipti“ tveggja lögmanna við reyk-
vískt verktakafyrirtæki og að-
standendur þess sem birt var í síð-
asta tölublaði er skólabókardæmi
um það hvernig fjölmiðill getur
orðið fórnarlamb eigin frelsis. Ein-
hliða upplýsingar óáreiðanlegra
heimildarmanna og annarlegt mat
fagmanna sem leitað var ráðgjafar
hjá hafa leitt starfsmenn blaðsins
á villigötur og getið af sér grein
sem valdiö hefur málsaðilum og
aðstandendum þeirra ástæðu-
lausum og ómældum sársauka.
Þótt mistök sem þessi beri að
harma, eins og ritstjórar Helgar-
póstsins gera á bls. 4 i blaðinu í
dag, þá mega þau ekki verða til
þess að kasta rýrð á þá hugsjón
sem tjáningarfrelsi og frjáls fjöl-
miðlun er. Þvert á móti eiga mis-
tökin að verða lexía og hvatning til
aðgátar í meðferð heimilda. Frjáls-
ir fjölmiðlar sem gjarnan gagnrýna
hvaðeina sem aflaga fer í þjóðfé-
laginu mega aldrei missa sjónar á
því að sjálfsgagnrýnin þarf að
skipa öndvegið ef hin almenna
gagnrýni á að vera marktæk.
A fjögurra ára starfsævi Helgar-
póstsins hefur blaðið einatt gagn-
rýnt menn og málefni óvægilega
og þá gjarnan fjallað um efni sem
þykja viðkvæm og flestir aðrir fjöl-
miðlar leiða hjá sér. Ýmsum hefur
oft þótt of langt gengið og ósjaldan
hefur ritstjórn blaösins fengið hót-
anir um málshöfðanir. Til þessa
hefur þó blaðamennska Helgar-
póstsins staðið af sér allar slíkar
hótanir. í þessu tilviki hins vegar
hlýtur blaðið sjálft að viðurkenna
að gengið var langt út yfir öll sið-
ferðileg og fagleg mörk. Þá veröa
menn að horfast í augu við mistök
sín,hversu óþægilegt sem það er
fyrir þá sem einstaklinga og blaðið
sem slíkt. Þetta hafa viðkomandi
starfsmenn blaðsins gert á þann
eina hátt sem sæmd er að.
Helgarpósturinn á eftir sem áö-
ur lesendum sínum skuld að
gjalda. Sjaldan hefur verið mikil-
vægara fyrir blaðið að sýna fram á
gildi frjálsrar, ábyrgrar fjölmiðlun-
ar. Það ætlar Helgarpósturinn að
gera. Lesendur munu því áfram
eiga Helgarpóstinn að sem helsta
fulltrúa óháðrar fjölmiðlunar hér-
lendis, — óháðan öllu öðru en eig-
in sjálfsgagnrýni.
Skrautið,
mærðin
og óhófið
í Helgarpóstinum 14. júlí fjallaði
Magdalena Schram nokkuð um út-
sendingu sjónvarps í júlí og stöðu
innlendrar dagskrárgerðar. Meðal
annars ræddi hún við fjármála-
stjóra Ríkisútvarpsins, Hörð Vil-
hjálmsson. Öll voru ummæli hans
athyglisverð og sum þess eðlis, að
nánari skýringar þurfa til að koma.
Skal hér minnst á þrjú atriði, en
ekki verður vikið að öðru því, sem
fram kom í eftirtektrarverðri grein
Magdalenu, þótt full ástæða sé til.
1.
Eftir Herði Viljálmssyni er haft,
að „—raunin væri sú, aó margar
deildir yrðu að taka sér frí í júlí eins
og einatt hefur verið, svo sem Lista-
og skemmtideild —“
Snemma í vetur leið, strax og ljós
voru líkindi þess að júlí 1983 yrði
venjulegur starfsmánuður, var af
hálfu Lista- og skemmtideildar í-
trekað hvatt til þess, að þá þegar
yrði skipulagt sumarstarf og sum-
arleyfi, því ella væru vandkvæði
fyrirsjáanleg. Hvernig til tókst um
þetta verður ekki nánar fjallað hér.
En Lista- og skemmtideild „tekur
sér ekki frí“ I júlí. Hins vegar erlítið
hægt að gera á vegum deildarinnar
í júlí, vegna þess hvernig búið er um
hnútana að öðru leyti, einkum hvað
snertir samræmingu á sumarleyf-
um og afleysingafólk. Afleiðing-
arnar verða augljóslega þær að
framleiðsla stofnunarinnar stöðv-
ast af þessum sökum lengur en áður
ef eitthvað er, jafnt fyrir því þótt
ekki kæmu til þau fjármálalegu at-
riði, sem á er minnst hér á eftir.
Ummæli fjármálastjóra um sparn-
að vegna þessa: — En það er útlit
fyrir að þessar tólf og hálfa milljón
sé ofmat, líklega kemur þetta til
með að kosta minna —‘ eru því æði
tvíbent.
2.
,f— Ástæðuna fyrir niðurskurði á
innlendu efni í ár sagði Hörður
einkum vera þá, að fastir þættir á
borð við Gluggann og íþróttir væru
nú orðnir íburðarmeiri og því dýr-
ari og það kæmi því niður á
öðru—“.
Þetta eru ótrúleg ummæli fjár-
málastjóra, ef rétt eru.
Samkvæmt upplýsingum fjár-
máladeildar eru niðurstöðutölur á
reikningum Ríkisútvarpsins fyrir
1982 um 7 milljónir króna vegna
innlends dagskrárkostnaðar í Lista-
og skemmtideild. Fjárveiting til
þess sama er í ár krónur 6.513 millj-
ónir. Það er bein lækkun ráðstöf-
unarfjár milli ára um ca. 7%. Til
samanburðar má geta þess, að á
sama tíma var samsvarandi ráðstöf-
unarfé Frétta- og fræðsludeildar -
hækkað úr 8.5 milljónum (1982) í
rúmar 13 milljónir (1983,) sem eru
auðvitað eðlilegri viðbrögð við
verðlagsþróun á Islandi þessi miss-
erin. Það er því brosleg skýring að
hinir 13 þættir af Glugganum, sem
fyrirhugaðir eru á þessu ári sam-
kvæmt samþykktum Útvarpsráðs,
séu úrslitavaldar um skammarlega
stöðu innlendrar framleiðslu í
Lista- og skemmtideild, og það ætti
engum að vera ljósara en Herði Vil-
hjálmssyni. Til þáttanna 13, sem
eru klukkutími hver, eru alls ætlað-
ar 540 þús. krónur. Fjármálastjóri
telur að fyrir það fé séu gerðir
„íburðarmiklir“ þættir, og sama
gildi um íþróttir. Samkvæmt orða-
bók Menningarsjóðs þýðir íburður
skraut, mærð, óhóf. Ekki kannast
ég við það úr Glugganum, en
smekkur manna er misjafn. Og
ekki hafa mér virst íþróttaþættir
sjónvarps einkennast af þessu held-
ur, enda þótt fjárráð þar séu sem
betur fer rýmri en í Glugganum, en
dagskrárkostnaður vegna íþrótta er
áætlaður 3.6 milljónir 1983. Það tel
ég ekki ofætlað, — en það er þó
meira en helmingur þeirrar upp-
hæðar, sem Lista- og skemmtideild
er fengin til gerðar allra innlendra
leikrita, skemmtiþátta, barna- og
unglingaefnis og tónlistarefnis, auk
alls annars, sem frá deildinni ætti
að koma. Það eru því framúrskar-
andi athyglisverð og eftirminnileg
sjónarmið, þegar því er haldið fram
að ástæður fyrir „niðurskurði á
innlendu efni í ár“ séu hvað Lista-
og skemmtideild varðar einkum
íburðurinn í gerð Gluggans.
25. júlí 1983.
Hinrik Bjarnason,
dagskrárstjóri, Lista- og skemmti-
deildar
Ég um þig
frá henni
til hans
„það bjargast ekki neitt, það ferst,
það ferst,
það fellur um sig sjálft og er
ei lengur,
svo marklaust er þitt Iíf og
lítill fengur
og loks er eins og ekkert hafi gerst“.
St.Steinarr.
Já, nú er það fyrst orðið svart,
maður. Það er bara allt að fara til
fjandans, meira að segja ’68 kyn-
slóðin, margumrædda. Hún er bara
alveg hætt að slást við lögguna og
þó ekki nema á fertugsaldri; allir úti
að trimma eða uppi í legubekkjum,
hommarnir komnir út úr skúma-
skotunum, fortíðin glötuð, fram-
tíðin glötuð; Bubbi andæfir og
gefst upp á einni og sömu mynd-
inni, samstaða tilgangslaus, sögu-
legt samhengi úr sögunni og rithöf-
undar lagstir í bernskuminningar!
Mér dettur helst í hug að nú hafi
tveir gamlir hippar fengið snert af
svartsýnisæðinu sem rann á þann
hóp ungs fólks sem kenndur hefur
verið við pönk og nýbylgju. Sér til
halds og trausts hafa þeir fengið
einhvern C. Lasch.bandariskan böl-
sýnisprófessor, svo og Véstein Lúð-
víksson rithöfund. Útkoman er
grein í Helgarpóstinum þann 30.
júní undir heitinu: „Ég um mig frá
mér til mín“, höfundar: Þröstur
Haraldsson og Ingólfur Margeirs-
son.
Ég verð að segja alveg eins og er
að jiunglyndið herjaði töluvert á
mig eftir að hafa lesið grein þessa.
Þar er málað svart oní svart og nið-
urstaðan á þann veg, að allir séu að
puða við að reyna að finna sjálfa
sig, til þess að geta nú verið með
sjálfum sér, þegar allt fer til helvít-
is!
Annars er þessi grein svo for-
kostuleg að hún er bara alveg stór-
skemmtilegt viðfangsefni. Enda
býður mér í grun að kannske sé
• hún einmitt til þess ætluð fyrst og
fremst að hrista upp í fólki, vekja
umræðu,og hefur hún að því leytinu
náð greinilegum árangri. Svo er
margt vel sagt og sumt réttilega,
mikil ósköp, en þó grúfir þar svart-
nættið yfir hverri málsgrein.
Hvenær til dæmis varð „lífsbar-
áttan úrelt“ og „hetjudáðir hlægi-
legar?“ Varla er það í ritstjórastól-
um Helgarpóstsins sem lífsbaráttan
er úrelt? Eða hjá amerískum próf-
essorum eða íslenskum rithöfund-
um? Þarf unga fólkið í dag ekki að
berjast fyrir lífinu eins og endra-
nær, þrátt fyrir tölvur og tíu ára
krepputal?
Og sjá: „Þetta sama velferðar-
þjóðfélag hefur fyrir alllöngu út-
rýmt þörf fólks fyrir trú, hún hvarf
með lífsbaráttunni."
Ja hérna, var þetta þá trú á lífs-
baráttuna? Hefur lífsbaráttan eitt-
hvað með trú manna á æðri máttar-
völd að gera, yfirleitt? Og hvernig
er þetta eiginlega með lífsbarátt-
una? Ég fæ ekki betur séð en að hún
sé í fullum gangi og ekki vantar bar-
lóminn, frekar en fyrri daginn.
„Út um allan hinn vestræna heim
eru Iangar Biðraðir hjá allra handa
sálkönnuðum, austurlenskum
gúrúum og samhygðum sem bjóða
uppá „innri ró“ og sjálfskönnun"
Ég hef nú dvalið í Ameríku und-
anfarið ár og ekki hef ég rekið aug-
un í neinar biðraðir þar nema þá
helst við bióhúsin og í bönkum.
Hins vegar er langt síðan fólk fór að.
leita ráða gegn streitufaktorum nú-
tímans. Ég man ekki betur en við,
þessir svokölluðu hippar, höfum
snemma fengið dálæti á mörgum
stress-meðulum þó ekki hafi þau öll
þótt jafn vönduð. Eitt þeirra var
innhverf íhugun (T.M.). Hún tekur
til hugans, að hvíla hann og skýra,
losa um streitu og stöff. Þetta
stunda m.a. þeir sem tókst að kom-
ast uppúr hægindastólunum og
viðra af sér eitthvað af stofukomm-
únisma sem var mjög líflegur á ár-
um áður og er eflaust enn. Menn
bara gerðu sér almennt grein fyrir
því að eina byltingin sem gæti
bjargað heiminum væri bylting
hugarfarsins. Hún hófst á 7. ára-
tugnum og stendur enn. Auðvitað
eru ekki allir með nú frekar en þá
enda flokkurinn óskipulagður eins
og þumbflokkurinn sem hún
Andrea Jónsdóttir talar um í grein-
inni sinni 7. júlí. Þetta heitir að
rækta sjálfan sig og garðinn sinn
áður en maður fer að rækta fyrir
aðra. Það þýðir nefnilega ekkert að
tala fjálglega um frelsi, jafnrétti og
bræðralag og hvað það nú heitir
allt, á fundum og koma svo heim og
berja konuna sína og leggja börnin
í einelti. Það gengur heldur ekki að
stofna verkalýðsríki og berja svo
verkalýðsforingjana og leggja
verkalýðinn í einelti. Það erum við
sjálf sem sköpum fagurt mannlíf
friðarins, enginn gerir það fyrir
okkur. Hugsið ykkur bara ef Reag-
an og Andropov stunduðu inn-
hverfa íhugun tvisvar á dag!
Og bandaríski prófessorinn seg-
ir: „Þessi vakning horfir hvorki
fram á við né aftur á bak hvað þá að
hún reyni að finna einhverja sam-
hangandi heild beggja megin við
gröf og dauða. (undirstr.mín)
Ja, hvur rækallinn! Hvað á próf-
essorinn nú við? Hvaða samhang-
andi heild er þetta sem teygir sig
héðan og yfirum landamæri lífs og
dauða og sjálfsvakningin kemur
ekki auga á? Er þetta kannski eitt-
hvað sem prófessor Lasch lumar á
fyrir vestan, eitthvað í ætt við E.T.
mögulega? Samhangandi heild?
Getur verið að maðurinn sé eitt-
hvað hinsegin??
Svo er líkamsræktin afgreidd:
„Fólk er á harðahlaupum undan
dauðanum og ellinni."
Ekki ríður bölsýnin við einteym-
ing. Hvernig væri að snúa þessu við
og segja að fólkið sé á harðahlaup-
um til lífsins? Við komum aftur að
þessu með hippana og hughvarfið.
Þeir vildu nefnilega líka reyna að
halda heilsunni. Beita öllum ráðum
til þess að verða ekki eins og svo
margir hinna eldri voru: Gamlir
fyrir aldur fram til sálar og líkama.
heilbrigð sál í hraustum líkama,
sögðu Grikkir. Yogaæfingar í fjör-
unni, sagði Þórbergur, og halda
vaxtarlaginu í þokkabót. Þetta
tengist mataræðinu. Sú bylting sem
varð í þeim málum á síðustu 10-15
árum hefur haft mikil áhrif á vöxt
og viðgang hippakynslóðarinnar
og raunar langt út fyrir þær raðir.
Þar var hollustan höfð í fyrirrúmi
og víst er að „þú ert það sem þú ét-
ur“
Síðan er fjallað um það hvernig
þjóðmenning og þjóðareinkenni
muni lúta I lægra haldi fyrir tölv-
unni „og þá er ekkert eftir nema
sjálfið, samstaða með öðrum er
orðin merkingarlaus og tilgangs-
laus“
Þó svo að hippar, stofukommar
og aðrir húmanistar hafi kannske
aldrei skilið mikið í tölvunni og hafi
ræktað með sér megna fyrirlitningu
á henni, þá finnst mér ástæðulaust
að flokka hana skilyrðislaust með
hinu illa og spá jafnvel fyrir um
tölvustríð eins og sumir gera. Ein-
mitt núna þegar martraðir okkar
ganga út á kjarnorkustríð er sam-
staða fólksins mikilvægari en
nokkru sinni fyrr. Þegar allt kemur
til alls þá eru það sameinaðar þjóð-
ir „hins vestræna heims“ sem geta
tekið í taumana og krafist afnáms
þessara vopna sem reyndar hafa
vofað yfir okkur allt frá því að við
hippar bældum vöggur vorar, grun-
Iausir með öllu um þessa ógát.
„Manneskjan hefur snúið baki
við trúnni á sjálfa sig og jákvæðar
framfarir sínar.. Morgundagurinn
kemur okkur í raun ekkert við“
Þessa speki hafa þeir tvímenn-
ingar eftir Árna Ingólfssyni og titla
hann einn helsta boðbera nýlistar-
innar hérlendis. Að taka svona lag-
að uppí sig er náttúrlega í besta falli
barnaskapur. Maðurinn hefur
sjaldan haft meiri trú á sjálfum sér
enda leikur allt í höndunum á hon-
um þó að félagslega eigi hann langt
í land. Og hvað varðar þessi endem-
is kjarnavopn þá held ég að fólk trúi
því nú ekki almennt að þau verði
látin eyða lífinu á jörðinni. Til þess
vantar mótíf. Þau eru notuð í ref-
skák stórveldanna, verður teflt um
hríð, en með tímanum verður þtL.' A
orku veitt í friðsamlegan farveg.
Ekki vantar þá tæknina til þess að
skrúfa þetta drasl í sundur. En mað-
ur sem segir að morgundagurinn
komi sér ekkert við, hann hlýtur að
eiga erfitt sem listamaður. hann
ætti eiginlega bara að fara út og
skjóta sig.
„Fólk hefur tapað öllu sögulegu
samhengi, það hefur glatað fortíð-
inni — skilur hana ekki eða getur
ekki tengt hana við líf sitt — og yfir
öllu vofir bomban.!1
Jú, bomban er okkur hugleikin
og ekki er mikil framtíð í henni, rétt
er það. En á meðan engin bomba
springur er enn von um framtíð og
nú hefur það ekki gerst í bráðum 40
ár. Það má mikið vera ef unga fólk-
ið í dag er að búa sig undir framtíð-
arleysið, ekki hef ég hitt það fólk.
Og þetta með fortíðina. Hvernig
glataðist hún? Hvenær hætti fólk
að skilja fortíðina og tengja hana
við líf sitt eins og sagt er í greininni?
Ég bara skil þetta ekki. Það er
kannske af því að ég er svo nostalg-
ískur í mér. Er því ekki haldið fram
í lok greinarinnar að unga rithöf-
unda hafi gripið sú „árátta“, að
„hella sér á kaf í bernskuminning-
arnar, grafast fyrir um ræturnar“.
Nú, eru þeir þá ekki að leita að for-
tíðinni, sem glataðist? Það er
reyndar algjör óþarfi að kalla þetta
áráttu sem er neikvætt orð eins og
allir vita. Hvaða rithöfundar
byggja ekki að einhverju leyti á
reynslu sinni og sinnar kynslóðar?
Ég er meira að segja viss um að ný-
bylgjuliðið á eftir að skrifa um sín-
ar rætur, þegar því vex fiskur um
hrygg og sanna þar með að það hef-
ur ekki glatað sinni fortíð. Og þá
verður komið ungt fólk og við hipp-
arnir orðnir afar og ömmur og setj-
um það unga fólk á kné okkar og
pössum að það glati nú ekki fortíð-
inni, lifi í nútíðinni og líti björtum
augum til framtíðarinnar, af því að
bölsýnin er svo slæm fyrir höfuðið.
Jæja, ég segi nú bara eins og
maðurinn sem var að hringja heim
frá Ameríku: „Þetta er orðið alltof
langt!‘ En ég get ekki stillt mig .
svona í lokin. Strákar, hvernig fara
menn að því að „negla niður tíðar-
anda?“ Væri ekki nær að segja
bara: Mála skrattann á vegginn?
Með vinsemd,
Ingólfur Steinsson
San Fransisco