Helgarpósturinn - 01.12.1983, Síða 17

Úr hita-
beltinu
á heim-
skautið
— Linton Kwesi
Johnson og óvígur
reggae-flokkur á Is-
landi
Um klukkan sex í gærkvöldi
steig ærið föngulegur og fágætur
hópur útúr flugvél suðrá Kefla-
víkurflugvelli. Þar var loks komið
hingað bresk/jamaíkanska ljóð-
skáldið Linton Kwesi Johnson
ásamt níu manna óvígri reggae-
hljómsveit, þar sem fer fremstur
Dennis nokkur Bovell, þekktur
lagasmiður, söngvari og upp-
tökustjóri. Tíðipdamaður Helgar-
póstsins missti auðvitað af hópn-
um suðrí Keflavík, en náði síðan í
skottið á honum við matborð á
gistiheimili í miðborginni. Og
íslenskirveðurguðirsýndu reggae-hljómsvéit Dennis Bovells sitt réttaeöli I gærkvöldi með rigningu og slagviðri. Ljóðskáldið og söngvarinn Linton
Kwesi Johnson er fjórði frá hægri — með hatt og gleraugu . Smartmynd.
hvað lá þá beinna við en að spyrja
Linton Kwesi hvernig honum litist
á Iceland. svona við fyrstu sýn...?
,,í fyrsta lagi hafði ég ekki gert
mér grein fyrir því að Island væri
svona nálægt Englandi. Uppruna-
lega er ég alinn upp í hitabeltis-
loftslagi, svo kannski höfðaði það
svolítið til masókistans í mér að
koma hingað upp að heimskauti.
En ég veit að það er talsvert af
fólki hér sem hefur keypt plöt-
urnar okkar og það er mikil
ánægja að fá að spila fyrir það.“
— Hvernig er samstarfi þínu við
hljómsveitina, The Dennis Bovell
Dub Band, háttað?
„Hljómsveitin sjálf hefur starfað
í um tvö ár og margir af strák-
unum í hljómsveitinni hafa leikið
á plötunum mínum, til dæmis
voru blásararnir báðir á plötunni
Bass Culture. Lengst af hef ég látið
mér nægja að koma fram með
undirleik af segulbandi, en mér
var farið að finnast það heldur
takmarkandi og því varð úr að við
Dennis Bovell tókum höndum
saman. Síðan höfum við haldið
hljómleika heima á Englandi og í
Evrópu og nýverið tókum við upp
fyrstu plötu okkar, sem heitir
Making History. Þetta eru allt
fyrsta flokks hljómlistarmenn,
sem hafa unnið sér nafn með
mörgum þekktum hljóm-
sveitum."
— Hvernig líst þér á að vera í
fyrstu reggae-hljómsveitinni sem
spilar á íslandi?
„Ja, platan okkar heitir Making
History, og því var ekki úr vegi
fyrir okkur að fara til íslands og
skapa svolitla sögu. Ég er líka viss
um að það koma fleiri í kjölfarið."
I dag, lta desember, verður
Linton Kwesi Johnson viðstaddur
frumsýningu á kvikmyndinni
Dread, Beat and Blood, sem er
gerð um skáldskap hans og barátt-
una fyrir réttindum blökkumanna
í Englandi. Áður en sýningin hefst
mun hann flytja tölu. Á föstudags-
kvöldið rennur svo stóra stundin
upp í Sigtúni — tónleikar með ekta
reggae-bíti.
ÁO/EH.
BOKMENNTIR
Tegundin homo sapiens?
Ólafur Jóhann Sigurðsson:
Drekar og smáfuglar. Úr fórum blaða-
manns.
Mál og menning, 1983. 599 bls.
Býsna spenntir höfum við, aðdáendur
sagnaskáldsins Ólafs Jóhanns Sigurðssonar,
beðið lokabindisins í þríleik þeim sem hann
hóf með skáldsögunni Gangvirkinu árið
1955 og jók við með sögunni Seiður og hélog
árið 1977. Og nú getum við sagt eins og forð-
um: Loksins, loksins...! Drekar og smáfuglar
heitir síðasta bindið — dreki í samanburði
við aðrar skáldsögur sem nútíð okkar býður
upp á, næstum 600 blaðsíðna skáldsaga, og
við hlið hennar verða flestar nútímasögur að
smáfuglum að vexti.
Minningar Páls blaðamanns Jónssonar eru
hetjulegt og stórbrotið uppgjör við fimmta
áratug þessarar aldar, stríðsárin, lýðveldis-
árið, afsal lýðveldis. Þetta er áratugurinn
þegar réðust „mikil forlög smárrar þjóðar“
og hið erlenda vald sem dómhringinn sat
hafði að vísu tvívegis fataskipti. — En sam-
hliða því að vera saga þjóðar á umbrotatím-
um verður þetta vitaskuld persónuleg saga
Páls, borin uppi af þeirri spennu sem kveikt
var þegar við upphaf Gangvirkisins þar sem
fram kom að Páll væri „frægur að endem-
um, kallaður stigamaður" (Gangv., 19) og
hefur síðan verið ýjað að nokkrum sinnum,
án þess lesandi fengi nema rétt hugboð um
þann „glæp” sem Páll hafði gert sig sekan
um. Nú er sú gáta ráðin og jafnframt svipt
hulunni af uppruna Páls og kvonfangi.
Þroskasaga, sagan af manninum sem
velktist lengi í vafa um afstöðu sína í mikil-
vægum málum, þorði lengstum ekki að
hlýða rödd hjartans og landsins, en varð þó
loksins svo aðþrengdur að hann hlaut að
velja — hetjan í „tragísku" vali, leiðirnar
aðeins tvær: önnur liggur til glötunar sálar-
innar, hin varðar atvinnuna og fjárhagsaf-
komu alla. Páll hlýðir kalli samviskunnar —
og_ því fer sem fer.
í sögunni Hreiðrinu (1972) komst sögu-
maður svo að orði um skáldsögu Lofts Lofts-
sonar:
...Könnun og krufning frænda míns leiddi
sem sé í ljós, að oftast nær var ekkert mark
takandi á orðum og eiðum mannfólksins,
yfirborðsdyggðum þess og hversdagslegu
látæði, nema þá með svipuðum fyrirvara og
hafa skal við ráðningu felumynda. Mann-
fólkið í sögu hans uildi í senn blekkja og láta
blekkjast. Allt í fari þess var öðruvísi en það
sýndist í fyrstu. Gegnum hjúp siðfágunar og
menntunar glitti í fordild, nautnasýki, rag-
mennsku og floerð....
(Hreiðrið, 19, leturbr. HP)
Með ákveðnum fyrirvara má láta þessa
lýsingu gilda um Dreka og smáfugla — og
þar með raunar um allan bókaflokkinn. Því
uppgjör Ólafs Jóhanns við samtíð sína er sárs
aukafullt og harmrænt. í því er fólgin
óhugnanleg afhjúpun á löstum af því tagi
sem nefndir eru í Hreiðrinu og átakanleg lýs-
ing mannfólks sem vill bæði blekkja og láta
blekkjast.
Að vísu er ekki einhlítt að tala um vilja í
þessu sambandi. Auðna eða skapadómur er
máski sönnu nær. í þá áttina þykir mér leið-
sögustef þessarar bókar benda, þar sem er
frásögn Völsungu af gullinu, rógmálmi
skatna (sjá t.d. bls. 7-14, 219, 311, 551). Gull-
æði þjóðarinnar er ekki endilega háð vilja
hennar, það er óumflýjanlegt — eða hvað?
Ekki verður Páli Jónssyni a.m.k. stórlega
ágengt við að koma tauti við og viti fyrir
starfsbróður sinn Einar Pétursson, Sókron
Reykvíking, með því að rekja honum frá-
sögn Völsungu, því viðbrögð hans felast
fyrst og fremst í svörunum „Hasar“ og
„Svaka hasar!“
Gegn gullæði heillar þjóðar mega raddir
samvisku og sálar sín lítils. Jafnvel bók-
menntirnar sem Páll ber þó mikið traust til,
hljóta sína ádrepu — að sönnu af vörum
Steindórs fornvinar hans sem allajafna er
talsmaður hálfkæringsins:
...Þú heldur enn í þá elskulegu barnatrú
okkar, að skáldskapur skifti einhverju máli.
En hafi hann einhverntíma gert það, sem
getur reyndar vel verið, þá er sú tíð liðin og
kemur aldrei aftur....“ (Bls. 168).
Steindór getur í framhaldi af þessu um
ýmislegt sem koma muni í stað skáldskapar-
ins s.s. „flatneskjulegt rugl og bull... bíla,
grammófóna og dægurlagaplötur, vikublöð
eins og Blysfara, fjórða flokks bíómyndir,
þriðja flokks glæpareyfara og vonandi ein-
hvern skammt af hressandi pornógrafíu."
Miðað við bölsýni bókarinnar í heild er ekki
fjarri að ætla að sú tíð sem Steindór boðar
þarna sé einmitt runnin núna.
Eins og gefur að skilja fer uppgjör Ólafs
ekki fram án þess að tekin sé afstaða til fjöl-
margra viðkvæmra deilumála jafnt póli-
tískra sem menningarlegra og áreiðanlega
verða lesendur ekki allir á eitt sáttir um
ágæti þess boðskapar sem þarna er fluttur.
Mörgum mun áreiðanlega þykja höggvið
dálítið í sama knérunn og í Hreiðrinu í um-
ræðu um bókmenntir. Pólitískur skilningur
manna hlýtur og að vera misjafn. En það er
máski einn af mestu kostum þessa verks í
heild að maður getur verið á annarri skoðun
um ýmislegt sem þar er vikið að, en lesið sér
samt til nautnar og örvunar. Þannig verður
aðeins sagt um mjög góðar bækur.
Drekar og smáfuglar nafnið er táknrænt
og gefin á því skýring við bókarlok þegar
Páll Jónsson og kona hans finna sjálf sig í
mynd músarrindla sem þau kynnast við á
heigistaðnum Þingvöllum. Drekinn birtist
hins vegar þegar á fyrstu síðu bókarinnar og
á ætt sína til þess voðalega Fáfnis sem á gull-
inu lá. En drekarnir eru fleiri. Þeir eru
væntanlega einnig þeir stórskrýtnu foglar
sem fljúga framhjá Páli Jónssyni upp met-
orðastiga samkeppnisþjóðfélagsins, nú eða
þá erlend stórveldi sem smáfuglinn íslensk
þjóð á í höggi við. í Völsungasögu vannst að
sönnu drekinn, en arfur hans, gullið, hélt
áfram að spilla og í Völuspá var því spáð að
„bræður munu berjast." í Drekum og smá-
fuglum þiggur sonurinn Páll þung slög af
föður sínum þegar deilt er um nýjan Fáfnis-
arf, en drekinn er ekki unninn. Hann hefur
einmitt sigrað, konan með því táknræna
nafni Aronía (og minnir bæði á Aron Eilífs,
Aron Bibliunnar og hinn þriðja Aroninn) er
orðin valdamest manneskja á Blysfara um
það er lýkur og dansinn um gullkálfinn er í
algleymingi, sigur aronskunnar á næsta leiti.
En þrátt fyrir bölhyggju og þungan undir-
„Þetta skáldverk
er einhver hetjuleg-
asta tilraun sem ég
hef séð til að gera
upp sakir við
dramatlskasta tlma-
bil íslandssögunn-
ar á þessari öld“,
segir Heimir Páls-
son m.a. I umsögn
sinni.
eftir Heimi Pólsson
tón sögunnar af Páli Jónssyni blaðamanni
verður margt kátlegt fyrir á síðum Dreka og
smáfugla. Sumt af þjóðlífinu verður að
ærslaleik, farsa. Þannig er um forfrömun
Einars Péturssonar, þannig er um gigtarköst
Bjarna Magnússonar o.fl. o.fl., að ekki sé
minnst á ýmislegt sem viðkemur heiðurs-
launaskáldinu Aroni Eilífs. Þessar frásagnir
allarlétta skapið býsna mikið við lesturinn
og verða kærkomin hvíld frá harmleiknum.
Vísast mun einhverjum finnast að þar með
sé blandað stílum, eða eins og einhvern tíma
var sagt að höfundurinn blandi þar „sacra
profanis." En hvernig lítur mannlífið út? Er
það ekki einmitt svona undarlegt sambland
af sorgleik og skopleik, jafnvel harmsögu-
legast þegar það er kátlegast og fyndnast
þegar tragedían ræður?
Mér reiknast svo til að sögurnar af Páli
Jónssyni fylli nú eins og 1250 blaðsíður og
muni þá vera örðnar lengsta samfellt skáld-
verk sem Islendingur hefur skrifað. En það
er ekki aðeins lengst. Það er einhver hetju-
legasta tilraun sem ég hef séð til að gera upp
sakir við dramatískasta tímabil íslandssög-
unnar á þessari öld. Það er þetta uppgjör
sem gerir verkið ekki aðeins mikið að vöxt-
um heldur magnað að gæðum og vafamál að
sá geti talist viðræðuhæfur um þessa tíma
sem ekki hefur reynt að kynna sér Gang-
virkið, Seið og hélog og Dreka og smáfugla
— og knúið sjálfan sig til alvarlegra átaka í
framhaldi þess.
Um mál og stíl Ólafs Jóhanns Sigurðssonar
mætti skrifa mikið og lengi. Hér verður það
ekki gert, en mér kæmi ekki á óvart þótt rit
hans ættu síðar eftir að teljast merkur vitnis-
burður um fágun og vitund i málnotkun á
þessari vargöld og vindöíd. Allur frágangur
bókarinnar er góður og á þessum 599 síðum
fann ég aðeins eina prentvillu (-vætti í stað
-vaettir bls. 546!).
Á öld hraðans, þegar fáir virðast nenna að
skrifa lengra mál en 200 síður, hvað þá fáist
lesendur að meiri texta er hetjuskapur jafnt
af höfundi sem forlagi að senda frá sér 600
blaðsíðna skáldsögu. Fyrir það skal þakkað
heilum huga, sem og fyrir hitt að vekja enn
einu sinni þá þörfu spurningu sem Steindór
er látinn orða í Drekum og smáfuglum:
...Ég spyr nú eins og Loftur Loftsson í nýju
bókinni sinni: Á þessi tegund skilið að heita
homo sapiens? (bls. 169).
HELGARPÓSTURINN 17