Helgarpósturinn - 04.09.1986, Page 2

UNDIR SOLINNI
*
Islenskt hugvit,
í pistlum mínum þetta stutta en fagra sum-
ar hef ég endrum og eins gert mér íslenskt
hugvit að umtalsefni, og þá vitaskuld mælt
því bót, eða það held ég megi segja. Ég hef
nefnilega álitið — og er sennilega ekki einn
um þá skoðun — að við eigum íslensku hug-
viti ýmislegt að þakka; meðal annars það að
þjóðin skrimtir enn við ómælt mótlæti í
harðbýlu landi, í trássi við undangengin eld-
gos og sjúkdómafar, hafís og móðuharðindi,
gigtveiki og fjárfelli, danska áþján og einok-
un, maðkað mjöl og skort á snæri, rímbull og
rímnastag, og ekki síður það hversu illa mör-
landinn hefur alla tíð verið búinn til fótanna.
Og er þá aðeins fátt eitt nefnt af því sem mest
plagaði forfeður okkar.
Er ekki viðkvæðið á tyllidögum og fund-
um karlhópa að íslenska hugvitið, það sé
okkar mesta auðlind — hana beri að virkja
og helst flytja út öðrum þjóðum til eftir-
breytni?
Núorðið virðist manni loks sýnt að farið sé
að gefa íslensku hugviti þann gaum sem vert
er. Það er nefnt í sömu andrá og frægustu
þjóðardyggðir, ekki bara í ræðu útvarps-
stjóra á gamlárskvöld eða í tölu forsætisráð-
herra á sautjándajúní eða í jómfrúrræðum
þingmanna; heldur hafa ungir framfara-
menn nú bundist samtökum og komið á fót
heilli sýningu til vegsemdar íslensku hugviti.
Það er kannski tímanna tákn að til að rúma
sýninguna og hugvitið dugir ekkert minna
en stærsta íþróttahús landsins, sem jafnframt
er stærsta samkomuhús sem þjóðin á í að
venda.
Svo sannarlega var kominn tími til — og
þótt ég hafi enn ekki séð Tæknisýninguna
svokölluðu eða sýninguna íslenskt hugvit
’86, þá hugsa ég mér gott til glóðarinnar.
Hér er þó ærið tilefni til nokkurra hugleið-
inga. íslendingar hafa nefnilega ekki alltaf
borið tilhlýðilega virðingu fyrir hugviti sínu
og hugvitsmönnum. Og máski hleyp ég svo-
lítið á mig þegar ég segi að það hafi verið
hugvitið sem fleytti þjóðinni yfir viðsjár-
verða tíma — kannski er nákvæmara orða-
lag að segja að þjóðin hafi þraukað á brjóst-
vitinu, sem er annað vit, en þó skylt. Allt
fram á okkar daga hafa íslenskir hugvits-
menn mátt búa við sinnuleysi og slen, svo
ekki sé meira sagt. Og margur hugvitsmað-
urinn hefur ekki hlotið annað að launum en
dár og spé.
Síðari tíma mönnum hefur lærst að meta
að verðleikum löngu gengna hugvitsmenn,
eftir Egil Helgason
sem hljóta fögur eftirmæli í sögubókum: Torfi
í Ólafsdal sem fann upp þurftaþingið þúfna-
bana, Björn í Sauðlauksdal sem sumir segja
að hafi fundið upp íslensku kartöfluna og
Sigurður málari sem fann upp íslenska þjóð-
búninginn. Og það er hægt að nefna þá
miklu fleiri.
En þó er með sanni hægt að ætla að mestu
og frumlegustu hugvitsmenn íslendinga fyrr
á öldum hafi enn ekki hlotið maklega upp-
reisn æru, enda er þeirra aldrei getið að öðru
en heimsku og heimskupörum. Samt voru
þeir á marga lund á undan sínum samtíma
og tókust á við vandamál sem enn vefjast
fyrir vísindamönnum. Eftirgrennslanir
þeirra um eðli himintunglanna enduðu með
skelfingu, ekki síður en athuganir frægra
endurreisnarmanna suður í álfu. Þeir glímdu
við ráðgátur rúmmálsfræðinnar og drógu
hvergi af sér við að ausa fljótandi vökva í
botnlaust stórkerald. Atferli spendýra vakti
með þeim spurn og einnig var þeim hugleik-
ið að gera húsakost hérlendra betri og hag-
kvæmari — þótt það yrði raunar dýrt spaug.
Ekki eru síður athygli verðar tilraunir þeirra
með flókið samspil ljóss og myrkurs, sem
frægar urðu þegar þeir reyndu að bera
myrkrið út úr bæ sínum á Bakka í
Svarfaðardal og ljósið þangað inn aftur. Ber
þetta ekki vott um áræðið hugarfar og
óslökkvandi þekkingarþorsta?
Já, þeir voru forvitnir um eðli alheimsins,
bræðurnir á Bakka, Bakkabræðurnir Gísli,
Eiríkur og Helgi. Að þessum hugvitsmönn-
um hafa íslendingar hlegið og hlæja víst enn.
Var ekki líka hlegið að Edison þegar hann
tók að bjástra við grammófóna og ljósaperur,
og ekki síður dátt þegar Wright-bræður hófu
sig til flugs um loftin blá?
Kannski er rétt að það komi fram hér að
náinn ættingi minn, sem heldur sig hafa sér-
fræðiþekkingu um þetta efni, telur af og frá
að hugvitið hafi verið að þvælast fyrir íslend-
ingum síðasta árþúsundið. Jú, raunar telur
hann víst að það fólk sem hingað kom fyrst
og tók að kalla sig íslendinga hafi búið yfir
vissu hugviti, sem kannski er réttara að kalla
verksvit — en það er annað vit, en þó skylt.
I aldanna rás hafi þjóðin síðan smátt og
smátt gloprað niður öllu þessu viti, þar til svo
var ástatt að hér bjó við sult og seyru sauð-
svartur almúgi, sem ekki hafði vit á því
hvernig hægast mætti gera sér lífið bærilegt
í eigin landi, þjóð sem í rauninni lifði í fullum
og gagnkvæmum fjandskap við landið. ís-
lendingar voru ekkert annað en sníkjudýr á
sauðkindinni, segir téður ættingi. Og ef ís-
lendingar telja sig geta gortað af einhverju
hugviti, þá er það allt komið frá útlöndum...
I framhaldi af þessu er náttúrlega forvitni-
legt að fara út í þá sálma hvers vegna íslend-
ingar eru alltaf neðstir í alþjóðlegum eðlis-
fræðikeppnum, en efstir á alþjóðlegum mót-
um kraftajötna. En það væri líklega efni í
aðra grein og tæpast styttri. Þangað til árna
ég öllum íslenskum hugvitsmönnum, fyrr og
síðar, heilla...
HAIIKUR Í HORNI
NÝR
SAMBANDSSTJÓRI:
„Engin stefnubreyting
er væntanleg og enn
sem fyrr setjum við
kúgildið ofar
manngildinu"
2 HELGARPÓSTURINN
/