Helgarpósturinn - 04.09.1986, Blaðsíða 33

SFRÆGÐARINNAR...
MLAGRÍMSSYNI TIL HÓLMFRÍÐAR KARLSDÓTTUR
«*
kannað hafa hinstu rök tilverunnar þannig að
eftir væri tekið í útlöndum. Mun þar ekki síst
um að kenna gagnsæi íslenskrar tungu, sem
varð Guðmundi Finnbogasyni mikið umhugs-
unarefni. Til að fullnægja öllu réttlæti er þó í
þessu sambandi rétt að minna á að Guðmund-
ur, sem hafði einmitt lesið heimspeki, varð
þess heiðurs aðnjótandi, fyrstur íslendinga, að
doktorsritgerð hans á þessu sviði var þýdd á
frönsku. Ekki sakar þess þó að geta hér að stétt
íslenskra heimspekinga vex ört fiskur um
hrygg, og er þess án nokkurs vafa að vænta að
þeim muni áður en langt um líður takast að
láta að sér kveða á meðal útlendra kollega.
Af öðrum greinum hugvísinda er að nefna
málfræði, sem ætíð hefur átt hug og hjörtu
lærðra sem leikra á landi hér, en þó fremur
svokölluð „normatíf" málfræði en „deskript-
íf“. Erlendis hafa íslendingar ekki getið sér telj-
andi orð í þessari fræðigrein — utan einn, og
var sá reyndar fornmaður. Um er að ræða — því
miður — nafnlausan höfund Fyrstu málfrœði-
ritgerðarinnar sem kölluð er, og hefur á síð-
ustu árum hlotið þann heiður sem honum hef-
ur alla tíð borið, en þetta var óvenju klár vís-
indamaður. Ofmælt mun þó vera, sem ýmsir
eru gjarnir á að halda fram, að þessi snjalli ís-
lenski hljóðkerfisfræðingur hafi á sínum tíma
verið búinn að skjóta fremstu málvísinda-
mönnum okkar aldar ref fyrir rass.
Dýrmæt er sú forna bókmenntaarfleifð sem
íslendingum nútímans ber skylda til að hlúa
að, ekki síst Islendingasögurnar, sem kunnar
eru hvarvetna á meðal siðaðra þjóða, og á
ensku eru kallaðar TheSagas. Tvo gríðarmikla
útverði á þessum pósti höfum við átt á þessari
öld, þá Sigurð Nordal, prófessor við Háskóla
íslands, og Jón Helgason, prófessor í Kaup-
mannahöfn. Voru báðir þessir miklu Iærdóms-
menn jafnan síteraðir sem æðsta úrskurðar-
vald um tilurð, geymd og samhengi íslenskra
fornbókmennta, svo og um stöðu þeirra í
heimsbókmenntunum.
Raunvísindin hafa ekki verið íslendingum
ýkja hugleikin fyrr en á allra síðustu tíð. Þó er
skylt að nefna að einn jarðvísindamann á
heimsmælikvarða höfum við eignast, en það
var Sigurður Þórarinsson. Ef til vill er ekki
kynlegt að hér á sjálfri eldfjallaeyjunni frægu
hafi komið fram jafn glúrinn jarðfræðingur og
Sigurður. Mörgum munu enn í fersku minni at-
huganir Sigurðar í Surtsey fyrir meira en tutt-
ugu árum, en hann lét sér afar annt um að gera
niðurstöður rannsókna sinna fróðleiksfúsum
almenningi sem aðgengilegastar.
AF HVERJU ER KJARVAL
EKKI HEIMSFRÆGUR?
íslendingar eru fræg bókaþjóð. Miklum sög-
um fer af því víðsvegar um heim að við séum
alltaf sílesandi, en líka sískrifandi. Þetta er víst
ekki ofmælt, en þó ber að hafa í huga að eitt
atriði veldur því að íslendingar eiga í dálitlum
erfiðleikum með að hasla sér völl á sviði bók-
mennta á erlendum vettvangi: ástkæra, ylhýra
móðurmálið okkar, íslenskan, er ekki heims-
mál. Því eru bækur á íslensku ekki öðrum út-
lendingum skiljanlegar en þeim sem lagt hafa
á sig að læra þetta — að margra mati fremur
erfiða — tungumál, en þeir eru enn næsta fáir.
Vilji íslenskir rithöfundar ná hljómgrunni í út-
landinu verða þeir að skrifa á einhverju öðru
máli en íslensku — eða treysta á þýðendur. Eft-
ir að Halldór Laxness sannaði að unnt er að
öðlast nóbelsverðlaun fyrir bækur á þessu af-
kjálkatungumáli hafa sporgöngumenn hans
hérlendir mestmegnis ritað á íslensku, en
treyst þýðendum fyrir orðstír í öðrum löndum.
Thor Vilhjálmsson hefur fengið bækur sínar
þýddar á allmargar tungur og sama máli gegn-
ir um Sigurð A. Magnússon. Bókum eftir Guð-
mund Daníelsson hefur verið snarað á pólsku,
og rithöfundur af yngri kynslóðinni, Einar Már
Guðmundsson, sem á sér tryggan hóp lesenda
í Danaveldi, fær bókum sínum snúið á mál þar-
lendra.
Af íslenskum nútímaleikritahöfundum sem
hafa gert garðinn frægan á öðrum vígstöðv-
um en aðeins í föðurlandi sínu er að nefna þá
Jónas Árnason og Guðmund Steinsson. Leikrit
Jónasar hafa notið töluverðra vinsælda á Ir-
landi, en Guðmundur hefur fengið verk sín
sýnd í Vesturheimi, Þýskalandi og Póllandi.
Mestri frægð íslenskra listmálara hefur vafa-
laust Guðmundur Erró Guðmundsson náð, en
hitt hefur íslendingum lengi þótt undrum sæta
að okkar fremsti og ástsælasti málari Jóhann-
es Sveinsson Kjarval hafi ekki hlotið þau laun
heimsins sem hann á tvímælalaust skilið.
Fjöldi íslenskra myndlistarmanna hefur á síð-
ari árum getið sér fagurt orð í ýmsum löndum
Evrópu og í Bandaríkjunum. Um og eftir síðari
heimsstyrjöld var Svavar Guðnason atkvæða-
mikill fulltrúi okkar lands í Cobra-hópnum
sem svo var kallaður, en nafngift þessi er dreg-
in af upphafsstöfum þeirra þriggja borga þar
sem hreyfingin var öflugust, Kaupmannahafn-
ar, Brússel og Amsterdam. Á mjúkri grund
Hollands hafa nokkrir íslenskir málarar skilið
eftir sig óafmáanleg spor, meðal annarra þeir
Hreinn Friðfinnsson, og Sigurður Guðmunds-
son; í Þýskalandi starfar hins vegar kunnur ís-
lenskur myndlistarmaður og umhverfishugs^
uður, Þórður Ben. Sveinsson í Dússeldorf. í
sjálfu landi tækifæranna, Bandaríkjum Norð-
ur-Ameríku, eru tveir íslenskir hagleiksmenn
í þann mund að hasla sér völl, Gunnar Örn og
Vignir Jóhannsson. Ógetið er þá að einar þrjár
listakonur okkar hafa orðið kunnar víða um
lönd, Nína Tryggvadóttir og Lovísa Matthías-
dóttir í Bandaríkjunum, en Gerður Helgadóttir
í Frakklandi. Loks má nefna að harðsnúinn
hópur íslenskra myndlistarmanna, Septem-
hópurinn svokallaði, hefur ekki einungis verið
stefnumótandi hér á íslandi, heldur líka kvatt
sér hljóðs annars staðar, einkum á Norður-
löndum.
íslendingar hafa orðið þeirrar gæfu aðnjót-
andi að heimsþekktur svissneskur framúr-
stefnulistamaður, Dieter Roth, hefur tekið
miklu ástfóstri við landið okkar og hefur fyrir
hans tilstuðlan hróður íslands og íslenskrar
myndlistar borist víðar en ella, það er að segja
ef hans hefði ekki notið við. Ekki sakar að geta
þess í þessu samhengi að einn heimskunnan
listfræðing höfum við viljað eigna okkur, og
ekki alveg út í bláinn, því að H.H. Árnason
sem í langan tíma var sérstakur ráðunautur
við sjálft Guggenheim-listasafnið í New York
auk þess að vera höfundur víðlesinnar hand-
bókar í listasögu var vissulega af íslensku
bergi brotinn.
HEIMSFRÆGIR TENGDASYNIR
Mikið orð fer af gróskunni í íslensku tónlist-
arlífi um þessar mundir. Höfum við á síðustu
tímum eignast verðuga arftaka Stefáns íslandi
þar sem eru Kristján Jóhannsson, sem syngur
við allar helstu óperur heims, og Kristinn Sig-
mundsson. Vitaskuld skal hér samt engri rýrð
kastað á nokkra eldri íslenska óperusöngvara,
sem starfað hafa í ýmsum löndum, þá Þorstein
Hannesson, Sigurð Demetz Franzson og Sig-
urð Björnsson, svo einhverjir séu nefndir. Þær
María Markan og Guðrún Á. Símonar voru á
sínum tíma án nokkurs vafa söngkonur á
heimsmælikvarða og sungu sig inn í hjörtu
áheyrenda bæði vestan hafs og austan. Verð-
ugar sporgöngukonur þeirra eru tvímælalaust
Sigríður Ella Magnúsdóttir og Sieglinde
Kahmann. Sieglinde er ein hinna fjölmörgu
erlendu tónlistarmannasem orðið hafa íslend-
ingum hjálplegir við að byggja upp tónlistarlíf
í landinu. Frægur flautuleikari, Manuela
Wiesler hefur bundist íslandi tryggum bönd-
um, en ætli heiðursnafnbótin „frægasti
tengdasonur íslands" falli ekki í skaut hinum
heimsfræga píanósnillingi Vladímír Askenasí,
en eiginkona hans Þórunn er einnig snjall
píanóleikari svo og sonur þeirra hjóna, Stefán.
En það er ekki einungis á sviði æðri tónlistar
að orð fer af Islandi. Islensk dægurlagatónlist
og poppmúsík er líka á góðri leið með að
leggja heiminn að fótum sér. Skemmst er að
minnast þátttöku okkar manna, Icy-hópsins, í
söngvakeppni evrópskra sjónvarpsstöðva, sem
var talin hafa farist þeim vel úr hendi, þótt auð-
vitað væri ekki við því að búast að við hreppt-
um efsta sætið svona í fyrstu atrennu.
íslenskir popptónlistarmenn hafa löngum
rennt girndaraugum til frægðar heimsins.
Jafnþjóðlegir popparar og Stuðmenn hafa öðl-
ast fádæma vinsældir í alþýðulýðveldinu
Kína, en neðanjarðarhljómsveitin Kukl á sér
fjölda formælenda víða á meginlandi Evrópu
og á bresku eyjunum. í Lundúnum hefur ís-
lenska poppsöngkonan Janis Carol átt gengi
að fagna og hefur meðal annars sungið eitt
helsta hlutverkið í hinum heimsþekkta söng-
leik Cats. Önnur íslensk söngkona, Shady
Owens, túlkaði list sína við miklar vinsældir
hér á árum áður, og skín stjarna hennar enn
allskært. Þá er þess virði að rifja upp að trymb-
illinn góði, Gunnar Jökull, hafi næstum verið
ráðinn til að berja húðir hjá hinni víðfrægu
poppgrúppu Yes.
I Morthens-ættinni hafa jafnan verið miklir
söngmenn. Haukur Morthens var ástsæll fyrir
söng sinn í Danmörku á árum áður, en nú hef-
ur sá kaldi kall, Bubbi Morthens, orðið að góðu
kunnur í Svíaríki, en einnig í Bandaríkjunum.
„Geggjaðasti persónuleiki" íslenskrar popp-
sögu, Björgvin „Bjöggi“ Halldórsson hefur um
nokkurt skeið verið að þreifa fyrir sér á alþjóð-
legum markaði, og er skemmst að minnast
ágætrar frammistöðu hans í söngvakeppni
sem haldin var á írlandi. Ætli á einhvern sé
hallað þótt hér verði sett fram sú fullyrðing að
nú um stundir séu það piltarnir í Mezzoforte
sem eru víðkunnastir allra íslenskra tónlistar-
manna?
FAGRAR KONUR OG
FAGUR BAKHLUTI
Fegurð íslenskra kvenna er rómuð víða um
heim. Er því ekki að ófyrirsynju að réttkjörin
fegurðardrottning heims, Hófí, skuli einmitt
vera borin og barnfædd á Islandi. Islenskar
konur hafa oftsinnis skarað fram úr í fegurðar-
samkeppnum; nægir hér að rifja upp nöfn eins
og María Guðmundsdóttir, Kristín Waage, Sif
Sigfúsdóttir og Bryndís Sverrisdóttir. Einn ís-
lenskur karlmaður er í þann mund að öðlast
heimsfrægð fyrir fagran bakhluta; um er að
ræða rassinn á Valdimar Erni Flygenring leik-
ara sem innan tíðar mun prýða auglýsingar
gallabuxnaframleiðandans heimskunna
Calvins Kleins.
Fegurð hefur ávallt þótt vænleg til að ná
frægð og frama á leiksviði og í kvikmyndum,
og víst er að ekki hefur fegurðin ekki orðið
Önnu Björns kvikmyndaleikkonu í Hollywood
að fótakefli. Anna fór með athyglisvert hlut-
verk í kvikmyndinni Grease 2, svo sem al-
kunna er. Önnur íslenzk leikkona hefur einnig
getið sér gott orð fyrir kvikmyndaleik á al-
þjóðlegum vettvangi, en það er Guðrún Gísla-
dóttir, sem nýverið lék undir stjórn hins heims-
fræga leikstjóra Tarkofskís. Af íslenskum karl-
leikurum sem orðið hafa víðkunnir erlendis
fyrir list sína er hægt að nefna Pétur Ronson,
sem var í hlutverki fylgdarmannsins í ævin-
týramyndinni Leyndardómur Snæfellsjökuls,
Róbert Arnfinnson, sem lék á sviði í Þýska-
landi, og Viðar Eggertsson, sem vakið hefur
heimsathygli fyrir frumlegt tillegg til leiklistar-
innar. Ónefndur er þá Jón Laxdal sem hefur
ötullega leikið bæði í kvikmyndum og á sviði,
einkum á meðal þýskumælandi þjóða.
Tveir íslenskir kvikmyndagerðarmenn hafa
getið sér ákaflega gott orð með öðrum þjóð-
um. Þetta eru þeir Hrafn Gunnlaugsson og
Lárus Ýmir Óskarsson, sem báðir hafa mikið
starfað í Svíþjóð. Kvikmynd þess fyrrnefnda,
Hrafninn flýgur, sló hreinlega í gegn þar í
landi, en sjálfur var leikstjórinn sæmdur Gull-
hrútnum fyrir framlag sitt til kvikmyndalistar-
innar.
Aldrei hefur fótaburður íslendinga verið tal-
inn geta aflað þeim mikillar sæmdar, en þó
eigum við að minnsta kosti þrjá ballettdansara
sem markað hafa djúp spor á mörgu leiksviði
beggja vegna Atlantsála: Helgi Tómasson,
Auður Bjarnadóttir og hinn efnilegi Einar
Sveinn Þórðarson.
FRÆGAR FURÐUR
Ekki verður sleginn botn í þennan pistil án
þess að rifjuð verði upp nokkur fyrirbæri sem
eru sérkennandi fyrir ísland og við teljum að
njóti ótvíræðrar heimsfrægðar. Fyrst er að
nefna ýmsar íslenskar framleiðsluafurðir, sem
eru vellátnar í mörgum löndum: ávaxtadrykk-
urinn Svali, sem Jón Páll kraftakall kynnir
ótrauður í Skotlandi; Henson íþróttavörurnar
sem leikmenn hins fræga enska knattspyrnu-
liðs Aston Villa í Birmingham eiga erfitt með
að vera án; og loks íslenskar ullarafurðir, sem
er þarflaust að fjalla frekar um. Til heims-
þekktra íslenskra afurða má eflaust telja Sög-
urnar sem fyrr eru nefndar. Þá er frægt um
allan heim fyrirtæki okkar Icelandair.
Furður íslands eru margar og sumar víð-
kunnar. Sérkennileg og fræg náttúrufyrirbæri
sem hér getur að finna eru til að mynda eld-
fjallið Hekla, hverinn Geysir, Gullfoss, mið-
nætursólin, hreina loftið og jarðhitinn. Dýralíf
hér á landi er ekki jafn fjölskrúðugt og æski-
legt væri, en engu að síður hafa þrjár íslenskar
dýrategundir öðlast heimsfrægð: íslenski hest-
urinn, íslenski hundurinn og íslenski þorskur-
inn. Af öðrum toga eru furðuleg fyrirbæri eins
og verðbólgan, verð á áfengi, bjórleysi og til-
vist kokteilsósu. Þorskastríð, hvalamál og alls-
herjargoðinn Sveinbjörn Beinteinsson eru
kunn fyrirbæri í röðum áhugamanna um þessi
efni víða um heim.
Heimsfræg staðreynd um stjórnskipun á ís-
landi er að hér er kona frú Vigdís Finnboga-
dóttir, forseti.
Fátt er Islendingum hugleiknara en góð
landkynning. Og eflaust verður að telja að
flestir þeir menn og fyrirbæri sem hér hafa
verið þulin upp að framan flokkist undir það
sem Islendingar álíta góða landkynningu. Sjálf
erum við óþreytandi við að vekja máls á því
þegar heyrist af frægð og frama landa okkar á
erlendri grund. Skýringarinnar er sennilega
fyrst og fremst að leita í þeirri óvefengjanlegu
og augljósu staðreynd að við erum fáir og
smáir eyjarskeggjar norður við Dumbshaf. Lík-
lega er lengi hægt að deila um það hvort og þá
hvaða íslendingar hafi öðlast raunverulega
heimsfrægð, en ætli ekki mætti leiða að því
rök að stærsta hluta íslenskrar heimsfrægðar
sé hvergi annars staðar að finna en í vitund
þjóðarsálarinnar?
Hvað sem um það er: hér verður talið upp
það „íslenskt" sem óvilhallir menn ætla að
njóti mestrar heimsfrægðar núna:
1. Vigdís Finnbogadóttir, forseti Íslands.
2. Halldór Laxness, rithöfundur.
3. Ásgeir Sigurvinsson, knattspyrnumaður.
4. Hófí, alheimsfegurðardrottning.
5. Erró, listmálari.
6. Mezzoforte, hljómsveit.
7. Sögurnar.
8. Friðrik Ólafsson, stórmeistari.
9. íslenski hesturinn.
10. Geysir, hver.
HELGARPÓSTURINN 33