Helgarpósturinn - 08.01.1987, Síða 2

ÚRJÖNSBÓK
Pistill til hvers?
Maður átti svo sem að geta sagt það sjálf-
um sér að ekki væri allt með felldu hjá félags-
ráðgjöfum. Ég hef ævinlega farið að dæmi
Morgunblaðsins og umgengist þá með var-
úð, ekki einvörðungu af þeim sökum — eins
og blaðið — að í starfsheiti þeirra er fólgin
vísun til þjóðfélagsins heldur einnig vegna
þess að ég hef haft á tilfinningunni, eftir að
mér varð um megn að leysa mín eigin vanda-
mál, að félagsráðgjafar ættu við ofboðslegri
vandamál að stríða en ég sjálfur. Ég hef einn-
ig fengið vísbendingar um að ekki væri hollt
að hafa of náið samneyti við félagsráðgjafa
þó að ég renndi aldrei grunum í að slíkt væri
jafn seigdrepandi og sjónvarpið upplýsti
þjóðina um að kvöldi nýársdags. Þar var þó
svo sannarlega gengið feti lengra i niðurrifi
á félagsráðgjöfum en við Morgunblaðið höf-
um nokkurn tímann vogað okkur að móta í
hugsun, hvað þá að setja á prent, jafnvel þó
að félagsráðgjafi væri líka kommúnisti.
Viðbrögð þeirra, sem horfðu á hið nýja
sjónvarpsverk í stofunni heima hjá mér, voru
annars tímanna tákn, dæmigerð fyrir þjóð
sem elst upp við tómt léttmeti og sögu-
persónur eingöngu í öllum fötunum og er að
glata hæfileikanum til að skynja og njóta list-
ar og ráða í margslungna tjáningu. Þarna var
nefnilega að dómi höfunda og fólks með ba-
próf í bókmenntum eins og konu minnar
margt að finna og ekki eingöngu skynsam-
lega úttekt á félagsráðgjöfum sem löngu var
orðin tímabær.
En hvernig brást fólkið mitt við? Yngsta
barnið, sem er gætt jafnvel minni fordómum
en faðir þess á gamlárskvöld, missti áhugann
eftir nokkur andartök og fór að leika sér að
plastkubbum, gaut augunum við og við upp
á skjáinn og spurði loks í sakleysisógáti um
tiltekið atriði hvers vegna konan væri ber
niður í fjöru eins og pabbi hefði verið í sum-
ar. Fullþroska einstaklingum í fjölskyldunni
varð að vonum svarafátt og kom spurnar-
svipur á tengdaforeldra mína. Minnugur
þess að börn eru oft eins og kjósendur, óskilj-
anlegar yfirlýsingar geti verið þeim góð og
gild svör við knýjandi spurningum, réð ég af
að svara barninu og segja að umgetið atriði
væri „Ijóðræn draumsýn". Þetta hefði ég
auðvitað aldrei átt að láta út fyrir mínar varir
því að barnið innti jafnharðan eftir hvort ég
hefði þá líka verið Ijóðræn draumsýn. Eigin-
kona mín hafði eins og nærri má geta fyrir-
fram mótaða skoðun á þessu efni og skellti
uppúr. Hún hafði ekki á nýárskvöld fremur
en um kvöldið í sumar öðlast skilning á tján-
ingarþörf manna sem eru naktir í fjöru utan
bókmennta. Ég sagði barninu að halda
áfram að leika sér.
Listrænn tilgangur og boðskapur höfunda
að hinu nýja sjónvarpsverki fór að sjálfsögðu
fyrir ofan garð og neðan hjá syni okkar
hjóna, búnum að ná þeirri siðfágun þroskans
að hann nýtur þess ekki að skoða bert kven-
fólk í nálægð við foreldra sína en getur samt
ekki slitið sig frá slíkri sýningu. „Djöfuls kell-
ingarassamynd er þetta" tautaði hann, kom-
inn til hálfs af blygðun á bak við ömmu sína
í sóffanum og honum fyrirmunað gersam-
lega að skynja að ekkert fær tjáð betur veik-
leika okkar og ófullnægðar langanir en nak-
inn líkami. „Þetta á að heita listaverk," full-
yrti tengdamóðir mín við drenginn og fylgdi
þessari athugasemd hennar ekki vottur af
sannfæringu. „Spurðu bara hann afa þinn ef
hann skyldi þá heyra til þín.“ Tengdafaðir
minn, sem hafði ekki haft augun af skjánum
síðan ríkisrekin nýárspredikun sjónvarpsins
byrjaði, hrökk við í sæti sínu eins og upp af
draumi. „Við vorum að velta því fyrir okkur,"
læddi amma að honum og ekki laust við ill-
kvittni í rómnum, „hvort þér þættu ekki
þessi ósköp vera listaverk." „Ja, það má heita
listaverk fyrir mér svo lengi sem þeir stilla
sig um að klæða ömmuna úr,“ svaraði
tengdafaðir minn að bragði og var horfinn
jafnharðan inn í listaverkið.
Af framansögðu má ljóst vera hvaða partar
af tjáningu listakvennanna náðu að skjóta
rótum hjá tengdaföður mínum. Hann hafði
enda fæst orð okkar allra þegar sýningu
lauk. Tengdamóðir mín var hins vegar ger-
samlega ósnortin. „Hvað á svona sóðaskap-
ur að þýða eiginlega," kallaði hún yfir stof-
JÖN ÓSKAR
una, „þykjast þeir ekki hafa efni á að hafa
fólk í búningum þó að þeir fái ekki að hækka
afnotagjöldin eins og þá lystir?!"
„En, elsku mamma,“ skaut konan mín inní
með ba-próf í bókmenntum, „það var verið
að lýsa hlutskipti kvenna.“
„Ollu má nafn gefa,“ hreytti tengdamóðir
mín út úr sér og horfði á dóttur sína með
spurnarsvip; síðan á mig með ásökun í
augnaráðinu.
Eg vildi ekki hrinda úr höfn langvarandi
orðasennu um tilgang og boðskap listaverks-
ins. Eg yppti því einungis öxlum, þegjandi,
og geymdi með sjálfum mér skilning minn á
eiginlegri meiningu höfunda, sumsé: það er
varlegt að hafa einn félagsráðgjafa í fjöl-
skyldu og ennþá varlegra að hafa ekki nema
einn karlmann í fjölskyldu. Ég orðaði hins
vegar þennan skilning minn á svæflinum
undir miðnættið þar sem við hjónin ígrund-
uðum upplifanir kvöldsins.
Ég var nær samstundis sakaður um mann-
fyrirlitningu og kaldhæðni; það væri niður-
sallandi bókstaflega að ræða við mig um
eftir Jón Örn Marinósson,
heiðarleg, sterk og djúpsæ listaverk sem
endurspegluðu vanda okkar allra. Þarna
hefðu tilfinningaríkar og nærfærnar konur
reynt að opna augu okkar fyrir því sem hrjáir
nútímafólk og mín einustu viðbrögð væru
skætingur og aulafyndni. „Þú þekkir ekkert
inn á konur og vilt ekki horfast í augu við
hvað þær hafa mátt og verða enn að þola!“
Þrátt fyrir fullyrðinguna um þekkingar-
skort á konum skildi ég strax af áherslum og
tónblæ hjá minni konu að samtali okkar var
lokið af hennar hálfu. Hún slökkti Ijósið til
merkis um að ég ætti að fara að sofa og ég
lá andvaka lengi í myrkrinu og reyndi að
fálma eftir sannleik og boðskap í nýárs-
predikun sjónvarpsins.
Hvað vildu höfundur og leikstjóri sagt
hafa? Hvaða spurningu var kastað fram í
verkinu? Kannski þeirri hvers vegna konur
fari úr öllum fötunum og engist af fýsn? Svar-
ið við því liggur í augum uppi og vissu allir
fyrir: þær vantar karlmann. Hreinasti óþarfi
að verja einni einustu krónu af dagskrárfé
sjónvarpsins til þess að sýna þjóðinni fram á
þetta, að minnsta kosti þeim hluta hennar
sem veit til hvers lífið ef ekki allt þá sumt af
því er. Hreinasti óþarfi nema þá það væri
gert í þeim sómasamlega tilgangi að punta
upp á útsendingu með kvenmannskroppum
sem virtist alls ekki hafa vakað fyrir höfundi
og leikstjóra samkvæmt yfirlýsingum þeirra
og skilningi konu minnar. Ég hafði náð þessu
alveg með óhollustuna af því að vera upp á
félagsráðgjafa kominn. En hvers vegna að
láta ráðgjafann eisa um þjóðgarðinn á Þing-
völlum með þennan sveinstaula í eftirdragi
sem hafði svo ekki burði í sér til að leysa
vandamál einnar einustu kvenpersónu í sög-
unni? Komu þau í bíl? Voru þau að aka Þing-
vallahringinn? Og ef þau voru að aka Þing-
vallahringinn — hvar var þá allt hitt fólkið?
Ég verð að viðurkenna að ég hef ekki enn
fengið svör við öllum þessum spurningum.
Annað hvort var þetta óvenju torráðið lista-
verk, ég óvenju tornæmur á nýárskvöld (sem
á sér eðlilegar skýringar í efnaskiptum lík-
amans) eða ég er að glata hæfileikanum eins
og svo margir aðrir til að skilja Iistræna tján-
ingu. Huganlega verður að sjá verkið tvisvar
og ég vona fyrir mína parta, vegna spurn-
inga sem er ósvarað, að það verði endursýnt
á páskadag.
En ég vil undirstrika nú strax að lokinni
frumsýningu að ég get alls ekki verið sam-
mála þeim röddum í lesendabréfum blað-
anna sem hafa agnúast út í berar konur og
ástríðuheitar. Við fyrstu kynni voru þær eini
ljósi punkturinn í verkinu (og ég veit að
margir mínir líkar eru mér innst inni sam-
mála að þessu leyti) og nú, þegar ég hef
gleymt bæði söguþræði og boðskap, standa
þær mér enn þá jaf nskýrt fyrir hugskotssjón-
um og á nýárskvöld.
Og burtséð frá félagsráðgjöfum held ég,
þegar grannt er skoðað, að ekkert geti orðið
meira vandamál í lífi kvenna en það að mega
ekki fækka klæðum án þess að meirihluti
þjóðarinnar fái siðgæðisútbrot. Ég segi ekki
að það verði ekkert líf — en líf til hvers?
%r
HAUKURí HORNI
Vaxtakippir
„Sýnast mér nú vextir
okkar engjast, Ragn-
heiður mín..."
2 HELGARPÓSTURINN