Alþýðublaðið - 16.11.1939, Qupperneq 2

FIMOTTUDAGUH 1». NÖV. 1939.
Friður
frelsi
framfarir
Skipulag
fafnrélti
vinna
Menntaæskan og Ifðræðið.
LÝÐRÆÐISVERND. — lýð-
frelsi, lýðmenntun.
Eigum vlð rtú að fá eina grein
enn um lýðræðið, hugsar lesani-
inn, eina af pessum hálfvolgu,
glamurskenndu lý'ðræðisgreinum.
Svo oft má nefna góðan
hlut og svo illa geta hans, að
íólkið verði þreytt og leitt og
vilji ekki heyra meira né sjá.
En ég held, að svo muni ekki
vera illa komið enn pá með lýð-
ræðið hér á Islandi, sem betur
fer, 'og pað sem ég pykist hafa
til marks um pað, er kynning
mín af æskunni.
Fyrir nokkrum árum logaði allt
í æðstu menntastofnunum lands-
ins í kommúnisma og nazisma;
nú ber miklu minna á pessu.
nazistarnir í Háskólanum eru
horfnir inn í raðir Sjálfstæðis-
stúdentanna, kommúnistamir ein-
angrast í Félagi róttækra há-
skólastúdenta.
Lýðræðissinnuðu öflin eru að
stynkjast meðal uppvaxandi
menntamanna, barsmíðahneigð
og einræðiskenndir hopa fyrir
félagslegri samkennd. Hvort sem
meira veldur andúð á blóðugum
einræðisherrum. erlendum eða ís-
lenzk blóðborin frelsisprá, pá er
vist, a,ð hínn mjög svo ósmekk-
legi eftirhermuleikur íslenzkrar
skólaæsku hefir rénað til muna,
en pess í stað komið heimaholl-
ur pjóðfrelsisandi og lýðhollustu-
blær.
Munu flestir vænta pess að par
sé ekki aðeins um stundarpeyblæ
að ræða, er andi í svip um stofn
íslenzkrar menntaæsku, heldur
varanlegan orkustraum, er gefi
andiegu lífi pjóðarinnar nýjan
blæ, nýjan prótt, nýja og svip-
hreina íslenzka göfgi, er megni
að mýkja nokkuð sárindi pau,
er samskipti stjórnmálamanna
hafa valdið á undanförnum ára-
tug’um, og hreinsi andrúmsloftið
í pjóðíélagslegum efnum.
Sturlungaöld er oft nefnd og
hennar skyldi hver islendingur
minnast. Sannarlega væri ástæða
til að íslenzkir menntamenn væru
ógleymnir á pann pátt pjóðar-
sögunnar, pegar glatað var ís-
lenzku sjálfstæði fyrir smáskít-
legan ágirndar- og öfundarhug
metnaðargjarna og ófyrirleitinna,
. hrokagjama „virðingarmanna“.
Erindrekar pýzkrar og rúss-
neskrar einræðisstefnu, er apa
háttu einræðisherranna og dýrka
hvert peirra uppátæki, em ekkert
annað en sjálfstæðisféndur og
pjóðfrelsisbanar Sturlungaaldar-
innar í nýrri mynd, peirri sem
meir hæfir nútímaaðstæðum.
Enginn sannur íslendingur æsk-
ir pess að slík harmasaga verði
endurtekin, pess vegna hlýtur
æskan að fylkja sér um lýðræðið
pað skipulagsform, sem veitir
möiguleika til fullkomnar mann-
réttinda og pjóðfrelsisbaráttu . á
gmndvelli friðarins.
En aukið lýðræði og endurbætt
pýðir sigur íslenzkrar alpýðu í
sinni hagsmuna- og menningar-
baráttu, og pví fagnar hún mennt
uðum lýðræðissinnum.
Frá samtðknnnm
F. U. J. í Reykjavík hélt há-
tíðlegt 12 ára afmæli sdtt 8. p. m.
með samsæti í sölum Alpýðu-
hússins við Hverfisgötu.
Var hófið vel sótt og fjörugt
og luku allir upp einum munni
um að pað hefði farið hið bezta
fram, enda má geta pess að pær
skemmtanir fara alltaf vel fram,
par sem vel er vandað um undir-
búning og par sem ekki sézt
dropi af áfengi.
Ræður fluttu við petta tæki-
fæii: Matthías Guðmundsson, nú-
verandi formaður félagsins, Ingi-
mar Jónsson skólastjóri, varafor-
maður Alpýðuflokksfélagsins og
Amgrímur Kristjánsson, skólastj.
Önnur skemmtiatriði voru tal-
kór félagsins, Blástakka kórinn,
danssýningar, steppdans, plastik
og akrobatik. Ennfremur voru
lesin mörg skeyti er félaginu
bámst.
I tilefni afmæíisins gaf félagið
út blað sitt „Árroða“ prentaðan
þg munu hafa í hyggju að haga
utgáfu hans pannig framvegis.
Alpýðuæskan fagnar pvi, að fé-
lagið skuli hafa ráðist í slíka
útgáfu, og vi'Il nota tækifærið og
brýna fyrir félögunum að mynda
áhugalið utan um blaðið til pess
að útbreiða pað og selja, en sal-
an parf að vera vel skipulögð,
til pess að sá árangur náist, sem
parf.
Starfshópar
félagsins eru pegar byrjaðir
starf sitt, t. d. saumaklúbbur, tal-
kór og málfundaflokkur, og er
pess að vænta að pátttak'endur
verði enn fleiri en s. 1. vetur. AI-
pýðuæskunni hafa ekki enn borist
fréttir frá félögunum úti á landi,
en væntir þess að ekki verði
langt að bíða þeirra frétta, og
heitir á pau að senda nú frétta-
bréf. Spumingin er aðeins: Hvaða
félag verður fyrst? HafiÖ sam-
keppni um pað.
Frá S. U. J.
Norræna samvinnunefndin boð-
aði til fundar í Oslo og í sam-
bandi við pann fund gekk norska
sambandið fyrir vikunámsskeiði
fyrir leiðtoga ungra jafnaðar-
manna á Norðurlöndum, vegna
gjaldeyrisvandræða og af fleiri
orsökum, varð ekki Unnt að senda
neinn fulltrúa frá íslandi.
Er erfitt fyrir okkur aö taka
pátt i norrænum námskeiðum og
fundahöldum, vegnp fjarlægðaT
og fátæktar, er pað eitt af við-
fangsefnum okkaraðgera ráðstaf-
anir til pess að létta undir með
ungum alpýðusonum og dætmm
um að kynnast frændpjióðum vor-
um og félagsstarfi peirra.
En á pví sviði sem öðrum mun
styrjöldin, meðan hún varir,
hamla mjög gegn pví að slík við-
leitni beri mikinn árangur.
Frá M. F. A.
F. U. J. í Reykjavík hefir á-
kveðið að bókasafn pess skuli
vera í vörzlu Menningar- og
fræðslusambands alpýðu, enda
hafi félagar F. U. J. forgangsrétt
að afnotum bókanna, og peim
verði haldið sér innan bókasafns
MFA
En M. F. A. og Sjómannafélag
Reykjavíkur haía nú opna les-
stofu á efstu hæð Alþýðuhússins
við Hverfisgötu.
Ættu F. U. J. félagar að nota
tækifærið eftir föngum, og lesa
bækur pess í tómstundum sínum.
Lesstofan er opin mánudaga,
priðjudaga og fimmtudaga kl. 8
til 10, föstudaga og laugardaga
kl. 5 til 7 og bókaútlán úr bóka-
safninu er á miðvikudögum kl.
5 til 7.
Bókasafnið hefir um 1000 bindi
og geta pví félagarnir valið úr
mörgu.
Samningar Norðmanna
og Spánverja um saltfisksölu
til Spánar hafa nú strandað á
atriðum var'öandi greiðslu fiskj-
/arins í erlendum gjaldeyri. F.O.
fr dagbéb æsbn-
mannsins.
1. Pólitísk boðorð.
„Ég var að velta pví fyrir mér
í dag, hverjar breytmgar væra
nauðsynlegar í íslenzku stjórn-
ínálalífi, til pess að það gæti tal-
izt sæmilegt. Ég ætla að gamni
mínu að festa helztu atriðin á
pappírinn. Þau, sem ég póttist
finna.
1. Meiri aðgreining manna og
málefna.
2. Útrýming öfganna og út-
lendra -hermikráka.
3. Minmi togstneyta um yfirboð,
meiri raunhæfni.
4. Miuni tortryggni, en vaxandi
félagsleg samskipti á heilbrigðum
jafnréttisgrundvelli, sem bezt yrði
stutt að með pví að fækka kjör-
dæmum og gefa betri og gleggri
skýrslur um öll viðskipti og
samninga milli flokka á alþingi.
5. Meiri hreinskilni, minni yfir-
drepskap, og par er kannske allt
annað innifalið.
Ég geymi mér frekari útskýr-
ingar.“
2. Alpýðuskemmtanir.
„Ég er alveg hissa, hve lítið
er rætt um pá hluti, sem mega
vera alpýðu manna til skemmt-
unar á saklausan hátt.
Ég -heyri -oft nokkuð s-agt, að
Islendingar kunni ekki að
skemmta sér, p-eir séu klakabrynj-
aðir -og komist þar ekkert inn
úr í skjótri svipan, nema pá helzt
Bakkus konungur.
Satt er það, að seintekinn er
Mörlandinn, og pungt er oft yfir
uin viðræður og útilokað með
gleðskap, par sem margt fólk
mætist, er lítið pekkist- — Ég
gleymi ekki damsinum, en par
kemur meira til gleði tveggja en
tíu. —
Er ekki ástæða til að breyta
þessari fáskiptni í umgengnis-
h-áttum? Eru ekki örðugleikarnir
nögir í tíaglegu lífi, pó að tóm
gefist til góðlátlegrar skemmtun-
ar með öðrum, án pess að allur
tíminn fari til þess að komast
„inn úr pörunni" hver á öðrum?
Hvað er pá til ráða? Sízt
Bakkus, pó að bræði hann ísinn í
bili, pví aÖ pá hverfur hæfileik-
inn til skynjunar á því, hvern
umgengist er.
En ýmislegt er til annað. Og
mun pó s-ennilega ekkert áhrifa-
ríkara en s-öngurinn, — samsöng-
ur, fjöldasöngur. — Hann á að
efla og glæða, bæta og fegra
eftir beztu getu. Aljrýðan á að
syngja sig saman.
En enginn syngur óslitið til
eilífðar, enda er fleira til, svo
sem tafl og spil, sem er góð
dægradvöl og saklaus, en má
nota til kynningar.
Ég er þess fullviss, að öllum er
nauðsyn að geta skemmt sér
með öðrum, pví að einangrun er
ekki holl og h-entar ekki nú á
tímum, pegar hver þegn er knú-
inn til margbreytilegra samskipta
við aðra. En-da mun reynast satt
hið fornkveðna: Maður er manns
gaman.“
Utairibispélitib eia-
ræðisherraana.
EGAR Þýzkaland og Italía
gerðu hernaðarsamning sín r
á milli, leit út fyrir að um s-terka
vináttu væri að ræða, og var pað
undrunarefni peim, er pekkja við-
s-kipti ríkja þessara, hve vel tókst
með yfirskin vináttunnar.
1 síðustu heimsstyrjöld k-om
gneinilega í ljós fyrirlitning
Prússa á Itölum og reiði Þjóð-
•verja í garð peirra vegna afstöð-
unnar í peirri styrjöld.
Það eru heldur ekki svo mörg
ár síðan Mussolini skrifaði grein
í „Popolo d‘Italia“, par sem hann
lýsir Þjóðverjum sem villimönn-
um. Grein pessi birtist 11. sept-
ember 1919, og þar segir svj
m. a.
„Eins og faðir Dante vildi, pá
era hin vol-dugu og næstum ó-
færu Alpafjöll milli vor ítala og
pýzka kynstofnsins. Nú eru vel
varðar og lokaðar allar leiðir yfir
fjöllin, sem hinar pýzku sól-
soltnu hjarðir hafa streymt eftir
á undanförnum öldum."
Tæpum 20 árum síð-ar 1-ét pessi
sami maður — Mussiolini — svo
lum mælt í ræðu um pýzk-ítalska
vináttusamninginn:
„Yfir pau eilífu landamæri,
sem ríkisstjórnirnar hiafa skapað
milli Þýzkalan-ds og Italíu, er nú
byggð brú til gagnkvæmrar
hjálpar og stuðnings.“
Hvílíkt hyldýpi er ekki milli
pessara orða sama manns! Svo
er munurinn mikill, að ýmsir hafa
leyft sér að efa heilindi Musso-
linis, pegar síð-ari iorðin féllu.
Annað mál er það, hv-ort æfin-
týrapólitík síðustu ára hefir ekki
fest pann mikla Benito við Ber-
línar-Rómar-öxulinn, sv-o að hann
Notið starfs-
timann vel!
Bræðrafélög okkar um
öll lönd mæta nú sérstök-
um erfiðleikum. Fjöldi
félaganna er kallaður til
herþjónustu, og þar á með-
al vitanlega ýmsir leiðandi
félagar.
Þetta á alveg eins við í
hlutlausu ríkjunum, sem
vegna ófriðarins verða að
kalla menn til herþjón-
ustu í varúðarskyni og til
verndar hlutleysi sínu. Á
Norðurlöndum t. d. verður
að gera ýmsar sérstakar
ráðstafanir um félagsstarf-
af þessum sökum.
Hér á íslandi erum við
laus við slíka erfiðleika,
þó að við séum vön þeim
tilflutningi fólks milli
vinnustöðva, sem leiðir af
atvinnuháttum okkar.
Við eigum því ekki
hernaðarlega örðugleika
við að stríða, sem heimta
starfskraftana. Þess vegna
getum við haldið félags-
starfinu áfram á venjuleg-
an hátt, og það á að vera
okkar metnaður, að árang-
urinn verði sem beztur.
Jafnframt því, sem það er
okkar takmark.
geti ekki losáð sig, og pað geti
jafnvel við borið, að „brúin yfir
la!ndam:ærin“ verði einhvern tíma
til notkunnar fyrir „sólsoltnar
pýzkar hjarðir* á leið peirra suð-
ur á Pósléttuna.
Einhverjum mundi nú ef til
vill koma til hugar, að eins vel
geti farið svo, að brúin verði til
afnota fyrir rómverska herinn
horður á merkur þeirra sólsioltnu
pýz-ku hjarða, ef hamingjuhjólið
kynni að snúast á þá sveif, að
Þjóðverjar verði undir í barátt-
unni við vesturvéldin.
En hvað sem um það er, pá
heyrast allvíða raddir um að vin-
áttan sé ekki tryg-g og standi ekki
lengur en meðan öls v-on er af
könnunni.
Veraldarsagan getur lika fært
heim sanninn um, að sú hefir
all-oft orðið reyndin um vináttu
stórveldanna og bandalag. Undir-
staða hennar er sameiginleg
gróðavon eða hagsmunavern-dun.
CHARIÆS NORDHOFF og JAMES NORMAN HALL:
Uppreisnln á Bounty.
119 Karl ísfeld íslenzkaði.
— Hvað ætlist þér nú fyrir, Byam! Ætlið þér að ganga í
þjónustu flotans, eða ætlið þér að byrja nám í Oxford?
— Hvorugt, svaraði ég. — Ég hefi 1 hyggju að hverfa aftur
til Suðurhafseyja.
Montague skipstjóri setti glasið á borðið. Báðir horfðu á
mig agndofa.
— Það er ekkert, sem tengir mig við England framar, sagði
ég.
Sir Joseph hrissti höfuðið: — Mér datt aldrei í hug, sagði
hann, að þér ætluðuð aftur til Tahiti. Ég átti von á, að þér
vilduð hætta sjómennskunni og fara í háskólann. En mér
datt aldrei í hug, að þér vilduð fara til Suðurhafseyja.
— Hvers vegna ekki? spurði ég. — Það er ekkert, sem
tengir mig við Bretland lengur, og ég var hamingjusamur.
Hér eru engir, sem ég hefi ánægju af samvistum við, néma
þér og Montague skipstjóri og örfáir aðrir vinir.
— Ég skil, ég skil, sagði Sir Joseph vingjarnlega. — Þér
hafið orðið að þola margt, Byam, en minnist þess, að tíminn
læknar öll sár. Og annað verðið þér að muna, þér verðið að
taka tillit til nafns yðar og ættar. Ef þér grafið yður á ey í
Suðurhöfum, þá verður sagt, þegar minnst er á yður: —
Roger Byam! Það var hann, sem tók þátt í uppreisninni á
Bounty og var sýknaður á síðustu stundu. Þér verðið að taka
tillit til almenningsálitsins.
— Ef ég má segja álit mitt, svaraði ég — þá hirði ég
ekkert um almenningsálitið. Ég er saklaus og það vita for-
eldrar mínir, ef líf er eftir þetta líf. Hinir mega álíta það
sem þeim þóknast.
— Þér voruð fórnarlamb atvikanna og hafið hlotið þung-
bæra reynslu, sagði Montague skipstjóri vingjarnlega. — En
við Sir Joseph höfum á réttu að standa. Þér verðið að halda
áfram sjómennskunni og verða skipstjóri. Og svo að ég segi
mitt álit, þá vil ég gjarnan hafa yður um borð í Hector og
ég hefi rúm fyrir yður þar.
Sir Joseph kinnkaði kolli. — Þessu boði ættuð þér að taka,
sagði hann.
Ég var ennþá tugaóstyrkur eftir dvöl mína í fangelsinu.
Ég varð mjög hrærður yfir vinsemd herra Montagues.
— Það var fallega gert af yður að hugsa um mig, sagði ég.
Ég er yður mjög þakklátur, en.........
— Þér þurfið ekki að taka ákvörðun strax. Hugsið um, hvað
ég hefi sagt. Látið mig svo vita innan mánaðar.
— Já, gefið yður nægan tíma, sagði Sir Joseph. — Svo tölum
við ekki meira í kvöld um þetta mál.
Montague skipstjóri fór snemma. Því næst fór Sir Joseph
með mig inn í vinnustofu sína, en þar var mikið af vopnum
og allskonar munum frá fjarlægum löndum.
— Byam, sagði hann, þegar við höfðum sezt fyrir framan
eldinn. — Eitt hefir mig langað til að spyrja yður um. Þér
vitið, að ég er heiðarlegur maður. Ef þér svarið mér, skal ég
leggja við drengskap minn, að það fer ekki lengra.
Hann þagnaði andartak. — Haldið áfram, sagði ég. Ég skal
svara, ef ég get.
— Hvar er Fletcher Christian — getið þér sagt mér það?
— í sannleika sagt þá veit ég það ekki, og reyni ekki heldur
að geta mér þess til.
Hann horfði á mig andartak bláum, gáfulegum augum, stóð
því næst á fætur, sótti stórt kort af Kyrrahafinu og hengdi
á vegginn. — Gerið svo vel og sækið lampann, Byam.
Við stóðum hlið við hlið og horfðum á kortið: — Hvar er
Tahiti, sagði hann. Hvert stefndi Bounty, þegar þér sáuð skipið
síðast.
— í norðaustur.
— Þar liggja Marquesa-eyjarnar. Þær fann Hollendingurinn
Mendana fyrir löngu. Eyjarnar eru ávaxtasælar og í aðeins
vikusiglingar fjarlægð. Þar munu þeir vera.
— Það efast ég um, svaraði ég. Christian lét á sér skilja,
að hann ætlaði að finna eyju, sem aldrei hefði verið fundin
áður. Hann vildi ekki eiga það á hættu að setjast að á stað,
þar sem hann gat átt á hættu að fá heimsókn.
— Ef til vill ekki, svaraði hann hugsandi. — Edwards kom
við á Aitutaki, var ekki svo?
Jú, svaraði ég, og þegar ég leit á þennan litla depil í