Tíminn - 26.01.1918, Blaðsíða 5

T í MIN N
17
En það er ekki hægt þegar vinn-
endur eru misjafnlega upplagðir.
Glaðværð og kurteisi við vinn-
endur mýkir þá og bætir.
Eitt er enn ótalið sem verkráð-
endur verða að sjálfsögðu að hafa
íyrir reglu og það frekar en nú
gerist, en það er að gera mun verka-
launa eftir þvi hvernig vinnandi er
fær til starfa. Það er heldur ekki
farsælt- og má ekki eiga sér stað,
að heimtuð sé mikil vinna af vinn-
anda en aftur reynt að hafa kaup
hans sem minst. Hverjum verður
að launa eftir því hvernig hann
vinnur.
Góð hjú og gott verkafólk er það
sem vinnur með gleði og ánægju
og skilur vel skyldur sínar við
AÚnnuna og hugsar um það í hví-
vetna að verk þeirra verði sem nota-
drýgst og vinnuveitendum og hús-
bændum í vil.
því betur er nú talsvert til af
verkafólki sem hugsar og vinnur á
þennan hátt. Einkum er það í af-
skektum og fámennum sveitum, þar
sem fólk ekki fylgist vel með í
nýrri hreyfingum á sviði viðskift-
anna. — En þar er »kaupmensku-
andinn« svonefndi, sem meira
og meira grefur um sig og nær
meiri og meiri tökum bæði í stóru
og smáu. — Fjöldi af vinnendum,
einkum lausafólki, hugsar aðallega
um það að fá hált kaup en fara
vel nieð sig og vinna lítið i stað-
inn. Þeir hinir sömu vinna með
hangandi hendi og vilja ekki vikja
sér við til eins eða neins utan hins
ákveðna vinnutíma. Eg læt það nú
að vísu alt vera þótt fólk þetta
vinni ekki nema sinn ákveðna tima,
og það átel eg ekki heldur þótt
kaupið sé hátt. En hitt er óþol-
andi að fólk sem hefir gott fæði
og kaup og ekki of langan vinnu-
tima skuli setja sig í framkróka
með það að vinna sem allra minst.
Það er ekkert annað en svik i við-
skiftum.
Eg hefi unnið með verkamönn-
um og hjúum bæði hér á landi og
erlendis og veit það og fullyrði að
hérlendis hefir verkafólk miklu
meiri slæping við vinnu, en á þó
meira frjálsræði og betri daga held-
ur en þar sem þekki til utanlands.
Þar sá eg það aldrei, hvorki til
hjúa eða verkamanna, að staðið
væri með hendur í vösum eða hend-
urnar lafandi í miðjum vinnutíma
eða að þetta fólk þar eyddi vinnu-
tíma í eintómt mas. En þetta alt-
saman er hér daglegt brauð hjá
vinnendum. Og oft er það að eft-
irtekt þeirra er alstaðar annarstað-
ar enn við vinnuna ,á meðan á að
vinna. Menn standa og góna og
hlusta eftir öllu öðru og þá ekki
^æfinlega eftir merkilegum hlutum
svo sem eins og þvi, ef reykur sést
koma upp úr reykbáfi, maður á
förnum vegi, hundur heyrist gelta
eða kýr baula. Út af þessu og því-
liku gerir fólk þetta sér oft stöður
og samræður við vinnuna. Þetta
fer hér meira og meira í vöxt jafn-
hliða því sem fólk þetta gerir hærri
og hærri kröfur í kaupi, fæði og
hvíldartíma.
Þetta stefnir í hið mest óefni þar
eð óðum fjölgar því fólki, sem ekki
hefir á öðru að lifa en vinnu sinni
og vinnan hækkar í verði.
Eg þekki til þess, víðar en á
einum stað, að framfærslusveitir
stynja undir útgjöldum til að fæða
og klæða þurfalinga þessa fólks,
og tilfellið er það að þurfalýðurinn
verður aðallega til fyrir slæping við
vinnuna.
Svo langt er nú einnig komið
að fjöldi fólks vill nú ekki ráðast
til vistar eða vinnu nema með þeim
skilyrðum að þurfa ekki að vinna
nema sérstök verk. Hefir þetta stig-
ið svo hátt að vinnuráðendur og
húsbændur hafa sjálfir orðið að
inna af hendi erfiðustu verkinog þau
óhreinlegustu, þó þeir liafi haft
gnægð vinnufólks. Ennfremur setja
nú vinnumenn víða þau skilyrði
að fá að hafa svo og svo margar
kindur á kaupi sínu og svo langt
gengur það víða, að vinnumenn
sem eiga fé fjölga því mjög og
stórgræða — eftir mælikvarða ís-
lenzkra sveita — en bóndinn á
sama bæ berst í bökkum, enda
þótt hann eigi jörðina og hafi litla
eða enga fjölskyldu fram að færa.
Hér er bóndinn að nokkru leyti
þræll vinnumannsius og kann það
ekki góðri lukku að stýra. í viss-
um tilfellum geta gildar ástæður
verið fyrir því að fólk geti ekki
unnið sérstök verk, vegna sjón-
depru eða einhverrar fötlunar. En
sjaldnar er því til að dreifa, heldur
liggur þar til grundvallar ómenska
og ósvífni verkafólks. (frh.)
Jón Porbergsson.
Kaupmannablöðin
og samvinnan.
Það er ekki laust við að vera
broslegt, hvernig sum kaupmanna-
blöðin hér í Reykjavís láta út af
áhuga Tímans um vaxandi gengi
samvinnustefnunnar hér á landi.
í seinni tíð hefir tal þeirra einkum
snúist um það, að það sé ógæti-
legt mjög og jafnvel hættulegt kaup-
félögunum að nokkurt blað skuli
mæla þeim bót, hvað þá að nokk-
uru landsmálablaði sé það veru-
legt áhugamál að verzlun lands-
manna færist sem mest á hendur
samvinnufélögum. Telja blöð þessi,
að þetta verði til þess að fara al-
veg með félögin. Félögin eigi að
vaxa í friði hér eflir eins og hing-
að til.
Og enn broslegra verður þetta
þegar þess er gætt hvernig þessi
sömu blöð aka seglum eftir vindi
þegar minst er á kaupfélögin.
Stundum eru félögin óalandi og
óferjandi, ófögnuður í heimi við-
skiftanna, fjárglæfafyrirtæki sem
oftast leiði til stórtjóns, og ekki til
annars en draga verzlunina niður
úr hæðum þeirrar fullkomnunar
sem hún nái í eigu einstakling-
anna. Hitt veifið eru þetta ekki
nema sjálfsagðar stofnanir sem geti
gert gagn ef svona og svona sé að
farið, stofnánir sem kaupmenn
skoði ekki hættulegri keppinauta
en hvern annan kaupmann »nema
síður sé«.
Blöð þessi eiga í vök að verjast,
þeim er um og ó. Annarsvegar er
að ganga erindum kaupmanna og
það er fyrsta og æðsta boðorðið,
hins vegar að ganga í berhögg við
það sem öll þjóðin veit að er
sannleikur. Þess vegna er nú eink-
um lagst á það lagið, að fara vin-
gjarnlegum ummælum um skipu-
lagið sjálft, en ófrægja þá menn
sem helzt beitast fyrir vexti þess
og viðgangi, þeim gangi ekki ann-
að til en eiginhagsmunir í ein-
hverri mynd, og áf þeim toga sé
a. m. k. spunninn áhugi Tfmans
á þessum málum.
En mundi það nú ekki stríða á
móti »alheimsviðskiftalögmálinu« og
»kærleikslögmálinu«, ef engum gætu
aðrar hvatir gengið til að benda á
þessa sjálfsögðu verzlunarleið, þar
sem kaupmannaverzlunin á jafn
marga svarta bletti á samvizkunni
hér í þessu landi, og hver heilsýnn
maður sér að blettunum Qölgar
svo að segja daglega?
Eða hvað ætli þeim finnist um
það útgerðarmönnunum austan-
fjalls, sem nú verða að gjalda 100
krónur fyrir steinoliutunnuna síð-
an ís tepti samgöngurnar héðan
frá Reykjavík. Áður var hún eitt-
hvað lægri.
Um ostagerð
eftir
Jón Á. Guðmundsson.
II.
Það er svo með flest fyrirtæki,
að reksturskostnaður þeirra verður
tiltölulega því minni, sem þau eru
rekin í stærri stíl.
Þetta .gildir einnig að miklu
leyti með ostagerðina. Þó mun
víðast hvar verða sú afleiðing af
stóru ostabúi, að mikið af mjólk-
inni þarf að flytjast talsvert langan
veg, og kostnaður við það getur
hæglega orðið miklu meiri, en sem
sparast á rekstri á búinu sjálfu.
Mjög stór ostabú eru því óhentug
nema þar, sem sérlega vel hagar
til.
Aftur á móti er mjög óhentugt
að hafa ostagerðina í mjög smáum
stíl, svo sem fyrir einstaka heimili
nema um mikinn ærfjölda sé að
ræða, eða þá mjög erfitt að ná til
annara bæja til að reka félagsbú.
t fyrsta lagi þarf talsverða sérþekk-
ingu til að búa til ostinn, og þar
af leiðandi vinna við hann nokk-
uð dýr. í örðu lagi þarí svo mikla
nákvæmni og umhirðing við osta-
gerðina, að hún verður að hafa
stöðugt eftirlit allan daginn, hversu
litla mjólk Sem um er að ræða. 1
þriðja lagi þarf talsvert dýr áhöld
og auk þess góðan ostaskála, djúp-
an kjallara og ísgeymslu, sem alt
verður tiltölulega dýrt fyrir litla
framleiðslu. Samkvæmt minni
reynslu, er alveg nóg að ætla ein-
um manni, að búa til osta úr
mjólk undan 150 ám, sem mjólka
40 lítra hver yfir sumarið. Eða
alls um 6000 litra.
Tveimur mönnum má þó ætla
talsvert meira en 12000 lítra, sök-
um þess, að allmiklir snúningar
geta fallið burtu fyrir það, að þeir
geta haft dálitla skifting vinnunn-
ar, og því frekar verið fastir við
sitt verk.
Ostabúin ættu því helst ekki að
vera minni en svo, að tveir eða
tvent hefðu þar nóg að gera.
Að þau hefðu 14000—18000 lítra
yfir sumarið.
Þar sem þannig er ástatt, að
einstaka stórbýli eru svo afskekt,
að óráðlegt virðist að flytja mjólk
frá þeim til ostabús þar í grend-
inni, annaðhvort að kostnaðurinn
verði of mikill við flutninginn, eða
að mjólkinni liggi við að súrna á
leiðinni, þá getur komið til mála,
að búa til osta heima á býlum
þessum og flytja þá svo 10—11
daga gamla að ostabúinu.
Þarf þá hvorki ísgeyinslu né
ostakjallara á býlum þessum. Til-
búningur ostanna á byrjunarstigi
er ekki eins vandasamur, og osta-
gerðarmaðurinn hefði í færri horn
að líta.
Gæti hann þá unnið úr meiri
mjólk, eða gert ýmislegt smálegt
á heimilinu, sem hægt væri að
grípa til, t. d. matreiðslu ef osta-
skálinn væri nærri eldbúsi.
í því sem að framan er sagt,
er gert ráð fyrir, að ærnar, séu
mjólkaðar á hverju býli útaf fyrir
sig. Hjáseta eða geymsla á ánum,
getur þó engu að siður verið í fé-
lagi fyrir marga bæi, og má því
haga á ýmsa vegu eftir staðhátt-
um. Ærnar læra það fljótlega að
renna hver á sinn stöðul að kvöld-
inu, þó þær séu saman yfir dag-
inn. Að nóttinni er sjálfsagt að
hafa ærnar heima. í húsum þegar
slæmt er veður, en annars í nátt-
högum eða góðu byrgi. Reynslan
hefir sannað það, að ærnar mjólka
engu minna með slíku fyrirkomu-
lagi. En talsverður ávinningur i
auknum áburði og minni fyrir-
höfn.
Margir hafa hugsað sér ostagerð
þessa í sambandi við selbúskap
fram til dala. Þó er ýmislegt, sem
gerir það torvelt, einkum í stórum
stíl.
Afdalir þar sem selbú yrðu reist,
eru flestir svo afskektir, að fólk
það sem mjaltar ærnar getur ekki
unnið til verulegra nota heima á
bæjunum. Víðast hvar yrði það
að halda kyrru fyrir á selbúinu.
Ef um 500 ær væru hafðar á bú-
inu, er ekki ráðlegt að ætla minna
en 10 manns við mjaltir fyrst eftir
fráfærur. Einkum ef gert er ráð
fyrir að eitthvað af því sé ungl-
ingar. Annars væri hætt við að
mjaltirnar yrðu elcki leystar nógu
vel af hendi. En það er eitt af
aðalskilyrðunum fyrir að ærnar
geti gefið góðan arð.
Við tilbúning ostanna þyrfti
ekki nema tvo og þann þriðja til
sendiferða og ílutninga. En tveir