Tíminn - 25.05.1918, Qupperneq 5

T I M I N N
121
smiður í Reykjavík hafði sama lag
á brúm þeim sem hann reisti. Nú
er Jón verkfræðingur Þorláksson
farinn að reisa brýr með nýju lagi
og gamla lagið er úr sögunni eftir
að hafa unnið sitt gagn.— Retta er
gamla framfarasagan.
Drengileg tillaga.
Bjarni bóndi Arason á Grýtu-
bakka við Eyjafjörð hefir nýlega
ritað grein í Dag sem erindi á til
almennings. Verður hún því birt
hér í heild sinni.
Bjargráð.
Enn eru litlar líkur til að um
frið semjist í náinni framtíð, og alt-
af minkar framleiðsla matvælanna
í heiminum, og jTmsar tegundir
þeirra nú þegar ófáanlegar, sem
höfðu mikla þýðing mönnum til
framfæris. I flestum löndum hafa
verið gerðar margvíslegar ráðstaf-
anir til að varðveita fólkið frá
hungursneyð 'og gera þvi að öðru
leyti lífið þolanlegt, en misjafnlega
hefir það tekist, og sjálfsagt má á
sínum tíma að nokkru meta sið-
menning þjóðanna eftir þvi, hversu
þeim tekst að bjarga andlegum og
líkamlegum kröftum sínum gegn-
um hreinsunareld yfirstandandi ó-
gæfutíma.
Hér á landi kveður mikið að
bjargráðaframkvæmdum þings og
stjórnar, og þó þær hafi átt litlum
vinsældum að fagna hjá sumum
blöðum landsins, er óhætt að full-
yrða að á því sviði stöndum vér
íslendingar ekkert að baki öðrum
þjóðum yfirleitt. En til þess að
ráðstafanir stjórnarinnar komi að
tilætluðum notum, þarf þjóðin að
vera henni samhent, styðja hana
ötullega að verki.
Þessi kraftatök og eins hitt að
landbúnaðurinn stóð að nokkru
leyti á gömlum merg, hafa bjargað
þjóðinni frá að verða hungurmorða,
og nú er hún búin að sjá hvers
virði landbúnaðurinn er. En lækn-
ingin var dýr. Mikill hluti skipa-
fiotans er kominn á mararbotn, og
mörg hundruð raanna dauðir kvala-
fylsta dauða, en miklu fleiri hafa
meiðst og hrakist. Og þjóðin sjálf
er mörgum miljónum fátækari en
hún hefði verið, ef hún hefði ekki
treyst á aðra, með það sem hún
hefði getað veitt sér sjálf.
Noregur er ekki eins vel til land-
búnaðar fallinn og Danmörk, að
minsla kosti norðan og vestan til.
Viða á láglendinu austan fjalls
munar það samt minstu. Enda er
búskapur þar víða svipaður og i
Danmörku og margt svipað um
hann að segja, nema hvað hann
stendur honum í flestu heldur að
baki. Rækta bændur þar flestar
sömu korntegundir og Danir, og
búa mest kúabúi eins og þar. En
jörðin er yfirleitt ekki eins vel yrkt,
sáðskiftin ekki eins reglubundin og
Auðsjáanlega hefir verið stefna
þings og stjórnar að láta alla njóta
jafnréttis, að bjargráðin björguðu
öllum stéttum jafnt, en það hefir
reynst afarörðugt, og sum þau ráð,
sem til þess hafa verið tekin, virð-
ast mér hreinustu örþrifaráð.
Embættismönnum landsins mun
nú liða allvel, fyrir því var fyrst
séð. Bændur munu og hafa þol-
anlegar kringumstæður, þó nokkuð
þafi þeir aukið skuldir á síðasta
ári; sama mun mega segja um aðr-
ar stéttir landsins, að einni undan-
skilinni. Það eru verkamenn í kaup-
stöðum og sjóþorpum, sem harðast
hafa orðið úti. Að vísu hafa verka-
laun hækkað mikið, svo mönnum
þessum liefir gengið þolanlega að
afla sér sumra nauðsynja, en þeir
hafa orðið að lifa því nær án
mjólkur og feitmetis vikum og mán-
uðum saraan, síðan stríðið hófst,
en áður flutlust inn í landið ógrynni
af smjörlíki þeim til neyslu, þegar
ekki var annars kostur. Einnig
hafa bændur verið tregari að selja
mjólk sína en áður. Lakast þola
börnin skort á þessum fæðutegund-
um, auk þess munu húsakynni og
klæðnaður verkamannabarnanna
ekki svara til heilsusamlegs upp-
eldis. Það er áreiðanlegt, að þessir
menn eru nú að ala upp Qölda af
börnum, sem eru vanlialdin, sem
allir sjúkdómar eiga aðgang að,
fyrirstöðulítið, og sem naumast má
búast við að verði nokkru sinni
fullgildir menn, þau sem hjara
kunna. Þetta verður æ því ískyggi-
legra sem stríðið stendur lengur,
og kemur áreiðanlega allri þjóðinni
í koll ef ekki er að gert í tíma.
I’að er átakanlegt að þessir sak-
leysingjar verða að gjalda þess, að
nú virðist sem íllar ástríður manna
og ókristileg siðmenning hafi náð
öllum heimsvöldum.
Hér er mein, sem þarf að lækna.
Pessum börnum þarf að bjarga, og
graslendið minna. Aftur virtist mér
kartöflurækt þar fyllilega eins mikil
og í Danmörku. Norðmenn eru
líka komnir langt í kartöflurækt-
inni; hafa þeir gert margar ná-
kvæmar tilraunir með hana víðs-
vegar um landið, og vita með vissu
hver tegund er heppilegust á hverj-
um stað, og til hverra nota, —
manneldis, skepnufóðurs eða í
verksmiðjur. Töldu þeir margir
kartöfluræktina einna arðsamasta;
eru þó kartöflur i lægra verði þar en
hér, en eftirtekjan mjög svipuð og
hér, þar sem lienni er sómi sýndur.
Norsku kýrnar eru flestar litlar
og ljótar, sjmu lakari en íslenzku
kýrnar, nema helzt þar sem farið
er að bæta þær með dönskum
kúakynjum. Pað er líka víða lagt
hart á þær, enda eru þær harð-
gerðar og nægjusamar. Víða eru þær
reknar til fjalla á sumrin og mjólk-
in hirt i seljunum. Eru þær þannig
látnar nota fjallabeitina, eins og féð
hér. Smjör- og ostabú eru ekki
eins vel á veg komin í Noregi eins
og Danmörku, en Norðmenn hafa
það geta aðeins góðbúin úti um
sveitir landsius. Það eru þau, sem
hafa í sér fólgin flest uppeldismeð-
ul. Til efnabændanna í sveitunum
skýt jeg þessu máli.
Þér bændur! sem reynst hafið
þrautseigastir á tímum hallæranna,
reynist nú kristnir menn, reynist
nú sannir þjóðþrifamenn og takið
börn verkamanna í kaupstöðum og
sjóþorpum heim á heimili yðar,
þar sem nokkrir möguleikar eru
fyrir hendi; bjargið þessum smæl-
ingjum undan því fárviðri bölvun-
arinnar, sem nú geysar yfir, og
haldið þeim hjá yður, uns drotni
þóknast að láta hinn langþreyða
dag friðarins renna upp. þér prest-
arl sem löngum hafið verið menn-
ingarljós sveitanna, takið mál þetta
að yður, prédikið það í kirkjunum,
því það er kristindómsmál. Og þér;
aðrir leiðandi menn sveitanna, ger-
ið þetta að áhugamáli yðar, sker-
ið upp herör fáið alla til tylgis
þessu mannúðar- og drengskapar-
máli.
Eyfirðingar! þér, sem búið í hér-
aði því, er hallæri fá trauðla grand-
að, sjáið börnin á Akureyri, hve
mjög sum þeirra eru föl og smá-
vaxin. Efnabændurna á Suðurlandi
bið eg minnast þess: Að þegar
landskjálftinn geysaði fyrir nokkr-
um árum, tóku Reykvíkingar mörg
börn af landskjálftasvæðinu í dvöl
heim til sín, uns hinir gerhrundu
bæir voru endurreistir. Nú er tæki-
færi að gjalda þann greiða.
Bændur! í guðsbænum látið nú
betri mann yðar ráða, skellið ekki
skolleyrunum við þessu máli; seg-
ið ekki: Ivaupstaðirnir hafa vaxið
á kostnað sveitanna, hjálpi þeir
sér nú, auk þess eru þar nú stór-
eignamenn. Nei, þessu lík hugsun
má ekki drepa svona gott mál.
Hjálp efnamanns í kaupstöðunum
hlýtur að reynast ófullnægjandi;
þá vantar það sem við á að éta.
mjólkurverksmiðjur miklar, sem eg
gat um áður.
Svínarækt er miklu minni í
Noregi en Danmörku, en þó all-
mikil, einkum austanlands. Vest-
anlands er búskapurinn að jafnaði
smávaxnari. Þar er landið hrjóstr-
ugra og jarðirnar minni. Þar liggja
kornakrarnir víða í snarbröttum
hliðunum, svo að erfitt er fyrir
menn og hesta að fóta sig þar.
Auk þess eru þeir svo malarbornir
og magrir, að ekki mundiTiér þykja
lítandi við þeim til ræktunar. En
sumarhitinn í þessum djúpu norsku
dölum seyðir úr þeim »möl og
mall« handa hinum nýtnu og
nægjusömu Vesturlandsbúum. —
Slægjur þar eru víða litlar og lé-
legar. Reita sumir bændur mikið
af heyjum sínum upp um fjöll,
því að hina ræklanlegu bletti í
dölunum verður að nota til korn-,
kartöflu-, rófna- og garðyrkju.
Flytja þeir heyin sumstaðar þannig
að þeir festa stálvír í fjallsbrúnina
og strengja hann þangað sem þeir
vilja fá heyin, festa þau svo neðan
í hann og láta þau renna eftir
Minnist þess, að allir eiga heimt-
ingu á sæmilegu uppeldi, og að það
er öllum hagur að allir njóti þess,
og að vér erum allir eitt þjóðfélag
— allir íslendingar. B. Arason.
Tíminn lelur það alveg víst að
ekkerl skorti á góðan hug bænda
hvað málaleitun þessa snertir, og
að margir þeirra séu svo efnum
búnir að þeir gætu bætt við sig
barni meðan á ófriðnum stendur.
Örðugast verði því um framkvæmd-
irnar, að koma því svo fyrir að
hjálpin kæmi þar niður sem þörfin
er inest. Virtist prestunum best
trúandi til að verða hér milliliðir,
og ættu bændur þá að snúa sér til
þeirra, þegar þeir ekki væru sjálfir
kunnugir hjálparþurfunum.
Aðalatriðið að svona gott mál
strandi ekki á tómlæti.
Verkráöendur op viieiÉr.
(Niðurl.)
Fáum mun þykja undarlegt þó
hjúin vildu ekki hlýða Jóni H.
Þorbergssyni umyrðalaust ef hann
sldpar þeim að viðhafa sína vinnu-
aðferð.ina í hvert skiftið við sama
verk, en bezt hefði verið fyrir
hann sjálfan að gera það ekki að
blaðamáli.
Þegar J. H. Þ. hefir rutl úr sér
mesta óþverranum um vinnuhjúin
og verkafólkið fer hann að rekja
orsakirnar til þessa ímyndaða hátta-
lags hjá verkafólkinu og kemst
hann meðal annars að þeirri nið-
urstöðu að það sé verkamannafé-
lögunum að kenna. Eru röksemd-
ir hans þar bj'gðar á sama kvik-
syndinu eins og dómar hans um
vinnufólkið. ímyndaðar eða alger-
lega skáldaðar sögur um störf
þessara félaga eru forsendurnar
lionum niður í dalinn. Sumstaðar
eru mjólkurbrúsarnir fluttir þannig
frá seljunum, en þá eru hríslur
festar neðan í þá til að taka af
þeim mestu ferðina, og verja þá
harðri landtöku.
Sauðfé er nokkuð víða i Noregi
en fátt I hverjum stað. Kalla menn
það fjölda fjár, ef það nær 20—30.
Síðustu árin hefir verið rekið
tilraunabú norðanlands til þess að
komast eftir hvort ekki borgaði
sig að hafa sauðfé lil að nota
heiðarlöndin þar að sumrinu til.
Var búskapur sá styrktur og verð-
launaður af opinberu fé. Síðast-
liðinn vetur kom út skýrsla um
hann, og þótti hann hafa gefið
góðar vonir í því máli, og var
búist við að tekið yrði að reka
hann af ltappi.
Fjárkyn þau sem algengust eru,
hafa verið flutt inn frá Englandi.
Alnorskt fjárkyn er þó til enn í
sumum eyjunum við vestur- og
norður-Noreg. Kyntist eg manni
frá einni þeirra sem sagði mér frá
litlu Qárkyni er þar væri. Gekk
féð þar úti allan ársins hring, bar