Tíminn - 08.06.1918, Blaðsíða 2

134
TIMIN N
t
Guðrún Þórðardóttir,
Guðrún Þórðardóttir kona Lár-
usar Pálssonar hómópata andaðist
að heimili sínu hér í bænum 5. þ.
mánaðar. Hún var fædd 24. apríl
1854 að Höfða á Vatnsleysuströnd
og var því fullra 64 ára er hún
lést. Foreldrar hennar voru þórð-
ur bóndi Jónsson ættaður frá Hrafn-
tóftum í Holtum og Sesselja Guð-
mundsdóttir systir Guðmundar ríka
á Kornbrekkum á Rangárvöllum og
Guðríðarmóðurþeirra merkisbænd-
anna Eyjólfs í Hvammi á Landi
og Einars á Bjólu í Holtum. Föð-
ur sinn misti Guðrún þegar hún
var á tólfta ári, hann druknaði í
fiskróðri, en ólst eftir það upp hjá
móður sinni ásamt tveim systrum
öðrum.
Lárusi giftist Guðrúnu 1882. —
Bjuggu þau fyrst á Hellum á Vatns-
leysuströnd, en síðar á Sjónarhól
unz þau fluttust hingað til Reykja-
víkur árið 1899. Á Sjónarhól höfðu
þau hjón umsvifamikinn búskap
til lands og sjávar, voru stundum
36 manns í heimili á vetrarvertíð.
Má geta því nærri hverrar orku
hefir þurft til að neyta af hálfu
húsmóðurinnar að veita forstöðu
slíku heimili, því færra varð að
fengið þá en nú af því sem með
þurfti og húsbóndinn einatt í lækn-
isferðum svo löngum tímum skifti.
En umhyggjusemi Guðrúnar og
ráðdeild reisti hér fullkomna rönd
við.
Alls eignuðust þau hjónin ellefu
börn, mistu þau þrjú þeirra ung,
en hin eru Páll trjesmiður í Rvik,
Ágústa hjúkrunarkona á Stórólfs-
hvoli, Ólafur héraðslæknir á Brekku
í Fljótsdal, Jakob prestur að Holti
undir EyjaQöllum, Margrét gift
Guðmundi lækni Guðíinnssyni á
Stórólfshvoli, Sigurður kandídat í
guðfræði, Pálina og Guðrún, öll
heima.
Guðrún beitin var manni sínurn
stoð og stytta alla tið, börnum
sínum ástrík móðir, og allir unnu
henni sem með henni voru, hún
var svo góð. Maður skilur það
aldrei betur en við fráfall eins og
þetta, hve mikil guðs blessun þjóð-
félögunum stafar frá góðu, um-
hyggjusömu, ástríku konunurn þótt
þær hasli sér völl eingöngu innan
heimilisins. :-i' G. M.
djfsyiáhv) Muirfj, ' -
ísafold vildi ekki birta greinina
Vorkunnarmál frá Sveini Ólafssyni
óbreytta. Ótugtarleg hefir grein
Jóns frá Hvanná mátt vera hafi
ísafold breytt henni til batnaðar.
Slys. Á Vestdalsgerði í Seyð-
isfirði henti það sorglega slys ný-
verið, að kviknaði í fötum konu
frá »prímus«-eldavél er stóð á
gólfi, og brann hún svo mjög aci
hún beið bana af skömmu síðar.
Hét konan Aðalbjörg Einarsdóttir,
háöldruð merkiskona.
Terkleg landMnaðarmenning.
Eftir Halldór Vilhjálmsson
skólastjóra á Hvanneyri.
Vatnsveitingar.
Seint mun takmarkinu náð, að
búa að eins á ræktuðu, vel rækt-
uðu landi, sem aldrei geti brugð-
ist stórkostlega, Vatnsveitingar
mundu flýta mjög fyrir þvi. Enda
er fátt eða ekkert fljótvirkari og
ódýrari ræktunaraðferð en vatns-
veitingar, þar sem þær hepnast.
Og sennilegt þykir mér, að einmitt
áveitusvæði mundu síst af öllu
mishepnast, því blessað vatnið,
sem nálega er alstaðar við hend-
ina, frjóvgar jörðina og breytir gras-
lagi, vökvar hana og sléttar, en
vatnið getur líka varið jörðina
fyrir vetrarklakaúum og vorkuld-
unum, sé réttilega með það farið.
Erum við nú útlærðir vatns-
veitingamenn? Síður en svo. Og
höfum við þó talsvert lært á reynsl-
unni. Sennilega hættir að byggja
klofháa flóðgarða með feykna kostn-
aði, þar sem allur gróður kafnaði
og dó í kulda loft- og birtuleysi.
Nú er vafalaust mjög mismun-
andi, hvernig jurtagróður þolir
vatnsveitingar. Pannig þola hálf-
grös — starir — betur vatn en
heilgrös, puntar. En hvar eru tak-
mörkin. Við vitum nú, að bezt
er að hafa vatnið sem grynst. En
hvað má það þá vera djúpt eða
dýpst, fyrir hinar ýmsu jurtateg-
undir? Hvað má vatnið liggja lengi
á í einu og fram eftir hausti og
vori. Og hvaða jarðtegundir þola
t. d. vatn allan veturinn, svo hægt
sé að verja jörðina miklum klaka.
Hér er mikið og nytsamt verk
að vinna fyrir ráðunaut eða ráðu-
nauta. Og trúað gæti eg þvi, að á
þessa sviði hefðum við fremur lítið
að læra hjá útlendingum. Við verð-
um sjálfir að gera iilraunir, feta
okkur áfram með vandlegri íhugun
og eftirtekt. Gera nákvæmar og
fleiri ára áframhaldandi gróðurat-
huganir í sambandi við áveituna.
Ferðast um landið og mæla al-
staðar fyrir flóðveitum og slraum-
veitum. Gera áætlanir — þelta alt
á landssjóðs kostnað — en knýja
svo bændur með góðu og illu að
hefjast handa, framkvæma verkið,
styrktir ráðum og haghvæmum
lánum.
^ Garðræktin.
Víða er pottur brotinn. Hér er
hann mölbrotinn. Að eins örfáir
menn hafa lært garðræt hér á
landi. Hefir þeim fremur lítið orð-
ið ágengt að kenna löndum sínum
þá miklu og nysömu list, garð-
ræktina. En list tel eg hana í lönd-
um þeim, sem kunna.
Hér er við ramman reip að
draga. Illgresið er mikið og á
sumt ' djúpar rætui\ Fyrst er nú
haugarfinn. Hann er nú að eins
einær jurt. Má því útrýma honum,
nái hanú aldrei að fella þroskað
fræ, en það er hann að gera alt
sumarið, þar sem hann fær að
vaxa í friði. Og það er nú víða.
Sumstaðar er greyinu lofað að
vaxa í görðum »til skjóls«! Svo
langt erum við leiddir.
En hér á landi vex annað ill-
gresi, sem er miklu kynverra en
haugarfinn. Pað er frámunaleg van-
þekking landsmanna, og sumstaðar
bein óbeit á allri garðrækt og
hagnýting uppskerunnar.
Hér er um starf að ræða sem
þarf að vinnast með umhugsun,
vandvirkni og nákvæmni, meg-
inkostum hvers góðs verkamanns,
en sem við eigum altof litið af.
Mikið hlakkaði eg til að stunda
garðrækt hér á Hvanneyri í stór-
um stíl. Mig dreymdi oft um enda-
lausa akra. Og einu sinni fekk eg
rúmar 100 tn. af kartöflum og
3—400 tn. af rófum. En svo hætt-
ir mig að dreyma. Veruleikinn er
sá, að það má heita lítt mögulegt
að stunda garðrækt, sérstaklega
rófnarækt, með íslenzku verkafólki
svo það svari kostnaði, og sé
manni ekki til hugarangurs.
Til allrar hamingju þarf maður
lítið að vera kominn upp á verka-
fólk þegar uni ræktun kartaila er
að ræða. Sé garðstæðið haganlegt
og réttilega að farið má láta hest-
ana og viðeigandi verkfæri vinna
nálega alt verkið. Handavinna
verður þá aðallega upptekningin.
En fienni má líka flýta með hest-
um og vélum.
Rófurnar eru aftur miklu hand-
frekari. Par þarf að grisja, og
halda röðunum vel hreinum. Fer
mikið verk í það af viðvaningum.
Uppskeran er fyrir fram etin af
stirðbusatökunum.
Matjurtir aðrar, t. d. ýmsar kál-
tegundir: grænkál, blómkál, hvít-
kál, toppkál og rauðkál má venju-
legast fá þroskað sæmilega hér í
görðum. Sérstaklega þrýfst græn-
kál ágætlega. Má sá því og rækta
öldungis á sama hátt og gulrófur.
Er það hreinasta kraftfóður með-
al matjurta og gefur lítið eflir kart-
öflum að nœringargildi. Er það
meira en meðal skömm að slík
jurt skuli ekki vera ræktuð í öll-
um garðholum landsins.
En það er ekki nóg að læra að
rælda maljurtir. Við þurfum líka
að læra að matbúa þær, gera mat-
inn í heild sinni fjölbreyltari, holl-
ari og bragðbetri — og við þurf-
um að Iæra að borða þær. Og
það er nú ekki minsta þrekvirkið.
Mikið dæmalaust var það slysa-
legt að eg skyldi ekki vera búinn
að eignast myndavél, þegar eg í
fyrsta skifti bar inn grænkálssúpu
fyrir fólk mitt, þá hefði þessum
linum getað fylgt skemtileg mynd,
sem að sumu leyti sýndi greinilega
mentunarþroska okkar íslendinga
á 20. öldinni. Flestir fengust alis
ekki til að bragða á súpunni og
sendu henni mannýgt auga. Aðrir
sátu með hátíðlegri vandlætingu
sem tungl í fyllingu og kváðust
engir »grasbítir vera«. Nokkrir hug-
aðir karlmenn réðust þó á skálina,
og létu sig hafa það — líklega
upp á líf og dauða — að bragða
á súpunni.
Nú er grænkáls og aðrar kál-
súpur borðaðar hér á Hvanneyri
umyrðalaust af öllum, og mörgum
er nú farið að þykja súpur þessar
ljúíléngar og ágætar, sem mak-
legt er.
Pennan grænkálssigur tel eg einn
af mínum betri í búskapnum.
Hér hefi eg fjölyrt um grænkál-
ið. En svona er það með svo fjölda
margar matjurtir, sem vel geta
þrifist hér í görðum. Gætum við
sparað feykna mikið af kornmat
og annari kraftfæðu, kjöti og fiski
með því að blanda matinn meir
en við gerum með kartöllum, róf-
um og öðru grænmeti.
Danir eru að verða einhverjir
mestu rófna og garðræktarmenn
heimsins. Telja þeir unglingsdrengi,
ef þeir byrji strax sem börn, ein-
hverja hina beztu og ötulustu
garðræktarmenn. Er svo almennt
álitið í Danmörku, að enginn verði
verulega verkfimur í þessu starfi,
nema hann hafi barnsæfingu. Pað
er líkt og sagt er um fiðluleikara.
Af þessu má sjá, að garðræktin er
ekki með öllu vandalaus.
Eg var hér um kveldið að lesa
skátaregltír. Hefi eg ekkert við þær
að athuga. En mætti ekki bæta
við þá garðrækt, trjá- og blóma-
rækt? Hefðu þeir vafalaust mjög
gott af því síðar í lífinu. Auk þess
sem það væri bein verkleg þekking
og nytsamleg æfing, vendi það ung-
lingana á verklægni og smekkvísi,
ætti að sjálfsögðu að leggja til ó-
keypis gott land. Ókeypis áburð,
útsæði og trjáplöntur minsta kosti
fyrst í stað. En skátar ættu sjálfir
uppskeruna. Sjálfsagt væri að skifta
þeim í flokka, og láta flokkana
keppa innbyrðis um verðlaun. Væri
því garðinum skift í jafn marga
reiti og flokkar væru. Reitunum
væri svo aftur skift niður á ein-
staklingana t. d. hefði hver þrjár
raðir í garðinum út af fyrir sig.
Gætu þá allir kept um einstak-
lingsverðlaun. Verðlaun skyldu
veita þeim, af til kvöddum dóm-
endum, sem mesta og bezta hefði
uppskeru og hefði skarað fram úr
rneð góða hirðingu og umgegni í
garðinum. Dagbók ættu allir að
hafa.
En hvernig er ,það með ungu
stúlkurnar?
Ekki þyrftu þær síður en dreng-
irnir að venjast vinnu, og virðist
liggja alveg beint við að lcenna
þeim blómrækt og garðrækt. Ættu
þær því að mynda flokka líkt og
drengirnir og starfa á svipaðan
hátt.
Enn fremur ætti í öllum barna-
og unglingaskólum að halda sér-
staka fyrirlestra, göfgandi og fræð-
andi, um vinnuna, náttúrufegurð,
frjósemi jarðarinnar, góða meðferð
á skepnum og dýraverndun.
Góðar mæður og góður kennari
gætu vafalaust haft mikil og góð
áhrif á börnin og unglingana með
slíkum fyrirlestrum.