Tíminn - 08.06.1918, Blaðsíða 5

T 1 M I N N
137
auki til að tryggja hestana gegn
fóðurskorli.
Manna á meðal og í blöðunum
heyrast raddir um fyrirsjáanlegan
matvælaskort í landinu, einkum
við sjávarsíðuna, ef striðið stendur
lengi enn. Til að afstýra slíkri
hættu heíir mest verið hugsað fyrir
aðdráttum á útlendum matvælum,
en þó nægar birgðir fáist til lands-
ins, er verðið orðið svo hátt, mið-
að við innlendar afurðir, að engin
von er um að þjóðin verjist stór-
skuldum, ef ekki verður breytt um
lifnaðarhætti að miklum mun.
Talað helir verið um meiri notkun
• innlendra matvæla en áður, en
engar verulegar framkvæmdir hafa
þó enn orðið í því efni.
Hrossakjöt er talin lioll fæða og
er alt aí í lágu verði miðað við
annað kjöt með svipuðu næringar-
gildi. t*ó eru það eínkum gamal-
hross sem seld eru til átu, því þó
menn lógi folöldum og öðru ung-
viði lítið eitt, er þeim sjaldan farg-
að út af heimilunum, sem einkum
stafar af því, live ilt er að koma
þeim frá sér til fjarlægra staða,
þar sem helzt eru markaðsvonir
fyrir kjötið. Nú vita það allir, sem
nokkuð þekkja til hestaræktar, að
fjöldi tryppa er alinn upp árlega,
sem aldrei borga kostnaðinn við
uppeldið, þó þau verði einhvern-
tíma markaðsgeng. Að þeim er
ekki lógað á haustin, kemur af
kæruleysi manna og því, að hent-
ugan markað vantar, svo mönnum
þykir sárt að lóga tryppum í góð-
um holdum eftir sumarstöðuna,
þegar sárlítið verð er í boði.
Þeir sem framkvæmdir dýrtíðar-
ráðstafana hafa með höndum í
kaupstöðum og við sjáfarsíðu þar
sem fólk lifir mest á aðkeyptum
mat, þyrftu að vinda bráðan bug
að því að afla sér upplýsinga um,
hve mikið myndi seljanlegt á næsta
hausti af afslátlarhestum og hrossa-
kjöti. Myndi svo bezt, að málið yrði
fengið, nefnd manna, sem starfaði að
þessu til framkvæmda fyrir landið
alt. Nefndin Ieitaði svo tilboða
fyrst og fremst í þeim héröðum,
sem mest stafar hætta af stóðfjölg-
uninni; yrði strax í byrjun að á-
kveða verðið, og þyrfti þar að rat-
ast svo meðalhóf, að kaupendum
yrði ekki íþyngt um of og verðið
heldur ekki sett svo lágt að bænd-
ur fengjust ekki til að selja. Mætti
vitaskuld jafna þetta með undir-
verðssölu, — landssjóður borgðaði
verðmuninn, — en slíkt er neyð-
arúrræði og. ætti í þessu efni að
vera þarilaust.
Næstliðinn vetur ætti að hafa
kent stóðeigendum að bregðast vel
undir þetta mál. Þurfa þeir að sjá
hag sinn í því að losna við af
fóðrunum á næsta hausti öll gainal-
hross og tryppi sem illa þrífast á
fóðrum, en eru að jafnaði í góðum
holdum eftir sumarið.
Flest þessi hross má reka lang-
ar leiðir til kaupenda án þess þau
leggi af, sé það gert snemma að
haustinu. 1 sláturhúsum sem nú
eru í flestum kauptúnum, mætti
slátra þeim lirossum, er flytjasl
ættu til fjarlægustu staða og væri
þar fengin trygging fyrir að kjötið
yrði vel verkað. Og með þvi væri
bændum einnig gert mögulegt að
slátra ungtryppum og folöldum,
sem ilt er að lcoma frá sér á ann-
an hátt. Sláturfélögin og aðrir
sláturhúseigendur borguðu svo
bændum kjötið eins og nú tíðkast
með kindakjöt. Og þó verðið á
kjöti af ungtryppum og folöldum
Jrrði ekki hærra en svaraði 2/s af
verði kindakjöts, ætti það að verða
nægilegt til þess að bændur hefðu
hag af að lóga svo miklu, að þeir
ættu ekki eftir nema úrvalsfolöld
og vænni tryppi.
Pað skal einnig tekið fram, að
hrossafeiti er mikilsvirði, einkum
nú. Hafa margir etið hrossafeiti
án þess neyð hafi þrengt að, eins
og nú lítur út fyrir að verða muni.
Væri og hugsandi að hrossafeiti
mætti nota til smjörlíkisgerðar.
Verði ekkert aðhafst í þessu
máli má eiga víst eitt af tvennu:
Að bændur í hrossaflestu hér-
öðunum lóga sauðfé úr hófi fram
til að geta haldið stóðeigninni
nokkurnvegin tryggri, þangað til
stríðinu líkur og hross verða aftur
gjaldgeng vara. Er þar sýnileg
hætta á ferðum ef stríðið varir
lengi enn.
Eða það sem líklegast er, að
bændur ininka sauðeignina svo
lítið sem þeir geta og lánstraust
þeirra leyfir og láta stóðið bjarga
sér sem verða má, hvað sem hor-
fellislögum og ásetningseftirliti líð-
ur, og er sú villan þó sýnu verri
hinni fyrri.
Úr þessari hættu yrði til muna
dregið, ef þau atriði sem hér hefir
verið drepið á yrðu framkvæmd
— og byrjað strax.
Jón Arnason.
Til
skólanefnda og fræðslunefnda
frá
fræðslumálastjóra
27. mai 1918.
Með auglýsingu, dags. 15. sept.
í fyrrahaust, hefur stjórnarráðið
veitt ýmsar undanþágur frá fram-
kvæmd fræðslulaganna síðastliðinn
velur, lieimilað að slytta námstíma
í heimangöngu-skólum frá því sem
ákveðið er í reglugerðum skólanna,
og það alt niður í 8 vikur; sömu-
leiðis stytta vinnutíma farskóla,
eða jafnvel láta niðurtálla far-
skólana, ef miklir erfiðleikar voru
á að halda þeim uppi sakir eldi-
viðarskorts, eða af öðrum ástæð-
um. En þá bar fræðslunefnd að
ráða eftirlitskennara til 24 vikna,
er skyldi aðstoða við heimilis-
fræðsluna.
IJað var liræðslan við eldiviðar-
skort, sem í fyrrahaust gat geíið
tilefni til að veita slíkar undan-
þágur, einkum þó í heimangöngu-
skóluin, sem einvörðungu notuðu
kol til hitunar, og annan eldivið
erfitl að fá, þegar kolin brugðust.
Sumstaðar á landinu hefur þetta
undanþágu-leyfi alls ekki verið
notað að neinu lejdi, sumstaðar
verið notað af nauðsjrn, og sum-
staðar nauðsjmjalaust. Og ekki
einungis notað leyfið, sein sljórn-
in gaf, til að stytta kenslutíma eða
jafnvel láta farskólahakl niður falla,
heldur liefur gleymst að fullnægja
skilyrðinu, sem stjórnin setti: að
ráÓa mann til eflirlits með heim-
ilisfræðslunni. Auglýsing stjórnar-
ráðsins hefur þannig verið mis-
skilin á einstaka stað, eða fótum
troðin.
Ekki er mér enn fullkunnugt um,
hve mikil brögð kunna að vera að
því, að dregið hafi til muna úr
barnafræðslunni síðastliðinn vetur,
með þvi að skýrslur eru enn að
meslu leyti ólcomnar, en eg veit
að nokkur brögð eru að því, og
vil eg pvi beina þeirri áskorun til
skólanejnda og frœðslunefnda að gera
nú i tœka tið allar nauðsgnlegar ráð-
stafanir til þess að rétta aftur við
skólahaldið nœsta vetur, þar sem sleg-
ið kann að hafa verið slöku við það
siðastliðinn veiur. Vænti eg þess og,
að hreppsnefndir tregðist ekki við
að veita fé til barnafræðslunnar,
þó að sumu leyti láti ekki vel í ári.
Enginn maður ætti að vera svo
grunnhygginn, að ímynda sér að
landinu verði forðað fári á neyðar-
árum með því að sveitarstjórnirn-
ar vanræki sjálfsögðustu skylduna.
hjá, þakið af þessum fljótandi
skógi, þegar fer að líða á veturinn.
Eftir því sem vestar dregur, og
nær hálendinu, fer landið að verða
breytilegra. Skiftist það ' þá í háa
skógi þakta fjallshálsa með djúp-
um dölum á milli. Er bygðin þar
þéttari en á flatlendinu, en býlin
líka minni að sjá. Bændur lifa þar
sem annarstaðar mikið á skógar-
höggi og seilast til aðdráltana yfir
«.á báða hálsana. En húsin dreifast
um dalinn eins og fé á beit, þétt-
ast neðst og svo,strjálli og strjálli
uppeftir hliðunum, uppundir eggj-
ar. Standa sum utan í snarbrött-
um hlíðunum, svo hlaða verður
grjótstöpla undir þá brúnina sem
fram veit til þess að þau skuli
hanga. Yfirleitt er það siður þar
einkum við útihúsin að hlaða
þannig stólpa undir þau, svo að
vindurinn skuli geta leikið um
gólfm. —
Þó að oft skifti þarna um lands-
lag&myndir, þá eru samt dalir þess
hver öðrum likir. Eftir þeim renn-
ur á, þakin trjáboluin; nálægt
henni stendur verksmiðja og út
frá lienni verkamannabyggingar o.
s. frv. o. s. frv.
Því lengra sem líður og. ofar
dregur í liálendið, verður bj'gðin
strjálli, og síðast sjást engir manna-
bús^ðir nema stöðvarhúsin með-
fram brautinni. Þar er heldur eng-
inn ræktanlegur reitur, ekkert nema
óslilinn skógarílókinn, og virðast
trén lielzt standa upp úr beinum
kletlunum; enda munar rninstu að
svo sé. Allir kannasl við sögu
Björnsons þar sem liann lætur
skóginn vera að klæða fjallið.
Sagan er ekki annað en raunveru-
leg mynd, tekin af norskri nátlúru,
og er hægt að rekja hana við
nánari skoðun. Fyrst myndast of-
urlílil mosa eða geitnaskóf. Svo
berst þangað trjáfræ sem festir
þar rætur, og dregur til sín nær-
ing úr bökkum og klettunum, og
verður að ofurlitilli trjáspíru sem
svo þroskast í þessari mosató og
fellir á hverju hausli lauf ofaní
fætur sínar; rotna þau þar og
mynda smám saman ofurlítið jarð-
lag. Þannig leggja þau nokkurs-
konar húðfat yfir klettahrvggina,
sem veitir þeim festu og næring.
Stundum ber það við í snjóþyngsl-
um eða ofviðrum, að einstök tré
velta um og taka með sér alla
jarðskorpuna, svo eftir verður
nakinn kletturinn. Þessi jarðskorpa
er víða urn og undir alin á þykt,
þó að trén séu margar mannhæðir.
Það er enginn efi á því að mikið
af þessu hálendi væri naktir klett-
ar og skriður ef það væri hér, og
þá margir þessir þéttbygðu há-
lendisdalir næstum óbyggilegir. En
nú eru það þessi hamrabelti sem
fremur fleslu öðru eru búin að
gera Noreg eitt mesta siglingaland
álfunnar, og eru að gera hann að
einu mesta iðnaðarlandi hennar
líka.
Þegar kemur ca. 1000 metra yfir
sjávarmál, fer umhverfið að verða
íslenzkara. Þá hverfa skógarnir
smátt og smátt, uns ekki sést nema
lágvaxið kjarr á stöku stað. Þá
víkkar útsýnið og snævi þakin
fjallabreiðan blasir við í öllum
áttum að vetrinum. Þegar það hefir
gengið um stund, fer að halla
undan fæti eða hjóli vestur af. Er
þar landslagið alla leið til sjávar
miklu stórfenglegra en að austan-
verðu. Dalirnir eru þrengri og
dýpri, hamrarnir þverlinvptari og
ganga sumstaðar i sjó fram, því að
þar skerast víða firðir og árósar
langt inn í land. Liggur brautin
sumstaðar utan i þverhnýptum
björgunum með grængolandi dýpið
fyrir neðan, og víða í gegnum þá.
Þá taka við aftur iðnaðarþorp og
kauptún og síðast smásiglingabæir.
Geta skipin viðast hvar lagst þar
upp að klettunum með því að
snardýpi er alveg í land. Bygðin
er svipuð þarna og að austanverðu,
rauðmáluð bændabýli á dreif um
dalina og upp undir eggjar. Sum-
staðar jafnvel uppi á brúnum.
(Niðurl.)