Tíminn - 08.06.1918, Blaðsíða 4

136
TíMINN
að 150 kr. í matsverði jarða skuli
gera 1 hdr. á landvísu. Gildir þetta
jafnt um landið alt og hverja
jörð, hversu mjög sem nú eru
breyttar ástæður. Af því gjaldskyld-
an er og verður að vera jöfn á
jarðarhdr. hverju um landið alt,
var þetta ákvæði laganna mesta og
versta bráðræðisflanið. Mátti það
og átti nú sem fyr, að bíða unz
matinu var lokið.
Ár og friður, gjaldþol atvinnu-
vega, verðmæti afurða, gengi pen-
inga og annað það, er áhrif
getur haft á matið, geta menn
þó löggjafar séu, vissulega ekki
vitað fyrirfram — ekki 1 ár og
því síður tugi ára, eins og spá-
mennirnir 1915 hafa talið sér fært.
Kunnugt er það orðið, að jarðir
í nánd við kaupstaði hafa verið
virtar og seldar fyrir jafnmargar
þúsundir kr. og ámóta lífvænlegar
jarðir í íjarlægari sveitum fyrir
100 kr. Liggur verðhækkunin að
nokkru i væntanlegri verðhækkun
og ógripnum gæðum. Er þá sann-
gjarnt að annar bóndinn gjaldi þó
ekki væri nema tífalt hærri skatt
en hinn, þó afkoman á gjalddegi
sé engu betri? Dæmið getur verið
einfalt, og má þá sizt gleyma jarð-
arhúsunum:
Jörð i sveit 12 hdr. er nú virt
2000 kr. Fyrir jarðarhús er þar
ákveðið við úttekt, 50 kr. Nú er
ein lagaskyldan í nýjum sið, að
virða hverja fasteign i heilum
hundr. kr. (jafnt þó minna sé virði
en 50 kr.?). Hinsvegar má skatt-
skyldan og árleg reikningsfærsla
gjaldanna um landið alt, leika sér
að brotunum */3 °8 2/3 0,3
og 0,67 aftan í hundratali jarða.
Jörð þessa mun fastem.nefnd að
líkindum telja með jarðarhúsum
2000 kr. og skattanefnd 13,3 hdr.
Ábúðarskattur þar í sýslu er eftir
verðlagsská (2/s álnar) 40 a. af
jarðarhundraði hverju eða kr. 5,32.
Nokkrar augnabliksmyndir
frá Danmörku og Noregi
eftir
Bjarna Ásgeirsson.
Ferðin frá Björgvin til Kristjaníu
tók áður, eins og hún tekur enn
með hraðskreiðustu skipum 54 klt.
eða 2V4 úr sólarhring, en með
lestinni tekur hún rúman 3/2 sól-
arhring. Sá maður er ekki höfuð-
veikur, sem ekki sundlar í fyrsta
sinn er hann fer með þessari lest,
einkum ef hann er óvanur járn-
brautarferðum, svo slórfengleg er
sú sjón sem þar verður hvarvetna
fyrir auganu. Mætast þar náttúr-
unnar og mannanna furðuverk og
er erfitt að gera sér grein fyrir
hvort meira er. Fað er líkast göldr-
um, að mannlegu verksvili og at-
orku skuli liafa tekist að leggja
undir sig og þrælbinda jafn-stór-
kostlega og vilta náttúru, og þá
sem þar liggur' hvarvetna fyrir
íótum lestarinnar, eins og Ijón í
Jörðin nálægt kaupstaðnum 20
hdr., virt nú 20000 kr., og hús í
sameign 12000 kr. Bætast þá 10000
kr. við jarðarverðið, svo hún verð-
ur 200 hdr. Ábúðarskattur þar er
60 a. á hdr., eða hjá bóndanum
þar 120 kr. á ári — 40 kr. af jarð-
arhúsunum.
Eftir dæmi þessu, hefir matið
nú hækkað ábúðarskattinn hjá
öðrum bóndanum um 52 a„ en
hinum um 108 kr. árlega. Og mun-
urinn verðnr því meiri, sem verð-
lagsskráin hækkar meira en orðið
er. Þó jörðin við kaupstaðinn væri
nú virt helmingi lægia en hér var
sagt (og því máske meira en
Relmingi lægra en hún hafði verið
virt og seld sama árið) svo ábúð-
arskatturinn hækki ekki nema
fimmfalt — úr 12 í 60 kr„ væri
þá nokkur sanngirni eða réttlæti í
þessu?
Ef ábúðarskatturinn reyndist of
lágur móti sköttum á öðrúm at-
vinnugreinum, þá lægi nær að
hækka hann lítið eitt og jafnt á
öllu landinu, heldur en svona gífur-
lega á einstökum héröðum og sér-
stökum mönnum.
Eftir fasteignamatslög. munu
stærstu jarðeignir nú geta komist
í 500 hdr. Hækki svo verðlags-
skráin næstu ár í kr. 1,75 meðal-
alin, yrði ábúðarskatturinn á
slíkri jörð 350 kr. á ári, þ. e. 5°/o
af 7000 kr. Landið hefir þá sama
sem lagt undir sig þennan hluta
af jarðarverðinu — tekið hann af
eigandanum.
Hvað verður nú gert?
Úr því sem komið er, virðist^í-
hjákvæmilegt að breyta ákvæði lag-
anna um fastem. Alþingi 1919 gæli
lagað þau eitthvað, eða a. m. k.
frestað gjaldskyldu eftir þeim.
Líka gæti alþ. nú þegar fengið
þeim frestað og þá kosið nefnd
eða falið stjórninni — með fyrir-
heiti um nægilega aðstoð — að
undirbúa breytingar og frumvarp
til jarðarmats, er svo yrði lagt
fyrir þingið 1919.
Ef alþingi lætur enga bót á
stærstu gloppur þessara laga, verða
þau landsplága önnur og næst
jarðabröskurum, til eyðileggingar
ábúð jarða, og erfiði og endur-
bótuin margra ára.
Það er ekki sanngjarnt vegna
söluverðs eða veðgildis, að draga
virðingarverð jarðeigna á beztu
stöðvum landsins svo langt niður,
að skattgjöldin þoli samanburð
um landið alt. Hvorki matsnefnd
né löggjöf má, eða getur viljað af
ásetningi, sýna ójöfnuð eða binda
mönnum ranglátar byrgðar. Öllum
hlýtur því að vera jafnt ljúft og
skylt, að leiðrétt séu mistökin. Tel
eg í þessu efni líklegasta ráðið, að
fara nú líkt að og fyr: Treysta að
mestu á samræmið í sýslu hverri,
jafna matið ef brýn þörf sýnist
krefja milli sýslna í meðalhóf. En
láta peningaverðið halda sér ó-
breytt svo sem framast má viðun-
andi telja. Skifta aftur sýslum,
lireppum og máske nokkrum ein-
stökum jörðum (að mestu eftir
hlutfalli milli virðingar oghundraða-
tölu) í 3 flokka — ekki eftir öiht-
um — heldur eftir legu jarðanna
og örari verðhækkun, en fram-
leiðslan getur þolað með auknum
sköttum. Draga frá matsverðinu
jarðarhúsin öll og 10 ára jarða-
bætur. Yrði þá líklega nærri hófi
og eðilegri hækkun á öllum stöð-
um í landinu, að gera almennast
til sveita, — qftir því hve hátt eða
lágt verður matið — 150 eða 200
1 hdr. á landvísu. Á miðlungs
stöðvum 200 eða 250 kr„ en næst
kaupstöðum og í kauptúnum
300 kr. 1 hdr.
26. maí 1918.
Vigfás Guðrnundsson.
fjötrum. Og það dylst engum sem
nú sendist þar með flughraða um
bygðir og óbygðir, að brautryðj-
endur hafa orðið að fara hægara.
Víða hefir orðið að hlaða undir
teina margra mannhæða hryggi og
stöpla og steypa brýr yfir fljót og
gil. Lengsta brúin liggur yfir á sem
Begna heitir á austurláglendinu.
Hún er 215 metra löng, og bygð í
9 bogum. En það sem mér fanst
mest um voru jarðgöngin. Víða á
leið brautarinnar voru svo þver-
hníptir hamrar, eða svo háir fjalls-
hálsar, að engin önnur leið var
að komast ferða sinna enn að
mölva sig í gegnum þá. Þannig
eru á allri brautinni 179 kletta-
göng. Hið lengsta er 5311 metra
hið næsta er 2312 og hið 3. í röð-
inni er 1593 m. Á mörgum stöðum
hefir einnig orðið að byggja yfir
brautina og útbúa ýms snjóvarnar-
virki, þar sem fannkoman er mest.
En hún er víða mikil á háfjallinu.
Hafa þar sumsíaðar verið inældir
18 metra djúpir skaflar.
Brautin er eins og menn sjá,
nokkurskonar þverskurður af Noregi
og er að því leyti ekki ófróðlegt
að ferðast með henni, því að sá
sem notar augun vel getur kynst
þar lítilsháttar flestum fyrirbrygð-
um lands og þjóðar. Eg efast um
að það séu mörg lönd jafn-sund-
urleit og margbreytileg að náttúru-
fari og Noregur, og flesfar þessar
hliðar hans snúa einhverntíma að
ferðamanninum á þessari leið.
Austurláglendið, fyrst af stað frá
Kristjaníu, er ekki eins stórhrika-
legt og þegar vestar dregur. Þar
skiftast að staðaldri á stórir bú-
garðar með miklum plóglendis-
flákum og skógabelti, ekki ósvip-
uð þeim sem við köllum ása,
nema margfalt stórvaxnari og
hrikalegri, og svo Jækir og vötn.
Stórar hæðir eru þar ekki víða,
en það ber töluvert á þeim sökum
skóganna, sem víðast byrgja út-
sýnið, og lykja augað inni í
nánasta umhverfinu. Allar bygg-
ingarnar á bændabýlunum eru úr
timbri, og flestar rauðmálaðar,
bæði íbúðar- og útihús. Er þar
víða staðarlegt heim að líta, því
að húsin standa hvort nálegl öðru,
Stóðeignin,
Eftir því, sem nú er komið í ljós
af verzlunarsamningum við Breta
yfirstandandi ár mun verða leyfð-
ur útflutningur á 1000 heslum til
Danmerkur.
Þrjú síðustu árin, sem útflutn-
ingar voru á hestum hefir tala
þeirra sem út voru fluttir verið
3480 að meðaltali á ári. En þess
ber þó að gæta, að útflutningurinn
1915 og einkum 1916 var tak-
markaðri, miðað við framboð, en
venjulega, sérstaklega í Húnavatns
og Skagafjarðarsýslu.
Þó lítið sé, sem út má flytja af
hestum, getur þó orðið nokkurt
gagn að því, sé hyggilega með það
mál farið. Ætti nú eingöngu að
selja góð hross á aldrinum 4—8 vetra
og krefja svo hátt verð fyrir, sem
unt er. í annan stað verður að
hafa það í huga, að taka hestana
einkum úr þeim héröðum sem
stóðfjöldinn er tiltölulega mestur
og hættast er við harðindum.
En hvernig sem hagað verður
útflutningi þessara fáu hesta, er
það auðsætt, að hættan, sem land-
búnaðinum stafar af stóðeigninni,
verður ekki með því fyrirbygð að
neinu verulegu ráði.
Eigi stóðinu ekki að fjölga fram
úr hófi, hefði þurft að flytja úr
landi í ár um 7000 hesta. Liggur
því í augum uppi, að bændur í
hestaræktarsveitunum muni eiga
erfitt með rekstur og viðhald búa
sinna, ef þvi fer lengi svo fram,
að annar megintekjustofn búanna
er óseljanlegur, því þó hestar séu
mikils virði, þegar útflutningar
hefjast á ný, þá er stóðeignin sem
stendur bundið fé, sein á engan
hátt hjálpar mönnum við rekstur
atvinnu sinnar, en gerir það að
verkum, að festa verður stórfé að
og eru allháreist. Hlöðurnar standa
venjulega nærri einhverri hæð eða
þá að bygður er akvegur frá jafn-
sléttu upp í efri dyr þeirra, svo
að hægt er að aka lieyjum þar
inn og inneftir hlöðunni eftir mjóu
gólfþrepi, sem liggur inn í gafl.
Veggsvalir eru á mörgum hinna
stærri húsa og fánastöng við þau
flest, því að Norðmenn eru fána-
kærir og láta hann sjást við öll
hátíðleg tækifæri. Þá blaktir fáni
á hverri stöng.
Kringum járnbrautarstöðvarnar
er bygðin oft þéttari. Eru þar
víða iðnaðarþorp, sum smá, en
sum líka allstór. Húsin þar eru
líka úr timbri, og rauðmáluð eins
og bændabýlin, en flest minni.
Eru þau einkum verkamannabú-
staðir. Þar eru líka alstaðar stórar
verksmiðjubyggingar úr timbri eða
steini, eins og eg hefi minst á áð-
ur. Standa þær venjulega í nám-
unda við eitthvert vatnsfall, sem
þá einnig er notað til að fleyla
timbrinu niður að þeim víðsvegar
að ofan úr landi. Er næstum hver
læva og hvert fljót sem farið er