Tíminn - 23.02.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR: \
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 d. j
SÍMAR: 4373 og 2353. '
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA \
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA: {
EDDUHÚSI, Lindargötu 1D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.

Reykjavík, fimmtudagiim 23. febr. 1939
Breytíngar á iátækralöggjöiinni
og heimíld um hyggðaleyfi
Tillögur nefndarínnar, sem atvínnumála-
ráðherra fól athugun á fjármálum bæja-
og sveitafélaga
Eins og skýrt hefir verið
frá hér í blaðinu, fól at-
vinnumálaráðherra fyrir
nokkru fimm manna nefnd
að athuga fjárhagsafkomu
sveita- og bæjarfélaga og
gera tillögur til breytinga á
hlutaðeigandi löggjöf eftir
því, sem athugun virtist
leiða í ljós, að nauðsynlegt
væri.
Nefndin hefir nú lokið störfum
og skilað tillögum sínum til fjár-
málaráðherra. Hefir Tíminn
beðið formann nefndarinnar,
Karl Kristjánsson, oddvita í
Húsavík, um stutta frásögn frá
störfum og tillögum nefndarinn-
ar og fer hún hér á eftir:
— Snemma í vetur gaf at-
vinnumálaráðherra út fyrir-
spurnir til allra bæjarstjóra og
sömuleiðis til allra oddvita í
hreppum, sem skýrslur Jöfnun-
arsjóðs sýndu, að áttu við erfitt
fátækraframfæri að stríða.
Nefndin hóf starf sitt með því
að athuga svörin, sem komið
höfðu við þessum fyrirspurnum.
Hafnarí j ar ðarde il an
Bæjarútgerðin hef-
ir skotið málínu til
félagsdóms
í Hafnarfjarðardeilunni hef-
ir það helzt gerzt tíðinda síðan
seinast var skýrt frá henni í
Tímanum, að bæjarútgerðin í
Hafnarfirði hefir kært verka-
mannafélagið Hlíf fyrir ólög-
mæta vinnustöðvun og krafizt
þess, að félagið verði dæmt
skaðabótaskylt.
Samkvæmt vinnulöggjöfinni
heyrir mál þetta undir Félags-
dóm og tók dómurinn það fyrst
til meðferðar síðastliðinn mánu-
dag. Er málflutningnum fyrir
dómnum enn ekki lokið. Mál-
flutningsmaður bæjarútgerðar-
innar er Guðmundur I. Guð-
mundsson, en málflutningsmað-
ur Hlífar Pétur Magnússon.
Það hefir vakið nokkra at-
hygli í sambandi við málflutn-
inginn, að málflutningsmaður
Hlífar hefir reynt að draga at-
hygli frá aðalatriðum málsins
með því, að leitast við að sanna
atvinnukúgun á forráðamenn
bæj arútgerðarinnar í sambandi
við hið nýstofnaða verka-
mannafélag í Hafnarfirði, en
því héfir m. a. verið haldið fram
í kommúnistablaðinu. Lét Pétur
leiða fram nokkur vitni í gær
máli sínu til sönnunar. Var
framburður þeirra aðallega í því
fólginn, að þau hefðu ekki vilj-
að vinna fyrir Hlíf af ótta við,
að það kæmi „í bága við at-
vinnu sína“, án þess þó að
nokkur atvinnuveitandi hefði
gefið þeim það í skyn, og að
verkstjóri hjá bæjarútgerðinni
hefði sagt þeim, að meðlimir
hins nýj a verkamannaf élags
myndi hafa forgangsrétt að
vinnu. Mun þó enginn óvilhallur
maður geta fundið neina at-
vinnukúgun frá hálfu vinnu-
veitanda í þeim ummælum
verkstjórans, þar sem hann
virðist segja þessi orð í nafni
félagsins, en ekki bæjarútgerð-
arinnar. En það er eitt undir-
stöðuatriði verkalýðsfélaga, að
meðlimir þeirra hafi forgangs-
(Framh. á 4. síðu)
Svörin höfðu ýmiskonar fróðleik
inni að halda, einkum um á-
standið í fátækramálunum, og
um það, hvað hinir aðspurðu
forstöðumenn bæja- og sveita-
félaganna telja helzt hægt að
gera, hver á sínum stað, til þess
að bæta hina fjárhagslegu af-
komu.
Ástandið er sumstaðar hörmu-
legt og allt of víða slæmt.
í þorpi einu var fátækrabyrð-
in 1937 svo mikil, að hún svaraði
til ca. 800.00 kr. á hvert manns-
barn þar (skýrslur enn ekki fá-
anlegar fyrir 1938).
í einu framfærsluhéraði sama
ár var meira en þriðja hvert
mannsbarn að meira eða minna
leyti á framfæri sveitarinnar. í
öðru rúmlega fjórða hvert
mannsbarn o. s. frv.
Þessi dæmi nægja til þess að
gefa hugmynd um ástandið. Eru
það fyrst og fremst bæirnir,
þorpin og sveitir þar í grennd,
sem hafa stórfelldar fátækra-
byrðar, þó ekki sé það undan-
tekningarlaust.
í landinu eru alls 214 fram-
færsluhéruð. — Fátækrabyrði
þeirra allra 1937 var 3.191.486.00
kr., auk ellilauna og örorkubóta-
styrkja. Af þessari upphæð
greiddu bæirnir samtals 2.431.577
kr. Kauptún, sem höfðu 500 íbúa
eða fleiri 289.508 kr. Önnur
framfærsluhéruð 470.401 kr.
Tuttugu og sjö framfærslu-
héruð höfðu engan fátækrastyrk
veitt. Þar virðist vel á haldið.
Margt veldur vafalaust hinni
miklu þurfamennsku: atvinnu-
leysi, heilsuleysi, eyðslusemi, ó-
regla, ómennska, laklegt eftirlit
framfærslunefnda, almennings-
álit, sem hefir um skeið ekki vítt
sem skyldi sjálfsskapaþurfa-
mennsku, löggjöf, sem hefir
slakað á böndunum í mörgum
efnum, meir en hollt ætlar að
reynast o. s. frv.
Nefndarmenn voru sammála
um, að með breytingum á lög-
gjöfinni einum saman verði ekki
ráðin bót á ástandinu, því til
þess þurfi fyrst og fremst
breytta framkvæmd og breyttan
hugsunarhátt hjá þjóðinni. En
þeir töldu þó rétt að breyta all-
mörgum atriðum í gildandi lög-
um, til þess að hin nýja fram-
kvæmd ætti greinilega stað í
lögum.
Samdi því nefndin frumvarp
til breytinga á framfærslulög-
unum frá 1935. Er það í 22 grein-
um.
Er aðalefni breytinganna á þá
leið, að búa starfsmönnum
framfærsluhéraðanna og yfir-
stjórn fátækramálanna í land-
inu betur í hendur.
Má í því sambandi nefna:
Skylt skal að krefjast úrskurðar
yfirvalds um getu barna eldri
en 16 ára, til að annast foreldra
sína, ef þau færast undan því.
Reynslan á síðustu árum hefir
sannað, að sum börn hafa svik-
izt um að rækja þessa skyldu við
foreldrana, og framfærslunefnd-
ir látið kyrrt liggja. Dæmi til að
hálaunamenn gera sig seka um
þetta — að láta foreldri vera á
sveit. Er þjóðarskömm að láta
slíkt viðgangast.
Skylt skal kaupgreiðanda og
atvinnurekanda að greiða bæj-
ar- eða sveitarstjórn, ef hún
krefst, kaup eða aflahlut fram-
færsluþurfa, sem hún telur að
ekki kunni með fé að fara. En
leitað getur framfærsluþurfinn
úrskurðar yfirvalda, ef hann
telur sig rangsleitni beittan.
Ákvæði þetta er nauðsynlegt.
Bæja- og sveitastjórnir verða að
hafa rétt til að ráða yfir aflafé
óreiðu- og óreglumanna, sem
framfærsluhéraðið þarf að ann-
ast. Til þess hefir, skv. gildandi
lögum, þurft sviftingu fjárræðis,
sem er fyrirhafnarsöm og upp-
lýst er að ekki hefir verið beitt,
þrátt fyrir þörfina.
Bætt skal aðstaða framfærslu-
nefnda til að knýja barnsfeður
til að standa skil á meðlögum
barna sinna.
Sett skulu ákvæði í lögin, er
geri ráð fyrir því, að fólki megi
ráðstafa í vinnu eða til atvinnu-
reksturs i aðra sveit. — Virðist
horfa beint við að álykta, að yf-
irstjórn atvinnu- og fátækra-
(Framh. á 4. síðu)
23. blað

Á myndinni sézt Franco einrœðisherra Spánar horfa í sjónauka til að
fylgjast með framsókn uppreisnarhersins.
Nazistar á N or ðurlöndum
Vinnubrögð nazista á Norður-
löndum færast stöðugt meira
og meira í það horf, að vera
hrein skemmdarstarfsemi og
njósnir fyrir útlendinga.
í Danmörku hefir t. d. fyrir
nokkru orðið uppvíst um all-
víðtæka njósnarstarfsemi, sem
nazistar ráku fyrir erlenda
stjórnmálaflokka. Snerti njósn-
arstarfsemin m. a. skipaferðir (í
sambandi við Spán), útlendinga,
sem dvöldu í landinu, og vafa-
laust einnig hernaðarleyndar-
mál, þó það muni enn ekki hafa
sannazt. Höfðu þeir fengið í lið
með sér einn embættismann í
leynilögreglunni og hafði hann
unnið fyrir þá um nokkurt
skeið, án þess að nokkur grun-
grunur félli á hann.
Til að afla sér víðtækari
heimilda viðkomandi flótta-
mönnum, frömdu þeir innbrot
á skrifstofu danska jafnaðar-
mannaflokksins að næturlagi í
haust og stálu þaðan miklu af
skjölum.
Fjár til starfsemi sinnar hafa
þeir m. a. aflað með þeim hætti,
að þeir hafa snúið sér til ýmsra
efnaðra manna og hótað að
segja frá ýmsu í einkalífi
þeirra, ef þeim væri ekki borg-
að fyrir að þegja. Hafa margir
valið þann kost að kaupa þögn
A. KROSSGOTUM
Viðskiptasamningur við Norðmenn. — Dánarorsakir. — Gjaldþrot. — Skipa-
stóll íslendinga. — íslandskvöld í Kaupmannahöfn.
Erindrekar frá norsku ríkisstjórninni
komu hlngað með Lyra í gær í þeim
erindagerðum að semja við ríkisstjórn-
ina um verzlunarviðskipti við ísiend-
inga. Samningaumleitanir þessar hóf-
ust í Osló í haust og stóðu þá yfir
nokkurn tíma, en var síðan frestað um
stund og verður nú þráðurinn tekinn
upp hér að nýju. Norsku samninga-
mennirnlr eru fjórir. Af hálfu íslend-
inga taka þátt í samningaumleitunun-
um Stefán Þorvarðsson skrifstofustjóri,
Jón Árnason, Richard Thors og Har-
aldur Guðmundsson. Ennfremur er
Vilhjálmur Finsen, sem staddur er hér
í Reykjavík, íslenzku samninganefnd-
inni tíl aðstoðar,
t t t
í nýútkomnum Hagtíðindum er yfir-
lit um manndauða og dánarorsakir ár-
ið 1937, samanborið við næsta ár á
undan. Hefir manndauðinn orðið
nokkru meiri þetta ár, en verið hefir
að undanförnu, að undanskildu árinu
1935, en þá var manndauðinn töluvert
meiri en venjulega. Af hinum skil-
greindu orsökum, hefir ellihrumleiki
verið tíðasta dánarorsökin og hefir
orðið 195 manns að líftjóni. Næst al-
gengasta dánarmeinið er krabbamein,
og hefir það dregið 156 manns til bana.
Þá koma berklasjúkdómar, sem orðið
hafa 155 manns að fjörlesti. Þá ýmsar
farsóttir með 123 dánartilfelli, lungna-
bólga 117 og heilablóðfall 104. Af far-
sóttunum hefir inflúenzan orðið lang-
skæðust og orðið 87 manns að bana. Að
öllu samanlögðu hefir manndauði af
völdum farsótta orðið í meira lagi.
Drukknað hafa á þessu ári 25 manns
og 29 farizt af öðrum slysförum. 9 hafa
ráðið sér sjálfir bana. Alls hafa 1317
manns látizt á árinu. Mannslát af völd-
um krabbameins hafa orðið meiri en
verið hefir nokkru sinni áður; hafa
þau áður orðið flest árið 1935, alls 147.
Yfirieitt sýna dánarskýrslur vaxandi
manndauða úr krabbameini, allt síðan
skýrslur um dánarorsakir hófust 1911.
Árin 1911—15 ,dóu að meðaltali 82
menn úr krabbameini á ári hverju.
Berklaveikin hefir verið álíka skæð og
1936. Fór manndauði af völdum berkla-
veiki yfirleitt i vöxt allt til ársins 1932,
en rénaði síðan árlega að miklum mun,
þar til 1936, að lungnaberklar færðust
nokkuð í aukana að nýju.
t t t
Seytján gjaldþrot urðu á árinu 1938,
samkvæmt innköllunum í Lögbirtinga-
blaðinu. Er það meira en árið á und-
an, en rninna en árið 1936. Átta þess-
ara gjaldþrota hafa orðið í Reykjavík,
sex í öðrum kaupstöðum landsins, tvö
í kauptúnum og verzlunarstöðum og
þrjú í sveitum. Meðal þeirra, sem
gjaldþrota urðu, voru fimm félög. —
Þriggja nauðasamninga var leitað og
einn nauðasamningur var staðfestur.
t t r
í hagtiðindunum er einnig yfirlit um
skipastól landsmanna haustið 1938,
gert eftir útdrætti úr skipaskrám, sem
birtar eru í sjómannaalmanakinu fyrir
1939. Samkvæmt þessu yfirliti er tala
gufuskipa 79, alls 29756 lestir brútto.
Vélskip eru 573 talsins, alls 11296 lestir
brútto. 36 þessara skipa eru botnvörpu-
skip, önnur fiskiskip 594, farþegaskip 8,
vöruflutningaskip 9, varðskip 3, björg-
unarskip 1 og dráttarskip 1.
Á mánudaginn síðastliðinn var hald-
ið íslandskvöld í Palads-kvikmynda-
húsinu í Kaupmannahöfn. Alsing
Andersen landvamaráðherra og Sveinn
Björnsson sendiherra fluttu ræður við
þetta tækifæri. Anna Borg sagði fram
íslenzka þjóðsönginn. Að síðustu var
sýnd íslandskvikmynd, sem tekin hefir
verið að ósk flotamálaráðuneytisins
danska og sýnd verður á heimssýning-
unni í New York. Dönsku blöðin fara
flest ákaflega lofsamlegum orðum um
myndina og telja sum, að hún vekji
löngun fólks til að kynnast betur
landinu, sem þar er sýnt.
þeirra fyrir ríflega fjárupp-
hæð.
í Svíþjóð hefir orðið uppvíst
um enn víðtækari njósnir naz-
ista og skemmdarstarfsemi, sem
þeir höfðu fyrirhugað.
Fyrir nokkru síðan var fram-
ið innbrot í Stokkhólmi hjá fé-
lagi róttækra stúdenta „Clarté“
og stolið ýmsum gögnum varð-
andi flóttamenn frá Þýzkalandi.
Lögreglan komst von bráðar á
snoðir um, að nazistarnir væru
valdir að þessu innbroti, og
leiddi það til þess, að uppvíst
varð um aðrar fyrirætlanir
þeirra.
Þessar fyrirætlanir þeirra
voru m. a. þær, að safna upp-
lýsingum og ljósmyndum af öll-
um hervirkjum Svíþjóðar og
þykir fullvíst að það hafi verið
gert fyrir tilmæli erlends ríkis
eða útlendinga.
Aðrar fyrirætlanir nazista
beindust að því að eyðileggja
öll samkomuhús verkalýðsfélag-
anna, prentsmiðjur jafnaðar-
mannablaðanna o. s. frv. Þá var
í undirbúningi að ræna einum
auðugasta manni Sviþjóðar,
Marcus Wallenberg, og heimta
fyrir hann hátt lausnargjald.
Hafa þeir líka fyrir nokkru síð-
an framið innbrot í höll hans,
sem er skammt frá Stokkhólmi.
Var ætlun þeirra að ræna þar
n o k k r u m þýðingarmiklum
skjölum, en þegar þau fundust
ekki, var gripið til þess ráðs, að
hnupla nokkrum silfurmunum.
Varð það ekki uppvíst fyr en nú,
að nazistar voru valdir að þessu
innbroti.
Ein ráðagerð nazista til fjár-
öflunar var sú, að ræna alla
frímerkjasjálfsala í Stokkhólmi.
Höfðu nazistar í Hamborg kennt
þeim þá aðferð, sem nota átti,
en þeir frömdu svipuð rán með
góðum árangri í Hamborg 1933.
í híbýlum nazistanna fann
lögreglan mikið af byssum og
skotfærum, sem hafði verið
smyglað inn í landið.
í reglum þess félagsskapar,
sem stóð að þessum fyrirætlun-
um, var svo fyrir mælt, að fé-
lagsmenn væru skyldir að fram-
kvæma hvert það verk, sem
þeim væri fyrirskipað, án tillits
til, hvort það væri löglegt eða
ekki.
Vorða ítölsku sjálf-
koðalfðarnir áfram a
Spáni sem verkamcnn?
Enn heldur áfram sami reip-
drátturinn um Spán. Englend-
ingar og Frakkar reyna eftir
megni að fá því framgengt, að
ítalir flytji herlið sitt þaðan í
burtu, en Mussolini spyrnir á
móti og vill fyrst fá uppfyllt þau
skilyrði hjá Franco, sem tryggja
ítölum áfram sömu aðstöðu á
Spáni og þeir hafa nú. Er talið,
að Mussolini hafi komið með þá
(Framh. á 4. síðu)
Á víðavangi
í fjárlagaræðunni á Alþingi í
gær gerði Eysteinn Jónsson
fjármálaráðherra grein fyrir
fjárhagsafkomu ríkissjóðs á ár-
inu 1938. Tekjuafgangur á árinu
hefir orðið 1 miljón 730 þús.
kr. En eftir var af tekjunum,
þegar búið var að greiða allar
samningsbundnar afborganir af
skuldum 380 þús. kr„ og er'þá
greiðslujöfnuðurinn hagstæður
sem þeirri upphæð nemur. Út-
gjöld hafa á þessu ári farið ó-
venjulega lítið fram úr áætlun
fjárlaga. Tekjuafgangurinn er
sá hæsti, sem orðið hefir sið-
an 1928.
Mbl. í dag telur það „litlu
skipta“, að tekjuafgangur sé
hjá ríkissjóði. Það lætur sér
fátt um finnast, þó að hin gömlu
lán ríkisins hafi verið lækkuð
um nokkuð á aðra miljón vegna
þessa tekjuafgangs á árinu, sem
leið. Jón Þorláksson leit öðru-
vísi á það mál. Hann taldi, að
tekjuafgangur á fjárlögum væri
undirstaða heilbrigðs fjármála-
lífs í landinu. Honum tókst að
sýna tekjuafgang á landsreikn-
ingi í tvö ár, og um það hefir
Mbl. skrifað í 14 ár. En þegar
fjármálaráðherra Framsóknar-
flokksins á í hlut, skiptir tekju-
afgangur litlu máli í augum
Mbl.!
Jón á Akri er búinn að telja
sjálfum sér trú um, að það sé
aukaatriði fyrir þjóðarbúskap-
inn (!) að útfluttar vörur séu
meiri en innfluttar að verðmæti
ár hvert. Þankagangur Jóns er
þessi: Árið 1937 skáru Húnvetn-
ingar niður fullorðið fé og
borguðu upp reikninga sína,
náðu m. ö. o. greiðslujöfnuði,
en búskapurinn var þó ver far-
inn en áður, því að eignirnar
höfðu minnkað. Það er vitan-
lega auðsætt mál að sá við-
skiptajöfnuður, sem hægt væri
að ná um takmarkaðan tíma
með því að selja ærstofn eða
mjólkurkýr bænda eða fiski-
flotann úr landi, væri lítils virði,
og um það talar heldur enginn,
að gagn sé að slíku. En Jóni á
Akri er vissulega vorkun, að
heildsalarnir í Reykjavík skuli
vera búnir að rugla svo dóm-
greind hans, sem fram kemur í
áðurnefndu hjali hans um þessi
mál. Þeir eru áreiðanlega fáir
húnvetnsku bændurnir, sem
ekki geta leiðbeint þingfulltrúa
sínum í þessu efni.
* * *
Einar Olgeirsson ætlar að
gera tvennt í einu: Afnema há
laun og ná stórum fjárfúlgum í
ríkissjóð í skatti af þeim háu
launum, sem búið er að afnema!
Hann er ekki ráðalaus, maður-
inn sá.
í dag kemur fram í Mbl. mik-
ilsverður vitnisburður frá
Bjarna Snæbjörnssyni þing-
manni Haf narf j arðar. Bj arni
játar þar afdráttarlítið og að
því er virðist án nokkurra sið-
ferðislegra óþæginda, að hann
hafi enn ekkert gert til þess
að ráða fylgismönnum sinum í
Hafnarfirði frá því að fremja
ofbeldi og brjóta lög landsins.
Þetta segist Bjarni ekki vilja
gera nema hann og kommúnist-
ar fái fyrst sitt fram í gömlum
og nýjum deiluatriðum innan
verkamannafélaganna. Því mið-
ur mun það varla vera á valdi
ríkisstjórnarinnar að borga
þetta verð fyrir þingmann
Hafnfirðinga, því að þessi
deiluatriði eru einkamál verka-
mannafélaganna. Ef B. Sn. ætl-
ar sér að gera rétt og standa
með landslögum í þessu máli,
verður hann að gera það ó-
keypis.