Alþýðublaðið - 28.11.1962, Blaðsíða 4

STEFÁNSSON, listmálari
-mmnmg-
MIKLIR listamenn deyja ekki,
l>eir lifa ófram í verkum sínum
■og áhrifa þeirra gætir um ó-
komna tíð. Við íslendingar eig-
nm að vonum fáa slíka, en í þeim
fámenna hópi er Jón Stefánsson
listmálari. í dag kveður íslenzka
þjóðin þennan ágætasta son
sinn.
Jón Stefánsson var fæddur á
Sauðárkróki 22. febrúar 1881,
sonur Stefáns Jónssonar kaup-
manns þar, en í móðurætt var
Jbn skyldur Jónasi Hallgríms-
syni. Hann brautskráðist úr
Latínuskólanum árið 1900 og
sigldi utan til verkfræðináms, en
hvarf frá því námi þremur árum
síðar og gekk myndlistinni á
hönd og gerði listmálun að ævi-
starfi sínu. Jón Stefánsson var
tvíkvæntur, fyrri kona hans'Elsie
var af frönsku bergi brotin og
var honum góður félagi á fyrri
hluta ævi hans, en á efri árum
hefur frú Erna Stefánsson verið
honum stoð og stytta og votta ég
henni mína dýpstu samúð.
Jón Stefánsson stundaði list-
nám við einn bezta listaskóla
Dana, einkaskóla Zahrtmanns og
síðar hjá meistaranum Matisse.
Dvaldist hann langdvölum er-
lendis, en á árunum 1924 —
1936 var hann hér heima nær ó-
slitið og einnig undanfarin ár.
Mér er það í barnsminni, er
Jón Stefánsson kom í heimsókn
til foreldra minna að Kleppi, það
var sem birta léki um manninn,
■og jafnan andaði hlýju frá þess-
um óvenjulega persónuleika, sem
var tvinnaður íslenzkri menning
arleifð og áhrifum heimslist-
arinnar. Þegar minnzt var á Jón
Stefánsson lagði jafnan slíkan
Ijóma af nafni hans, að sú hugs-
un varð ósjálfrátt til, að hann
væri eini listmálari okkar íslend
inga, sem nokkurs væri um vert,
en auðvitað átti ég síðar eftir að
sannreyna, að sem betur fer eig-
um við fleiri.
Meðal íslenzkra myndlistar-
manna er Ijúfmennsku Jóns, góð-
látlegri kímni og þá eigi siður
velvilja og sjálfsögun viðbrugð-
ið. Um hann fer einn okar mæt-
asti listamaður þessum orðum:
„Jón Stefánsson er alvarlegur
listamaður, einlægur og ósveigj-
anlegur í kröfum gagnvart sjálf
um sér. Hann er einn bezti og
mætasti maður, sem ég hefi
hitt og mér hefur reynzt það
gæfa að kynnast honum.“ — Því
miður átti ég þess ekki kost að
kynnast Jóni Stefánssyni per-
sónulega, nema lítillega, en hef
fyrst og fremst lært að meta
hann sem listamann og virða lista
verk hans og lífsstarf.
Það fær engum dulizt, að mál
aralistin var Jóni Stefánssyni
heilög og ekki heldur hitt, að
enginn islenzkra málara hefur
miðlað íslenzkum myndlistar-
mönnum jafnmiklu gegnum
reynslu sína og hann. — And-
stætt því, sem gerðist um hina
brautyrðjendurna, Ásgrím og
Kjarval, kynntist hann myndlist-
inni, áður en liann gekk henni á
hönd. Segja má að hann hafi dreg
izt að henni fullur efasemdar.
Loks fór þó svo, að hann hætti
I DAG kveðja Islendingar
Jón Stefánsson, einn ágætasta
listamann, sem þeir hafa eign-
azt. Jón Stefánsson var einn
þeirra fáu manna íslenzkra,
sem hlotið hafa óskoraða viður-
kenningu meðal erlendra þjóða
fyrir list sína. Hann var ekki
aðeins einn mesti málari ís-
lendinga, heldur mun hann á-
vallt verða talinn meðal
fremstu málara Norðurlanda á
þessari öld.
Jón Stefánsson var íslenzkur
málari. Beztu myndir hans eru
um íslenzkt efni. Hugmyndir
þeirra eru sóttar I náttúru ís-
Iands, íslenzk fjöll og íslenzkt
brim, þær eru af íslenzkum
fuglum, í þeim er íslenzk
dagsbirta og íslenzk nætur-
kyrrð. Samt er Jón Stefánsson
alþjóðlegastur íslenzkra mál-
ara. Menntun hans var evrópsk,
tækni lians af sama toga og
franskra meistara. Aðrir ís-
lenzkir málarar hafa líklega
gert málverk, þar sem er ó-
ræðari snilld eða frumlegri
túlkun á íslandi en er í mynd-
Jun Jóns Stefánssonar. En öll
jum öðrum málurum betur tókst
fionum að sameina íslenzkt við-
liorf ströngustu kröfum Iieims-
Jistarinnar. Þess vegna varð
htann frægastur íslenzkra mál-
ara erlendis. I verkum hans
kynntist hinn menntaði heim-
ur íslandi eftir leiðum alþjóð-
Icgrar listar. Þá landkynningu
eiga íslendingar að þakka Jóni
Stefánssyni um alla framtíð.
Jón Stefánsson hefði ekki
orðið jafnmikill listamaður og
hann var, hefði hann ekki fyrst
og fremst verið mikill maður.
Hann var skarpgáfaður og
margrfróður. En jafnframt var
hann ljúfur maður og hógvær.
Hann hafði ákveðnar skoðanir
á þcim málum, sem hann taldi
sig hafa þaulhugsað, en liann
var ekki dómharður. Góðvild í
garð annarra manna var rík í
eðli hans og fari, en hún var
ekki af svo hvcrsdagslegum
toga, að hún spillti næmri
kímnigáfu hans. Hann var þess
konar maður, að öllum, sem
kynntust honum, hlaut að verða
vel til hans, — þeim, sem kynnt
ust honum vel, að þykja vænt
um hann.
Jón Stefánsson var íslend-
ingurn mikils virði, og list hans
verður íslenzkri þjóð ávallt ó-
metanleg. Hann og myndir hans
voru og verða ein rakanna fyr-
ir réttmæti íslenzks sjálfstæð-
is.
Gylfi Þ. Gíslason.
verkfræðinámi, til þess að helga
sig köllun sinni, vitandi þó, að
liann ætti langa og erfiða göngu
fyrir höndum og að engir sæld-
ardagar færu í hönd. Hins veg-
ar má segja um þá Kjarval og
Ásgrím, að þeir hafi varpað sér
út í myndlistina er þeir sigla
til listnáms, án þess að vita nema
óljóst, hvað framundan væri. —
Ferillinn er einnig annar, Jón
kynntist ungum erlendum starfs-
bræðrum sínum, svo sem Axel
Rovold, Jean Heiberg og deilir
kjörum með þeim í borg heims-
listanna, en Kjarval og Ásgrím-
ur störfuðu nær eingöngu hér
heima, að námi loknu. Jón kemst
í beina snerting við formbyltingu
og framþróun myndlistarinnar á
20. öld og bera verk hans menj-
ar þess, í þeim örlar ekki á
rómantík. Skaphöfn Jóns Stefáns
sonar var líkt og gerð til að fást
við þau vandamál er hin nýju
viðhorf í myndlistinni sköpuðu.
Með greind sinni og rökhyggju
tókst honum jafnan að skilja
hismið.frá kjarnanum.
Jón Stefánsson byrjar fyrst um
1919 að mála landslagsmyndir,
en hafði þá fengið mikla reynslu <
á sviði myndlistarinnar, og það j
er athyglisvert hve næmur hann >
er á það, sem kalla mætti hið
abstrakta" eða óhlutkennda inn- |
tak landslagsins, hið tæra og
nakta form, sem er kjarninn í
íslenzku landslagi og krefst þess
að lögð sé áherzla á andstæður
hinna stóru og smáu flata í mynd
inni. Jón hefur jafnan lagt á-
lierzlu á hið ,,dramatíska“ eða
stórbrotna í íslenzku landslagi
og verið gjörsamlega frábitinn
því að skreyta verk sín á neinn
hátt. Hann hefur aldrei leyft sér
að reyna að leysa neitt verkefni
án þess að sökkva sér í það og
brjóta það til mergjar. Sú yfir-
borðsmennska sætra lita eða
skrauts, sem svo oft orkar heill-
andi á óþjálfað auga og gæti leitt
til skjótfenginnar frægðar, hef-
ur jafnan verið bannfærð í verk
um hans. Þess vegna hefur list
hans, enn sem komið er, ef til
vill frekar átt erindi til lista-
manna og listunnenda en alls
almennings, en einmitt það hef-
ur orðið hlutskipti margra viður-
kenndustu listamanna, sem upþi
hafa verið. — Mér hefur hér orð
ið tíðrætt um landslagsmyndir
Jóns, en list hans á margar hlið-
ar, sem vert hefði verið að minn-
ast á, þó það verði ekki gert hér.
Hitt þykir mér rétt að menn geri
sér ljóst, að enginn hefur kom-
izt framar Jóni í því að tjá ís-
lenzka náttúru í málverki, þann-
ig að tekið væri fullt tillit til list
rænna viðhorfa. Við eigum, sára-
fáa listamenn, sem geta það. í
því sambandi er og vert að minn-
ast orða meistarans sjálfs: „Mér
finnst íslenzk náttúra vera í sam
anburði við landslag meginlands
ins, eins og nakinn líkami and-
spænis líkama í öllum fötum.
Einmitt vegna þess, að íslenzkt
landslag er nakið, er það svo
merkilega fagurt".
JON STEFANSSON, sjálfsmynd
Jón unni öllu, sem íslenzkt er,
og þeim mönnum, sem ekki
kunna að meta annað en fjár-
munagildi lífsins og fara jafnvel
af landi brott einungis þess
vegna, er holt að minnast orða
hans: „Ég er íslendingur og verð
íslendingur — ég get ekki ann-
að, það er mér í blóð borið og
sinnið ofið, hvað svo sem ég
geri og hvað sem aðrir segja“.
„Jón Stefánsson hefur auðg-
að þjóð sína með list sinni og
verið sannur sonur þjóðar sinnar
og væri vel ef íslenzka þjóðin
ætti eftir að eignast marga slíka
á sem flestum sviðum.
Gunnlaugur Þórðarson.
Fimmtugur í dag:
BJARNE PAULSON
ambassador Dana
BJARNE PAULSON, ambassador
Dana í íslandi, er fimmtugur í dag.
Hann hefur gegnt hinu mikilvæga
starfi sínu hátt á þriðja ár, en skil
ríki sín afhenti hann Forseta ís-
lands í febrúar 1960.
Ambassadorinn hefur starfað í
utanríkisþjónustu þjóðar sinnar
í 23 ár. Hann lauk lögfræðiprófi
1939 og tók sama ár til starfa í ut
anríkisráðuneytinu í Kaupmanna-
höfn. Eftir styrjöldina var hann
1947 sendur til starfa í danska
sendiráðinu í París, síðar í London
um skeið. Hlaut hann stöðugt vax-
andi trúnaðarstörf og árið 1957
var hann gerður að sendifulltrúa
í Bonn. Hafði hann þannig starfað
i nokkrum umsvifamestu stjórn-
málamiðstöðvum álfunnar, þegar
hann var gerður að ambassador
hér á landi.
Það þótti ekki sízt tíðindum
sæta, þegar ambassadorinn kom
hingað til lands, að hann hefur ís-
lenzkt blóð í æðum. Voru ættir
hans þá raktar og náin frændsemi
við kunna samtíðarmenn hér
heima. Ekki er ástæða til að rekja
þá hluti nú, en ambassadorinn og
kona hans voru fljót að skapa sér
víðtæk tengsl vináttu og kynning-
ar liér á landi. Er það mál þeirra,
sem lionum liafa kynnzt, að það
hefði hann fljótlega gert, þótt ekki
kæmi til frændsemi og fyrri
kynni af íslendingum, enda er
hann með afbrigðum vcl fallinn til
starfs síns, áhugasamur, árvakur og
velviljaður í hvívetna.
Það er til fyrirmyndar í mál-
efnum þjóða, hversu góð og sí-
batnandi samskipti íslendinga og
Dana hafa verið eftir fullan að-
skilnað þjóðanna. Nú hefur það
gerzt á starfstíma Paulsons hér á
landi, að síðasta deiluatriðið, hand
ritamálið, virðist komið langleiðis
í höfn. Málinu er ekki formlega
Framh. á 13. síðv

Bjarne Paulsson.
4 28. nóv. 1962 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ