Alþýðublaðið - 28.11.1962, Blaðsíða 8

Raunasaga
samaltlsti
Ég er einbúi. Þess vegna hugsa
ég mikið. Og hugsa hægt. Það
sýndi sig bezt að ég er orðinn
allþjálfaður í að hugsa, þegar ég
kom ritstjóranum til að hoppa upp
í loftið, svo sá undir iljarnar, og
fréttastjóranum til kippa búsk úr
skegginu af æsingi.
mollulegt. Þá var það, að hann
Ég borða hjá góðu fólki vestur í
bæ. Húsbóndanum þykir mjög gam
an að ræða um bókmenntir og list
ir yfir matborðinu. Hann er alltaf
á öndverðum meiði við mig. Þess
vegna getum við alltaf rifist um
þessi mál, þegar annað er ekki á
dagskrá. Við sitjum andspænis við
matborðið, og rífumst þangað til
^hárið á okkur stendur beint upp í
loftið, og allir eru flúnir úr eld-
húsinu. Þrátt fyrir það, að hann
hefur aldrei rétt fyrir sér (að mín-
um dómi) varð hann einu sinni ó-
belnlínis til þess, að ég varð mið-
depill heimsmálanna á ritstjórn
Alþýðublaðsins einn vesælan eftir-
miðdag í annarri viku nóvember-
mánaðar þessa árs.
Það var fyrst í september, þegar
menn byrja að kveikja ljós á
kvöldin í íbúðum sínum og hænsna
kofum, að við höfðum rifist um
listir við kvöldverðarborðið, ég og
maðurinn á Vesturgötunni. Báðir
voru búnir að ausa úr skálum vizku
sinnar og síðan reiði, og andrúms-
loftið yfir kaffibollanum var
sagði:
— Úr því að við erum að tala
! um málverk, þá væri nær að bjarga
málverkinu hans Sigurðar Guð-
i mundssonar úr hænsnakofanum
við Gunnarshólma, heldur en að
styrkja þessa abstrakt-ræfla til að
halda áfram klessuverki sínu.
Ég „kveikti" samstundis:
— Ha, málverk eftir Sigurð Guð-
mundsson málara?
Síðan sagði hann mér, að upp-
dráttur Sigurðar Guðmundssonar
málara, af Þingvöllum til forna
héngi uppi í hænsnakofa á bæn-
um Gunnarshólma, hérna fyrir of
an Reykjavík, skammt frá Lög-
bergi. Það með, að verkið lægi
undir skemmdum, bæði vegna raka
og hænsnaskíts. Ég sá strax, að
hér var um merkilegt mál að ræða,
sennilega yrði ég frægur, ef ég
uppgötvaði þetta „týnda málverk"
á þessum stað. Hróður minn sem
blaðamanns myndi margfaldast,
og — og kannski fengi ég fundar-
laun frá menntamálaráði Og hver
vissi nema ég fengi orðu frá for-
seta, „fyrir frækilega björgun lista
verks eftir einn ástsælasta málara
'^enzVfi bióð'|kinnar, og næmt
auga fyrir þeim verðmætum íslend
i inga, sem liggja undir skemmd-
um og glatast."
Ég fór í skyndi til herbergis
míns og fór að fletta og lesa bók,
sem ég átti um Sigurð Guðmunds-
son málara. Jú, það stóð allt heima
sem ég hafði haldið: Á árunum
eftir 1860 hafði Sigurður farið um
Þingvelli og þá gert uppdrátt að
Alþingi hinu forna við Öxará, eins
og hann hélt það verið hafa.. Þessi
uppdráttur átti að prentast í
fyrstu ensku útgáfunni af Njálu,
sem gefin var út í Englandi 1864
en einhvern veginn varð ekki af því
og aðeins birtar teikningar Sig-
urðar af fornum húsakosti á is-
laudi Svo stóð ekki meira um
teikninguna annað en það að árið
1878 ,var hún prentuð aftast í bók
Sigurðar um Alþing hið forna við
Öxaré, sem Hið íslenzKa Bók-
menntafélag gaf út. Þá var Sigurð
ur buinn að llggja undir grænni
torfu í fjölda ára. Svo var ekki
meir um frummyndina vitað. Bilið
milli áranna 1878 og 1 W> var óbrú
að, og það ætlaði ég að brúa. Séra
Jón Auðuns hafði skrifað bókina,
svo ég trúði þessu eins og guðsorði.
Að réttu lagi hefði ég átt að
þjóta strax upp á ritsttórnarskrif
stofur blaðsins og básúna þar að
ég væri með frétt ársins í heilan
um, en þar sem bollurnar sem ég
hafði borðað á Vesturgötunni voru
þungar í maga, og læknir hafði
varað mig við mikilli áreynslu
eftir mat, þá ákvað ég að láta það
bíða um sinn. Ætlaði seinna um
kvöldið. En þá Var mesti æsingur-
Þetta er myndin sem setti allt á annan endann á ritstjórn Alþbl.
inn runninn af mér, svo ekkert
varð af „skúbbinu" það kvöldið.
Daginn eftir hafði ég gleymt mál-
verkinu merkilega í hænsnakofan
um, eða ég nennti ekki að muna
eftir því.
Þannig leið septembermánuður
og októbermánuður og hænsnin í
Gunnarshólma héldu óáreitt áfram
að drita á málverk Sigurðar Guð-
mundssonar málara. Þessa tvo
mánuði var heldur tíðindalítið í
heimi blaðamennskunnar hérlend-
is, fáir náðu góðum fréttum, ég
engum.
Þann 8. nóvember var venju
fremur lítið í fréttum. Dagurinn
var á góðri leið með að vera leið
inlegur um kaffileytið. En þá skaut
niður í huga minn sögunni um
málverkið góða í hænsnakofanum
Hún hafði geymst í tvo mánuði í
undirvitundinni, og nú var hún
loks orðin nægilega þaulhugsuð
á borðið ritstjórans. Nú var ég viss:
fréttin um málverkið var frétt árs
ins. Og eins og hlutir sem þessir
gerðust á hverjum degi, gekk ég
rólegur fram til ritstjórans og
fréttastjórans og sagði við þá, án
þess að taka pípuna úr munninum:
— Hvernig væri ef við fyndum
málverk eftir Sigurð Guðmundsson
í hænsnakofa hérna fyrir utan bæ
inn, allt útbíað í hænsnadriti?
Ég ætla ekki að reyna að lýsa
viðbrögðum þeirra nánar en í upp
hafi þessarar sögu. En það skipti
engum togum, að ritstjórinn skip-
aði mér að fara þegar á staðinn
með ljósmyndara með mér og afla
nánri upplýsinga. Unp að Gunn-
arshólma er 15 mínútna akstur í
leigubifreið, en ritstjórinn sagði:
,,Þú verður að vera kominn aftur
eftir kortér“ — Þá vissi ég að hann
var í góðu skapi.
Vinir okkar á B.S.R. hafa orðið
skelkaðir, því bíllinn var kominn
begar ljósmyndarinn var tilbúinn
og ég búinn að kasta frakkanum
vfir herðarnar. Við sögðum hon-
um að flýta sér og hann tók það
svo alvarlega að ég var með hjart-
að í buxunum alla leiðina. Þegar
upp að Gunnarshólma kom, sáúm
við að á staðnum eru tveir hænsna
kofar. Eins óg við mátti búast, leit
uðum við fyrst í þeim, þar sem
engin listaverk héngu á veggjum,
heldur stofan aðeins prýdd með
vírneti og flögnuðu kalki. Sá var
fjær íbúðarhúsinu. Þá var næst
að leit í hinni hænsnaparadísinni,
en til þess að fara ekki sem þjófar
•i nóttu, ákváðum við að segja heim
ilisfólki af ferðum okkar. Til dyra
kom vingjarnlegur maður og hann
sagðist skyldi fylgja okkur á stað-
inn þar sem málverkið væri geymt.
Kom svo út á skyrtunni þótt hagl
væri á og leiddi okkur til hænsna
kofa. Þar, í fordyri að vísu, hékk
málverkið fræga í einu horninu, —
og það var ekki ofsögum sagt,
hvernig farið hafði verið með dýr-
gripinn: hlífðarglerið var brotið,
myglan farin að teygja sig yfir
myndflötinn og hænsnaskíturinn
myndaði háar strýtur á ramman-
um. Köngulær höfðu spunnið net
sín frá horni kofans og út í mynd
ina. Hafa sennilega ætlað að veiða
flugur, en fengið annað ókræsi-
legra í nótina.
Við þessa sýn stundi ég þungan:
„Sárt ertu leikinn, Sámur fóstri.“
og hóf síðan að punkta niður hjá
mér nánari lýsingu á umhverfinu
og verkinu sjálfu. Mér blés guð-
imóður í brjósti: Ég skyldi sýna þess
um islenzku hálfvitum, sem láta
verk beztu manna sinna grotna
niður í daunillum hænsnakofun
um, hve blindir þeir eru, og hve
mikil andleg vesalmenni vaxa upp
í skvapkenndum búkum þeirra.
Oh, ef ég hefði Rimmugýgi við
|höndina, þá mundi ég höggva þá,
|og ef penni Voltarie væri minn
myndi ég stinga á graftarkýlin i
samvizku þeirra.
Aumingja maðurinn varð hálf-
hvumsa við, þegar við vorum allt
í einu komnir í hans umdæmi og
farnir að planleggja rosafréttir
um skreytingarnar á hænsnakofan
um hans. Og hann hneppti betur
að sér skyrtunni.
Þegar Ijósmyndarinn var búinn
að taka myndir af öllu sem honum
datt í hug, að væri þessu máli
tengt, héldum við rakleiðis upp á
blað aftur. Þar sátu æðstu menn
málþola og biðu okkar frétta.
Frétíastjórinn hafði lofað mér
í glæsilegri framtíð, ef ég fyndi
málverkið, og þegar hann sá gleði
ásjónuna á andlitum okkar, sat
hann og sá eftir orðum sínum. En
hvað um það. Ljósmyndarinn fór
1 niður og byrjaði að framkalla, en
i ég sett.ist niður við ritvélina og
gat ekkert hugsað fyrir ánægju.
j Samt fóru að koma línur á stangli
; á pappírinn. Vinnufélagarnir
voru að koma öðru hverju og spyrja
mig spjörúnum úr, en ég lét ekki
mikið yfir mér: Jú, satt var það.
I Ég hafði fundið málverk eftir Sig
urð Guðmundsson málara í hænsna
I kofa (hóstaði svo hógværlega á
eftir). En hvað var það, hm.
Svo neytti ég færis, þegar enginn
sá til og læddist upp á Landsbóka-
safn og kynnti mér bókina, sem
Bókmenntafélagið hafði gefið út
með títtnefndum uppdrætti. Þar
þóttist ég fá staðfestingu, á því að
ég færi ekki með neina vileysu.
En þegar klukkan var að verða
sjö um kvöldið og ég búinn að
skrifa þriggja síðna langa „æsi-
frétt" um málverkafundinn, þá
kom ljósmyndarinn með myndirn-
ar, sem hann hafði tekið af „lista-
verk:
og r;
voru
mjo£
til h,
ur II
efase
um:
gert
an I;
meri
merl
hægt
og fi
um 1
Og 1
og h
ust.3
mu
sagði
dró s
sér ti
Þa
ICrisi
sem
þessi
Nei,
að fi
eins
kofai
staða
En
var
í þe:
Eldjí
farar
og et
fara
að b;
og í
um i
að þ
skau:
út úr
að m
dýrm
manr
sér {:
eftir
Þa
stjór
átti i
og s:
mym
verki
legur
og s;
um. ;
aftar
hætt
lejga
hlæg
stjór
vitle;
búin:
inu.
hafi
S 28. nóv. 1962 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ