Tíminn - 21.09.1963, Blaðsíða 7

Útgefandl: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Tómas Árnason. — Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulitrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Frétta.
stjóri: Jónas Kristjánsson. Auglýsingastj.: Sigurjón Daviðsson.
Ritstjómarskrifstofur í Eddu húsinu, símar 18300—18305. Skrif
stofur Bankastr. 7. Afgr.simi 12323. Augl., sími 19523. Aðrar
skrifstofur, sími 18300. Áskriftargjald kr. 80,00 á mán. innan-
lands. í lausasölu kr. 4.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f. —
Vegakerfið og
ríkisstjórnin
Á árunum fyrir 1958 var mikið unnið að íslenzkum
vegamálum, mikið lagt af nýjum vegum og stórfelldar
endurbætur gerðar, enda fór tækni í vegagerð mjög vax-
andi á þeim árum. Þetta stafaði af bví, að Framsóknar-
flokkurinn gat ráðið því að ríkið lagði eins mikið til
vegamála og nokkur kostur var, þó að íslendingar hafi
aldrei getað lagt nóg til vega, vegna þess hve þörfin
er brýn og vegakerfið mikil lífæð íslenzks atvinulífs og
allra samgangna á land hér.
En í tíð núverandi ríkisstjórnar, hefur qrðið stórfelld
afturför í þessum efnum, einmitt þegar nauðsyn var
nýrra átaka vegna síaukinnar notKunar og slits veganna
Framlög til ve^a hafa stórlega dregizt saman, þegar til-
lit er tekið til kostnaðar við vegagerð, þó að krónutala
hafi eitthvað hækkað.
Þetta hefur einkum komið fram á viðhaldi veganna,
sem er nú að dómi allra vegfai'enda í aiveg sérstöku
ófremdarástandi vegna naumra framlaga hins opinbera.
Eru margir aðalvegir landsins oft og einatt þannig, að
þeir verða að teljast ófærir venju.'egúm ökutækjum, og
slit og skemmdir á farartækjum af þessum sökum svo
ofboðslegt, að einstaklingar og þjóðin í heild bíða við þáð
stórtjón. Jafnvel ýmsar meginflutningaleiðir landsins eru
þannig, að þær verða fremur kallaðar vegleysur en vegir.
Fyrir tíð þessarar ríkisstjórnar lét nærri, að tekjur
ríkisins af ökutækjum og benzím i'æru aftur til vega-
kerfisins og um 1950 og áður bætti ríkið allmiklu við
þá upphæð til veganna. En nú hefur þetta alveg snúizt
við. Ríkið leggur ekki einu sinni tekjur sínar af öku-
tækjum til vega, heldur hirðir til annarra þarfa tugi og
hundruð milljóna af þeim tekjum
í landi eins og íslandi hlýtur það að vera eðlilegt, að
píkistekjum af ökutækjum sé öllum varið til vegakerfis-
ins, og raunar þyrfti að bæta við þá upphæð, ef vel væri.
Hitt er óheyrilegt með öllu, að hafa á þessu háttalag
.þessarar ríkisstjórnar, sem notar su ndurgrafið og ófull-
nægjandi akvegakerfi þjóðarinnar til skattheimtu í
ríkiskassa til annarra og óskyldra útgjalda!!
Frammistaða ríkisstjórnarinnar i vegamálum þjóð-
arinnar er eitt hörmulegasta van»-æksludaemi duglausr-
ar afturhaldsstjórnar, og hefur valdið landsmönnum cr
á eftir að valda þeim meira tjóni en metið verði í töl-
um í fljótu bragði. Þessi vanræksla, einkum í vega-
viðhaldinu, hlýtur að koma niður í þyngri byrgðum á
næstu árum til þess að koma þessum framfararrrU
um í sæmilegt horf. En í þessurn efnum verður tafa-
laust að snúa við, og þar verður næsta þing að taka
{ tauma ríkisstjórnarinnar.
Fækkar sauðfé?
Sauðfjárslátrun er að hefjast. Fregnir herma, að slátr-
að verði um 700 þús. fjár en þaö sc um 5% færra en i
fyrra. Stafar það af því, að nokkru tærra sauðfé var á
fóðrum í landinu s.l. vetur en arið áður Sauðfé hefur
farið fjölgandi frarn að síðasta an, en nú virðist gæta
nokkurrar fækkunar. Mun eiga bátr i því sú verðskipting
milli búvara, sem átt hefur sér stað, svo að hallað hefur
á sauðfjárafurðir. Bændasamtökin hafa nú lagt fram
ákveðnar tillögur um leiðréttingai. og er vart hægt að
ímynda sér annað, en þær nái fvam að ganga.
Stdrmenni
list
f LOK júnímánaðar s. 1. lét
Gustaf Griindgens af störfum aðal
leifchússtjóra við „Hamburger
5chauspielhaus“, eins frægasta
leiksviðs Þýzfcalands, sem á þess-
um mikilhæfa leikara og hagsýna
leik-hússtjóra að mestu frægg sína
ag þakka.
Gustaf Griindgens er fæddur
aldamótaárið 1900 í Dusseldorf.
Foreldrar hans voru stóriðnrekand
inn Arnold og kona hans Emmy
Griindgens. Hæfileika sína hefur
Gust'af sennilega erft frá hinni
listhneigðu móður sinni, sem var
gáfuð l'jóðasöngkona. Vegna þjóð-
félagsstöðu sinnar sem auðmanns-
frú, kom Emmy Griindgens þó aldr
ei fram opinberlega — í hinu góð-
borgaralega Þýzkalandi Wilhelms
II. keisara þótti það ekki viðeig-
andi.
Hin sérstæða gáfa Gustafs
.Griindgens var öllum hulin allt
fram á unglingsár hans. f skóla
spjaraði hann sig rétt sæmilega,
og við skólal'eiksýningar fékk hann
að vísu stundum að leika með, en
hann sýndi enga sérstaka hæfi-
leika.
Fyrri heimstyrjöldin skall á og
sautján ára gamall varð Griind-
gens fótgönguliði í hersveitum
keisarans; hann var fullur af víga-
hug unglingsins.
Þótt undarlegt megi teljast, var
það einmitt á vígvöllunum, sem
leikgáfu Griindgens var veitt at-
hygli ag verðleikum í fyrsta sinn:
hann varð leikari við víglínuleik-
hús hersins.
Stríðinu lauk 1918 og Þýzkalandi
blæddi — upphlapp og innanlands
óeirðir komu í stað daglegs brauðs,
kommúnisminn blómgaðist, verð-
bólgan fór sem eyðandi eldur um
löndin — hjá hinni annars smá-
smugulega reglusömu þjóð ríkti
alger ringuireið — „das deutsche
Chaos“ — þjóðin var sem lötnuð
og hafði misst trúna á framtíðina.
En það hafði Gustaf Griindgens
ekki! Strax við stríðslok fékk hann
reglubundna tilsögn í leiklist í
heimabæ sínum Diisseldorf; hann
hélt leiklislarnáminu áfram um
árabil og lék á námsárum sínum
við ýmis próvinsleikhús í Rúhrhér-
aði og víöar.
Á þessum árum kynntist hann
systkinunum Klaus og Eriku Mann,
börnurn rithöfundarins Thomasar
Manns, Gustaf og Erika gengu í
hjónaband. Klaus Mann, unnusta
hans Pamela, Erika og Gustaf
Griindgens ferðuðust saman um
landið og léku — mest í leikritum
af tvíræðara taginu — hópurinn
naut þess að hneyksla áhorfendur
sína og lék gjarnan á grófustu
strengi.
Leikflakki Grúndgens lauk að
sinni í Hamborg.
Hitler kom til valda 1933
Gustaf Grundgens í Faust-hlutverkl.
sem við höfðum starfað og leikið
með, rökrætt og þrætt við, gert
sameiginlega áætlanir með og
ætíð haldið góðri vináttu við —
að sá sami sitji nú við borð
þessarar ríkismarskálksófreskju?“
(Hermanns Görings).
EN GUSTAF Grundgens fór sin-
ar eigin götur; honum var leiklist
in fyrir öllu, og hann lék af lífi
og sál. Mephisto-túlkun hans í
snilldarverki Goethes, „Faust“, í
Berlín færði honum samstundis
þann sess, sem hann skipar enn í
dag: mesti skapgerðarleikari þýzkr
ar tungu. Berlín var gripin hreinu
Grúndgens-æði: „Der grosse
Grúndgens!" Svipbrigði hans, radd
beiting, látbragð og einstakur
hæfileiki til innlifunar i hlutverk-
°S in, gerðu hann að mesta leiksnill-
brúna pestin lagðist yfir gervallt (jngi Þjóðverja. Hann var hinn
ianöið. Þýzkir myndlistamenn,! mikli töframaður, sem lagði hina
skáld, l.eikarar, leikstjórar, heim-
spekingar, tónlistarmenn og vís-
indamenn flýðu land í unnvörpum
ásamt Gyðinga-intelligensíunní;
Mann-fjölskyldan var meðal flótta
mannanna. Gustaf Grúndgens varð
mjög svo vandlátu höfuðstaðarbúa
að fótum sér kvöld eftir kvöld, ár-
um saman. í „Faust“, þeim leik,
sem Þjóðverjar unna mest og al-
menntdct mnnu hugtökin „Grúnd-
gens“ og „Mephisto" saman í eitt
aftur á móti aðalleikhússtjóri við ; hugum og hjörtum fólksins: Eng
Borgarleikhúsig í Berlín um þetta
-'eyti.
„Eg var ekki í andspyrnuhreyf-
mgunni“, sagði Grúndgens eitt
sinn og glotti við. Mágur hans,
Klaus Mann, segir um hann í ævi-
minningurrs sínupi, skrifuðum í
útlegðinni í Bandaríkjunum:
„Hvernig getur það verið, að hann,
inn Mephisto án Grúndgens!
Hann naut hyllinnar og gat jafn
vel leyft sér þann munað að halda
verndarhendi yfir nokkrum Gyð-
ingavinum í Berlín; í þá daga var
það mikill lúxus Hann vann alltaf
af miklu kappi. Sem aðalleikhús-
stjóri sýndi hann frábæran dugn-
að og stjórnsemi; leikhúsið bar
sig ágætlega fjárhagslega undir
stjórn hans; hann var alltaf gæt-
inn í fjármálum og reiknaði gjarn
an í pfenningum. Hann vildi ekki
veita leikhúsi forstöðu, sem rekið
væri með halla. Grúndgens safnaði
að sér til Berlínar öllum beztu
leikkr öf tum N azista-Þýzkalands,
sem ekki voru þegar flúnir úr
landi, af leikhúsi hans bar æ meiri
ljóma.
Hin fyrstu ár seinni heimsstyrj-
aldarinnar lék hann í Borgarleik-
húsinu. Hitler, Göbbels og Göring
voru alltaf tíðir gestir ásamt öðr-
um háttsettum nazistum, og klöpp
uðu honum lof í lófa. Berlínarbúar
gleymdu við leik hans um stund
skelfingum stríðsins, sem þá höfðu
jafnvel nág höfuðstaðnum: „Der
Grúndgens! Der grosse Grund-
gens!“ En hvað gerir ekki sá hinn
sami Grúndgens? Hann gerist ár-
ið 1943 sjálfboðaliði í Wehrmacht
Hitlers, án þess þó að hætta störf
um leikhússtjóra Borgarleikhúss-
ins — hann fer sem fyrr eigin göt-
ur.
Árið 1944 er öllum leikhúsum
landsins lokað. Göbbels lætur þá
dagskipan út ganga hinn 1. sept.
— leikhús eru of hættulegar gildr
ur fyrir fólk, því ag loftárásir
bandamanna harðna dag frá degi.
í stríðslok gripu Rússar hinn
fræga leikara og stungu honum inn
sem striðsglæpamanni. Grundgens
segir um þá daga: „Það var ægileg!
ég hélt, að (ég mundi ekki sleppa
Framhaiá á 13. síðu
T I M I N N , laugardaglnn 21. september 1963

/