Tíminn - 21.09.1963, Blaðsíða 8

LÁRUS JÓNSSON
Fátt stórra viífburða er nú af
að segja. Veðrátta hefur verið þol
anleg frá flestra sjónarhóli. Jarð-
argróður hefur jafnað sig að mestu
eftír vorþurrkana, þótt voraf-
brigði koms séu ójafnari en æski-
legt væri og heyfengur minni
Uppskerutímiinn stendur nú sem
hæst. Fólk í sumarleyfum hefur
fengið hóflega blandað veður, —
skin milli skúra.
Wennerstiöm Center
Maður er nefndur Wennergren,
látin fyrir skömmu. Hann gerðist
á unga aldri ríkur á ryksugum.
Síðan jókst ríkidæmi hans dag
frá degi. Hann færði út kvíarnar
yfir kæliskápa og jámbrautir á
einum teínl i námugröft í Kanada.
Hann stjóinaði heilu heimsveldl,
héldu ir.cnn. Hann var „self-made
man“, sjál.fmenntaður. Vel má
vera, að þar sé að leita skýr-
inganna , að honum hefur þótt
gaman að styrkja visindii og mennt
ir. Hann gaf milljónir á milljónir
ofan til rannsókna. Wennergren-
félagið er stór og mikil stofnun
undir forystu Nóbelsverðlauna-
hafa. Fyrir fáum árum var byggð
höll ein mikil á áberandii stað í
Stokkhólmi 25 hæða turnspíra,
sem mjókkar upp, tekniskt við-
undur með verzlunum og skrif-
stofum. í hálfhring kringum spír-
una þnggja hæða íbúðarhús fyrir
erlenda vísindamenn, á meðan á
timabundir.ni dvöl í Stokkhólmi
stendur. Þar er vel fyrir öllu séð.
íbúðunum fylgir húsgögn, lín sjón-
varp og sími. Hreingerningar og
þvóttar fást einnig, ef um er beðið.
Uppi a efstu hæð turnsins er svo
veitingahús, sem aðeins er opið
íyrir verð'uga Leigan fyrir íbúð-
ar var nokkuð breytileg eftir
íbúðarstærð, allt upp í meðallaun
Svo var ieigan kærð til húsaleigu-
eftirlitsins og þótti of há. Siðan
hefur husstjórnin sótt um leyfi til
hótelrekstrar til þess að geta hald-
'ð verðiaginu. Allt í þágu visind-
anna. Þetta er Wennergren Cent-
er. Fræg stofnun um gjörvalla
Svíþjóð og víðar, því að vart mun
nokkur gleyma, sem þar hefur
búið.
Heimsveldi hrynja í rúst. Svo
fór heimsveldi Wennergrens. Eng
in vildi aica í járnbraut á einum
teini. og einhver brá fæti fyrir
námugröftinn. Þegar Wennergren
dó, lét hann eftir sig aðeins röskar
50 milljómr sænskar, og nokkrir
heiðursdoktorstitlar hygg ég, að
lia.fi farið með honum í gröfina.
Þótt heimsveldið hafi reynzt kot-
iíki, mun Wennergren Center
halda minningu hans á lofti eða
svo héldu menn. Vel má svo fara,
en óvænta samkeppni hefur hann
fengið upp á síðkastið. Verður
ekki betur séð en Wennerströnv
Center muni slá hinn út úr huga
fólksins um sin. Ekki þarf að taka
fram, við hvern Wennerström er
att, né að Wennerström Center er
Stokkhólmssendiráð sæiurlkis
hinna rauðtrúuðu .
Auðvitað hefur mest af því, sem
i frásögur er færandi um þetta
mesta njósnamál í Svíþjóð, komið
í íslenzkum blöðum.
Menn furðar að vísu nokkuð
liversu h.jnum tókst að starfa að
njósnum i 15 ár, án þess að upp
kæmist. Ekki er ósennilegt, að
eitthvað iiggi í þeirri menntun
og þjálfun, sem hann hafði hlotð
við sænsku öryggisþjónustuna og
herinn, rvo og í stöðu hans. Hann
á að hafa látið í ljós samúð með
nazistum á stríðsárunum. Skömmu
eftir 1950 seldu Bretar Svíum tæki
sem Rússar hvorki áttu né þekktu.
Ekki leið á löngu, þar til Bretar
uppgötvuðu sér til hrellingar, að
Rússar áttu leyndardóminn. Þá féll
fyrst grunur á Wennerström. Hann
var þá sendiráðunautur við sænska
sendiráðið I Moskvu. Trúlegt er
þá. að hann hafi haft aðstöðu til
þess að stanza eftirgrennslanir.
Skömmu síðar voru svo handtekn-
'.r njósnarar hér. Ljóst þótti, að
þeir hefðu ekki verið einir, en
samstarísmdður eða menn fundust
ekki þa
Það er auðvitað, að blöð hafa
fitnað til rouna á málinu. Einkum
kvöld- og vikublöð. Slíkar reyfara
sögur gangi, nú um hlutverk hrein
gerningakonu Wennerströms í elt
ingaleiknum eftir njósnaranum, að
f.uðsætt virðist, að hreingerninga-
starfið fær nú allt annað orð á sig
og verður að líkum eftirsóknar-
vert. Því hver vill ekki hengja
íöðurlandsr.vikara og komast í blöð
ín, og á litmyndir í vikublöðunum?
Úr því sem komið er, furðar fólk
slig og ergir mest á þvi, að karl-
skömmm skuIí ekki iðrast gerða
sinna eða a. m. k. skammast sín
dálítið. AC 15 ár ættu að nægja
hverjum meðalmanni til þess að
>axa frá slíkum barnaskap hefur
engum doltið i hug.
Maðumn er sagður prúður vel
og kurtais. enda ofursti. Hann
krefst þass að vera ávarpaður með
ofurstatitlinum. Vill hann sýnilega
njóta hans svo lengi sem unnt er.
Það er að vonum, að blöð og
stjórnmálamenn hafa rætt hina
pólitísku hiið málsins mjög. Verð-
ur sá grunur alltaf áleitnari, að
hinir herskárri í stjórnarandstöð-
unni hyggist nú láta kné fylgja
kviði og nýta málið til hins ýtr-
asta sér til pólitísks ávinnings
{■g stjórninni td hnekkis. Ekki
inunu síðustu atburðir í Noregi
hafa dregið úr Svíunum kjarkinn,
þvert á móti. Hitt er þó ekki trú-
’egt, að Wennerström verði nokk-
ur Kings Bay Erlanders, slzt eftir
að komið or fram, að þingnefnd,
þar sem allir lýðræðisflokkar eiga
fulltrúa var látin vita af málinu
á undan rikisstjórninni og fylgj-
ast með þvi síðan og lagði bless-
un sína yfir alla meðferð þess
siðustu fjögur árin. Þessi nefnd
varð cil eftir stríðið og er til
þess að gæta réttar borgaranna
gagnvart öryggislögreglunni. Nokk
uð hefur vakið athygli, að fulltrúi
irjálslyndra í þessari nefnd hefur
WENNERSTRÖM
verið sá stjórnarandstæðinga eða
roeðal þenra, sem harðast hafa
gengið fram í því að gagnrýna
ríkisstjórn.na fyrir meðferð henn
ar á mái’.nu og launung nú eftir
á
Stjórnarandstæðingum hefur
vafizt tunga um tönn, er þeir
skyldu skýra, hversu tryggja má
réttaröryggi einstaklingsins og
samtímis slá til við fyrstu grun-
semdir. Þegar ofurstinn komst á
eftirlaun. 55 ára gamall, fyrir
heimur árum, var auðvitað hægt
rð neita honum um áframhaldandi
starf, en tslið var betra að hafa
bann I starfi til þess að geta
sannað sök hans og hafa þannig
rr.öguleiki á að upplýsa, hvaða
ioyndarmal hann hafði selt. Það
ti augljósiega þýðingarmikið til
þess að gtta bætt skaðann.
Öryggislógreglan virðist hafa
"aðið, muitu um. hvemig málið
gekk, rii þess er þeir töldu sig
geta slegið til. Hitt vekur að sjálf-
sögðu íurðu að forsætisráðherr-
ann vis3i ekkerf um málið fyrr en
maðurinn var fastur.
Sitthvað kátbroslegt hefur svo
fvlgt I kjöiíarið. Nefnd úr sænska
nnginu -’kyldi fara til Rússlands
að kynna séi vissa þætti skólamála
sem þar sváðo vera á háu stigi.
Af þessu getur ekki orðið I ár
af minnsia kosti, vegna þess að
hinir hægri sinnaðri meðlimir
nefndarmnar hafa ekkj geð í sér
að fara tn Rússlands í opinbera
heimsókn, ur því að Rússarnir eru
svona vnndir kallar að njósna.
ílvernig þetta getur komið þeim
á óvart er hulin ráðgáta, en allt
ei hey í harðindum eins þegar
vantar atsökun til þess að koma
i veg fyrir eitthvað, sem ekki fell-
Sektarvextir á yfir-
dráttarskuldum
Að gefnu tilefni vill Seðla-
bankinn upplýsa, að banka-
stjómin hefur ákveðið að
breyta þeini vaxtakjörum, sem
bankur og sparlsjóðir búa við
á viðskiptareikningi M Seðla-
bankann. VaxtabTcytingin á að
stuðla að því að draga úr óhóf-
Iegri ankningu útlána og er
enn fremur gerð til að hvetja
banha og sparlsjóði til að bæta
stöðu sína við Seðlabankann.
Umrædd vaxtabreyting tók
giidi 10. þ. m. Felst I lienni
meðul annars, að vaxtakjör af
innstæðum á viðskiptareikning
um batna, en skuldavextir af
óumsömduni yfirdráttarskuld-
um í sömu reikningum hækka
í vissnm tilfellum úr 14% í
18% Er hér um að ræða nokk-
urs konar sektarvexti af skuid-
um sem myndast kunma á
óheirr.ilan hátt, aðallega við
ávtsaiiaskipti.
(Fréttatilkynning frá
Seðlabankanuin).
ur mönnum 1 geð. Hitt er ekki
heldur ’-jósl, hvaða skaði það má
\erða Rússum eða hegning vegna
áknytta þoirra, að Svíar fá ekki
að iæra a: þeim, það sem til fyrir-
nyndar kann að vera.
Sterk öf! eru að verki að reyna
að nota njósnamálið til þess að
koma í veg fyrir komu Krustjoffs
t’l Skand’navíu á vori komandi.
Það vekur þó a. m. k. enga hrifn-
:>igu í Danmörku, sem ásamt Nor-
egi stendur að boðinu Sænska
stjórnin nefur og sagt, að hún
muni eicK: afturkalla boð'ið.
Hverf ég þar með frá villu Wenn
erströms f:l annarrar háleitari.
Helander
Helande- er nefndur fyrrverandi
prófessor og síðar biskup. Af hon-
um var dr-md hempan og æran
fyrir tíu árum, fyrir að hafa í
nafnlausum bréfum ærumeitt vissa
heiðursmenr innan kirkjunnar.
ílelander r.eitaði allri sekt og var
dæmdur eftir líkum. Það sannað-
ist að dann hafði keypt og látið
laga ritvéJai undir fölsku nafni.
Hann nafð' að vísu unnið góðverk
undir sama falska nafni. en slíkt
3r jú ekU brotlegt. Fingraför bisk-
upsins voru talin finnast á sum-
um breíunum en aðrir, einkum
erlendir sérfræðingar, hafa talið
það hæpið, að svo væri. Tveir
prófessorar í málvísindum fundu
með stílraonsókn, að margt benti
ti) þess, að Hetander væri höfund-
ur bréfanna. Síðan hafa aðrir vís-
a damenn sýnt fram á, að líkurn-
ar væru jafnmiklar fyrir því, að
þeir prófossorar hafi Skrifað bréf-
ir eins og biskupinn.
Nú hefur málið veríð tekið upp
að nýju með leyfi hæstaréttar.
Annars hafðj hæstiréttur synjað
endurrannsóknar í málinu og þar
roeð stað'fest dóm milliréttar, sem
ctaðfesti dóm undirréttar.
Bréfin voru 245 að tölu, en æru-
neiðingarrir komu aðeins fyrir
í sjö af þum.
Við pær yfirheyrslur, sem fram
hafa farið nú, hefur komið í ljós,
að sá er .nalinu kom af stað, var
mikill fjandmaður Helanders, síð
an honum þótti Helander hafa
farið illa með sig í prófi. Jafn-
framt þvi hafði nokkur óregla
nkt við frumrannsókn málsins
e nkum söinun og skráningu brcf-
anna, trúlega vegna þess, að lög-
reglan, sem var fámenn, hafi ekki
ifkið mál'ð svo alvarlega I byrjun.
Það var jú ekkert einsdæmi, að
r.afnlaus rógsbréf kæmu fyrir við
biskupskjör þvert á móti. Útkom-
en virðist sú, að sá, sem eitthvað
vann að málinu af áhuga, var
málshefjandmn, dósent Segelberg.
íiann fóðraði lögreglumennina,
?em voru iveir, með hinum og
þessum uppiýsingum, sem merki-
iegt má telja, að hann vissi um,
og hann tiefur ekki getað skýrt
hvemig i.anp hafi komizt yfir. Mað
ur fær eklu varizt þeirri hugmynd,
að málsn?rjandinn Segélberg hafi
engu síður óhreint mjöl í poka-
liorninu cn ákærður, Helander.
Þetta er i sjálfu sér ekki svo und
.-.rlegt, þegar pess er gætt, að allt
Lotnar petta í hinni heiftarlegu
baráttu sænsku kirkjunnar innan
hákirkjumanna (Segelberg) og lág-
xirkjumanna (Helander). Strang-
nasbiskupsdæmi sem baráttan stóð
um og Hetanaer vann og var dæmd
rr frá, heiur alltaf þótt girnilegt
írá sjónar'r.óli hákirkjumanna.
Helan Jermálið flækist enn frem
r.r af oví. að það er í sjálfu sér
r kki Drotlegt að skrifa níð, en
hms vegar að dreifa níðskrifum
i’m náungann Þess vegna verfiur
að saima, að níðbréfunum hafi
verið dreift og það hafi verið He-
iander, sem gerði það eða lét gera.
X’etta lelia verjendur biskupsins,
að ekki han verið fyllilega gert,
benda 1 þv- sambandi á þá óreiðu,
sem þegar er drepið á og svo hitt,
að ranr.'oknin hafi verið einhliða
og beinzr gegn Helander melra
en að þvl að leita sannleikans.
Marpi'- leikmenn í slíkum mál-
um vilja trúa því, að um samsæri
gegn Helander hafi verið að ræða.
Uppsalaguðfræðingar hafa lengi
verið nákitkjulegir í meira lagi.
Það er að sjálfsögðu ómögulegt
ab segja, hversu málinu lyktar að
þessu sinm, en hitt sýnist leikmann
mum, að hegningin standi ekki í
nokkru hlutfalli við afbrotið, sé
biskupinn sekur.
öopsölum. 8. sept. 1963.
r-""w" ■
dvissa um
samstarf
Birt hefur verið í Strassbourg
skýrsla, sem efnahagsmálanefnd
Ráðgjafarþings Evrópuráðsins
mun leggja fyrir þingið, þegar
það kemur saman til funda 17.
september. Er þar fjallað um
núverandi viðhorf í málum varð
andi efnahagssamvinnu í Evrópu.
Skýrslan er samin af Hollendingn
um Vos, sem er framsögumaður
nefndarinnar.
í upphafi skýrslunnar fjallar
Vos um þróun mála í Efnahags-
bandalagi Evrópu. Segir hann, að
árangur hafi náðst á ýmsum svið
um: samningar hafi tekizt um
aukaaðild Tyrklands, ákveðið hafi
verið að flýta lækkun tolla í við-
skiptum milli EBE og Grikklands,
samningar um aukaaðild ýmissa
Afríkuríkja hafi verið undirrit-
aðir, samið hafi verið við Breta
um að fella niður tolla á harð
viði og tei, lækkaðir hafi verið
tollar í viðskiptum EBIXríkjanna
sín í milli og nýjum áfanga verið
náð í þeirri viðleitni að koma á
sameiginlegum ytri tolli.
Hins vegar telur Vos, að í öðr.
um málum hafi iítt miðað áfram:
samkomulag hafi ekki tekizt um
hagsmunamái ísraels og Austur-
ríkis eða um aukið vald Evrópu-
efnahags
í Evrópu
þingsins, lítt hafi miðað i átt
til samkomulags um sameiginlega
stefnu I landbúnaðarmálum og
vandamálið varðandi innflutning,
kjúklinga frá Bandaríkjunum sé
enn óleyst. Spái það ekki góðu
um samskiptin við Bandaríkin.
Þá segir VOS í skýrslu sinni, að
ekki hafi náðst neinir mikilvægir
áfangar á leiðinni til nánari
tengsla milli ríkjanna í EBE eftir
að samningaviðræðurnar við
Breta fóru út um þúfur. Hins
vegar hafi sambúðin við rfki
utan bandalagsins batnað pokk.
uð. Vos segir I niðurlagi þessa
kafla skýrslu sinnar, að heildar
myndin spái ekki mjög góðu og
að stöðnunar hafi orðið vart varð
andi þróun mála EBE.
í skýrslunni er fjallað um ýmis
fieiri atriði. M.a segir þar, að
samtök EFTA-ríkjánna styrkist
og tollar þeirra i milli hafi verið
lækkaðir. Þá er sú skoðun látin
í ljós, að hægt gangi að undirbúa
viðræður EBE og Bandaríkjanna
og að því muni valda andúð vissra
ríkja á „engilsaxneskum” áhrif-
pm, m.ö.o. sama atriðið og leiddi
til þess, að viðræðumar í Briissel
fóru út um þúfur.

T í M I N N , laugardagtnn 21. september 1963