Vísir - 17.06.1944, Síða 126

120
VÍSIR
ÞJ,ÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
Bernliöftsba>ka.ri.
Bernhöfts'bakarí er lang elzta
brauð- og kökugerð hér á landi.
Var bakaríið stofnsett árið 1834
og er því orðið 110 ára gamalt.
Bakaríið ber enn þann dag í dag
nafn þess manns, sem fyrstur
bóf bakaraiðn hér á landi og
fyrstur ralc hér bakarí, en það
var Tönnies Daniel Bernhöft;
hann var fæddur þann 10. jiilí
1797 í Neustadt á Holtsetalandi,
cn lézt hér í Reykjavík í hárri
elli árið 1880. l’cgar Bernhöft
kom hingað var í fylgd með
honum einn bakarasveinn, Jo-
han Ernst Wilhelm Heilmann
að nafni, 25 ára að aldri þá, og
er hann fyrsti sveinn í þessari
iðn, sem starfar hér á landi. —
Bakaríishúsið var fullbyggt á
árinu 1834, og stendur það hús
uppi enn þann dag í dag og
flestir Reykvikingar munu
kannast við það, þar sem það er
í Bankastræti 2. Aftur á móti er
bakaríið flutt og er nú til húsa
í stórhýsinu Bergstaðastræti 14.
Um mannahald Daníels eldra
er það að segja, að fram til árs-
ins 1800 vann hánn einn í baka-
ríinu, ásamt Johan Heilmann, en
þá tók hann annan svein og
nokkuru seinna fleiri, svo árið
1870, þegar Heilmann dó, voru
þeir orðnir fjórir að tölu. Hafði
starfsemi bakaríisins aukizt
hröðum skrefum á þessum ár-
um.
Árið 1860, þegar Daniel eldri
lé2t, tók sonarsonur hans, Dan-
iel Georg Bernhöft, við rekstri
bakarísins. Er hann fæddur í
Reykjavík 26. maí 1861, sonur
Wilholm Georg Theodot Befti-
hölt.
Þá er að geta þess, hvað var
bakað og hvernig. Lengi framan
af var ekkert bakað annað en
nytjabrauð: rúgbrauð, sigti-
brauð, franskbrauð, súrbrauð og
landbrauð og svonefnd rund-
stykki eftir pöntun. Ennfremur
var bakað hart brauð, skonrog,
tvíbökur og kringlur. Af sæta-
brauði var fyrst framan af ekk-
ert bakað, nema hungangskök-
ur, þurrar kökur og smákökur,
sem kallaðar voru tveggja aurá
kökur. 1 kringum árið 1840 var
byrjað að baka Vínarbrauð á
Norðurlöndum og um það leyti
hóf bakaríið einnig bakstur
þeirra og jafnframt var j)á byrj-
að að búa til l)ollur. Síðar er
svo byrjað að baka Napoleons-
kökur, sódakökur, Brúnsvíkur-
kökur og gerjólakökur. Þannig
jókst f jöldi þeirra kökutegunda,
sem bakaðar eru í bakaríinu, ár
frá ári, og nú þann dag í dag
eru þær orðnar svo margar, að
það yrði alltof langt mál, að
ætla sér að fara að telja þær
allar upp, enda þekkir almenn-
ingur Bernhöftsbakarí betur en
svo, að ástæða sé til að segja
hvað þar sé á boðstólum.
Baksturstækin, sem notuð
voru í bakaríinu, voru uppruna-
lega eins og almennt tíðkaðist
þá í dönskum bakaríum. Það
voru engin eldhol í ofninum,
heldur var baksturshólfið hitað
upp sjálft á þann hátt, að það
var fyllt af mó, sem síðan var
kveikt í og var hann lálinn
brenna unz ofninn var orðinn
sjóðheitur, en J)á var ösku og
glóðum mokað út úr honum og
brauðin síðan bökuð við j)ann
hita, sem ofninn hafði sogað í
sig. Það gefur að skilja, að j)að
var ekki svo lítið af mó, sem
fór í ofninn daglega. Talið er,
að þurl t hafi 7 hesta af mó, eða
14 hrip, til þess að kynda ofn-
inn upp i hvert sinn.
Þessi upprunalegi ofn bakarí-
ísins stendur í því enn i dag og
er notaður, en það er búið að
gera á honum J)á breytingu, að
það eru komin tvö eldhol, sitt
hvoru megin við hann og er
hann nú kyntur upp með þeim,
en ekki lengur með hinum upp-
haflega hætti.
Bernhöftsbakari var eina
brauðgerðarhúsið á landinu
fram til ársins 1868, en það ár
stofnsetti Carl Höepfner brauð-
gerðarhús sitt á Akureyri.
Nú er bakaríið sameign Daní-
els Bernhöft og Sigurðar Bergs-
sonar.
Veitir Sigurður bakaríinu
forstöðu, og cr óhætt að full-
yrða, að j)að standi ekki valtari
fótum undir umsjón hans, held-
ur en það gerði í tíð Bernhöft-
anna, enda hefir vegur jæssa
brauðgerðárhúss ávallt farið
vaxandi og gerir enn. Er mikill
og vel vandaður allur frágang-
ur á bakstri og lætur almenn-
ingi mæta vel að verzla við
hið gamla, góða Bernhöfts-
hakarí.
BSal og* menning1
Langaveg 19. Beykjavík.
Bókmenntafélagið Mál og
menning var stofnað 17. júní
1937. Félagið setti sér að ná
á tveim árum 3000 kaupendum.
Eftir tvö ár voru þeir orðnir
4200. Með hverju ári síðan hef-
ir félagsmönnum fjölgað. Nú
eru þeir yfir 6600. Það er gæti-
lega áætlað, að lesendur að bók-
um Máls og menningar séu 25
—30 j)úsundir, eða fimmti til
fjórði hluti allrar þjóðarinnar.
Á j)essum sjö árum hafa ver-
ið gefnar út 25 félagsbækur, er
kostað hafa samtals aðeins 100
krónur.
Stofnendur Máls og menn-
ingar settu félaginu ákveðið
menningarlegt takmark: að
glæða bókmenntalegan þroska,
að veita almenna alj)ýðlega
fræðslu og jafnframt menn-
ingarlega leiðsögn.
Félagið gefur út sögur eftir
mestu skáldsagnahöfunda nú-
tímans. I vali erlendra nútíma-
skáldsagna hefir stranglega ver-
ið fylgt því sjónarmiði, að gefa
einungis út jiær sögur, sem
höfðu óumdeilanlega listrænl
og menningarlegt gildi.
Otgáfa á úrvalsritum ís-
lenzkra bókmennta er eitt af
verkefnum félagsins (Andvökur
eftir Stephan G. Stei)hansson,
Rit I—II eftir Jóhann Sigur-
jónsson) og hefir þar vei’ið fylgt
sömu stefnu: bæta bókmennta-
smekk og gefa félagsmönnum
verðmæta eign.
Tímarit Máls og menningar
hefir leitazt við að gefa félags-
mönnum skilning á þróunar-
stefnu nútíma menningar í vís-
indum, listum og félágsmálum.
Glæsilegasta viðfangsefni
Máls og menningar er útgáfan á
Arfi íslendinga, ritinu um Island
og Islendinga, náttúru landsins,
sögu þjóðarinnar, menningu
hennar, bókmenntir og listir.
Af styrjaldarástæðum hefir
útgáfan nokkuð tafizt, en annað
bnidi verksins, Islenzk menning
II eftir Sigurð Nordal, kemur út
á komandi vetri.
Annað verkefni, að nokkru
leyti hliðstætt, útgáfa mann-
kynssögu, hefir lelagið með
höndum; verður hún í 6 8
hindum. ,
Mál og menning hefir á-
kveðið útgáfu á stóru yfirlits-
riti um nútíma vísindi og þró-
unarsögu þeirra. Bók jiessi verð-
ur þýdd úr ensku og mun á ís-
lenzku hljóta nafnið „Undur
veraldar“. Þetta rit, scm er yfir
1000 síður í Skírnisbroti, gefiir
einstaklega ljósa og töfrandi
mynd af starfi hinna frægustu
vísindamanna og þeim sann-
kölluðum undrum vcraldar, sem
vísindin lýsa upp á fjölmörgum
sviðum. Bókin er samantekin
af íorseta vísindafélagsins í
Bandaríkjunum, Harlow Shap-
ley, prófessor við Harwardhá-
skóla, og nefnd vísindamanna
með honum. Hún er sámin með
það fyrir augum að vera úrval
hins bezta, scin ritað hcfir verið
í vísindum.
Framsetning er ótrúlega ljós
og skemmtileg. Ritstjórarnir
settu sér að gera bókina auð-
læsilega hverjum leikmanni.
Hún dregur upp alhliða mynd
nútíma vísinda og sýnir jiróun-
arsögu þeirra i stærstu dráttum.
Margir af okkar þekktustu
meijnta- og vísindamönnum
þýða bókina.
Tvær bækur hefir félagið gef-
ið út til sölu á frjálsum mark-
aði: Fagrar heyrði eg raddirnar,
eftir Dr. Einar Ól. Sveinsson og
Charcot við Suðurpól, eftir Sig.
Thorlacius skólastjóra. Hin síð-
ari er nýkomin út, og segir hún
frá ævintýralegri ferð hins
heimsfræga franska vísinda-
manns til Suðurpólsins.
Bókabúð Máls og menningar,
Laugavegi 19, og útibú Bóka-
búð Vesturbæjar, Vesturgötu 21,
hafa til sölu allar íslenzkar bæk-
ur, sem fáanlegar eru, alls kon-
ar ritföng og skólavörur, enn-
fremur fjölbreylt úrval af er-
lendum bókum og tímaritum.
Allur ágóði af verzluninni
rennur til útgáfustarfsemi fé-
lagsins og hjálpar til að gera
bækur þessar ódýrari.