Morgunblaðið - 24.12.1958, Blaðsíða 3

Miðvik'udagur 24. des. 1958
MORCVNBLAÐIÐ
3
— Tvímalalaust „Summariu“.
Hún er ákaflega fágæt. Af henni
er aðeins til eitt eintak alveg
staíheilt auk míns, og eintaka,
sem eru í Landsbókasafninu.
— í hve mörgum eintökum tel-
ur þú að slíkar bækur hafi verið
prentaðar á sínum tíma?
— Um það er ekki gott að
fullyrða. Sennilega hefur hún
ekki verið prentuð í meira en
2—300 eintökum. Mig minnir að
Guðbrandsbiblía hafi uppruna-
lega verið prentuð í 500 eintök-
um.
— En hvernig mundi sala þess-
ara bóka hafa farið fram?
— Sölumenn voru sendir með
bækurnar um land allt. Sennilega
hafa þær verið keyptar bæði fyr-
ir peninga og landaura, það er
greiddar með smjöri, ull og þess
háttar afurðum.
Mikið safn Ijóða og sálma
— Hvað Viltu segja um ljóða-
bækur í safni þínu?
— Ég á nær öll ljóðmæli, sem
gefin hafa verið út á íslandi, þó
ekki allar útgáfur af þeim. Enn-
fremur hef ég komizt yfir flest
þau ljóðmæli, sem gefin voru út
á íslenzku í Ameríku. En fjöldi
Ijóðbóka var gefinn þar út. Af
þeim vantar mig þó nokkrar, til
dæmis tvær af ljóðakverum
Sveins Símonarsonar, en þau
voru 12 alls.
•— Hvað er elzta íslenzka ljóða-
bókin, sem þú átt?
— Það er ljóðabók séra Jóns
Þorlákssonar á Bægisá, útgefin
í Hrappsey árið 1783.
— En hvað um sálmaeign þína?
— Ég á nær alla sálma, sem
komið hafa út hér á landi síðan
um 1700, og fáeina fyrir þann
tíma. Þeir fyrstu kornu út eftir
miðja 16. öld, prentaðir á ís-
lenzku í Kaupmannahöfn, gefnir
út af biskupunum Marteini Ein-
arssyni og Gísla Jónssyni. Síðan
koma fleiri sálmabækur og „grall
arar“. Elzta sálmabókin í safni
mínu er frá 1671. Er það sálma-
bók Gísla biskups Þorlákssonar.
Þá á ég allar útgáfur af passíu-
sálmum Hallgríms Péturssonar,
nema 3ju útgáfuna. Eru það sam-
tals 60—70 útgáfur á íslenzku.
Auk þeirra á ég útgáfu þeirra
á latínu, dönsku, ensku og eina
á kínversku. Ennfremur á ég all-
ar útgáfur af Hallgrímskveri, en
það eru ljóðmæli og sálmar séra
Hallgríms.
Rímurnar spilltu ekki ljóða-
smekknum.
— Ég sé að rímurnar hafa ekki
orðið út undan í bókasöfnun
þinni.
— Já, það er rétt, ég á allar
Þorsteinn Þorsteinsson fyrrverandi sýslumaður í bókasafni sínu. Bókin, sem hann heldur á er
„Summaría“, biblíuútgáfa frá 1589, ein verðmætasta bók safnsins. — (Ljósm. Mbl.: Ól. K. M.)
Bókin er menningarleg
kjölfesta þjóöar okkar
\ gamla daga keyptu menn biblluna
fyrir ull og sm/ör
Rœtt v/ð Þorstein Þorsteinsson tyrrv.
sýslumann um bœkur og bókasöfnun
BÓKIN er menningarleg kjöl-
festa íslenzku þjóðarinnar. Við
eigum að venja æsku okkar við
bóklestur strax í bernsku. Það
ætti að lesa ágrip af gullaldar-
ritum okkar fyrir hana, semja
úr þeim aðlaðandi úrdrætti og
vekja áhuga unglinganna fyrir
efni þeirra og anda.
Ég lít á bækur sem vini mína
®g félaga og nýt samvistanna við
þær í ríkum mæli.
Þannig komst Þorsteinn Þor-
steinsson, fyrrverandi sýslumað-
ur og alþingismaður m. a. að orði,
er ég heimsótti hann sl. sunnu-
dag á heimili hans í Tjarnargötu
44. Þar situr hinn aldni fræði-
maður og grúskari nú og nýtur
kyrrlátra efriára eftir nær 40 ára
sýslustjórn í 3 eða 4 sýslum og
um 20 ára þingmennsku. Hann
situr þarna í helgum stein með
bókum sínum, sem hann hefur
verið að safna allt frá því á
fyrstu skólaárum sínum í Reykja-
vík.
Þorsteinn sýslumaður á nú eitt
mesta bókasafn í einstaklingseign
hér á landi. En í því eru nær
eingöngu íslenzkar bækur. ís-
lenzk sagnfræði, þjóðlegar bók
menntir, sálmar og guðsorðabæk-
ur skipa þar öndvegisess. Þar
getur að líta elztu biblíu prent-
aða á íslenzku hér á landi, svo að
segja allar útgáfur á passíusálm-
um Hallgríms Péturssonar og fjöl
marga aðra dýrgripi. Ein hinna
fornu biblía Þorsteins er nú tal-
in 20 þúsund króna virði. Einn
fróðasti maður um bókasöfnun
hefur sagt mér að bókasafn Þor-
steins sýslumanns sé langsamlega
verðmætasta einstaklingsbóka-
safn hér á landi, milljónavirði,
en í raun og veru ómetanlegt.
Mér kom til hugar að lesendur
Morgunblaðsins mundi fýsa að
kynnast þessu merka bókasafni
nokkru nánar. Þess vegna bað ég
Þorstein Þorsteinsson að segja
okkur ýmislegt um bækur sínar
og söfnun þeirra.
Fékk ferðabók Eggerts og
Bjarna á uppboði eftir Arnljót
Ólafsson
■— Hvenær byrjaðir þú að safna
bókum?
— Það var skömmu eftir að
ég kom í skóla. Ég byrjaði þá
strax að sækja bókauppboð. Þar
var oft hægt að fá góðar og fá-
gætar bækur við vægu verði. Ein
helzta bókin, sem ég fékk á upp-
boði var frumútgáfan af ferða-
bók Eggerts Ólafssonar og Bjarna
Pálssonar. Mér var slegin hún
fyrir kr. 14,50 á uppboði, sem
haldið var eftir séra Arnljót
Ólafsson árið 1914, en hann hafði
átt mikið og gott bókasafn. Þessi
útgáfa af ferðabók Eggerts og
Bjarna er nú talin vera um 2000
kr. virði.
—• Hvernig hefur þú fengið
elztu bækur þínar?
— Ég hefi keypt þær hingað
og þangað, hjá fornbóksölum og
einstaklingum, flestar hér í
Reykjavík. Til dæmis hefi ég
fengið flestar gömlu biblíuútgáf-
urnar hér. Ennfremur hef ég
fengið nokkuð af bókum á upp-
boðum. í mínum uppvexti voru
fáir eða engir fornbóksalar til.
Sá fyrsti, sem setti upp forn-
bókaverzlun var Kristján Kristj-
ánsson, fyrrverandi skipstjóri.
Hann byrjaði slíka verzlun í
Lækjargötunni en færði sig síðar
niður í Hafnarstræti. Hjá honum
fékk ég allmargt bóka. Hjá Jó-
hanni Jóhannessyni fékk ég einn-
ig ýmsar góðar bækur, til dæmis
Lærdómslistafélagsritin, Gefn,
sem var tímarit Benedikts Grön-
dals, Grönlands historiske mind-
esmærke og fleiri.
Guðbrandsbiblían er
aldursforsetinn
— Hverjar eru helztu bækur
1 safni þínu?
— Þær eru frá 16. öld, Guð-
brandsbiblía frá 1584 og „Summ-
aria“ frá Núpufelli í Eyjafirði,
sem prentuð var árin 1589 og
1591. Er það ágrip af biblíunni.
Þetta eru tvær fyrstu íslenzku
biblíurnar, sem prentaðar eru hér
á landi.
— Hvað mundir þú telja verð-
mætustu bókina í safni þínu nú?
Á þessari mynd sjást í efstu bókahillunni nokkur ljóðmæll
frá ýmsum tímum. í annari og þriðju hillu að ofan sést hluti
af Passíusálmaútgáfum og Haligrímskveri.
í neðstu hiliunni eru sálmakver, flest frá 18. öld.

Þorsteinn sýslumaður á allar islenzkar útgáfur if biblíunni frá upphafi til þessa dags. Hér sjást
nokkrar þeirra, talið frá hægri: Þorláksbiblía frá 1644, Guðbrandsbiblía frá 1584, Steinsbiblía frá
1728, Reykjavíkurútgáfa frá 1859, Viðeyjarútgáfa frá 1841, Reykjavíkurútgáfa frá 1908, „Summ-
aría“ frá 1589, Waysenhuusbiblía frá 1747, Lundúnaútgáfa frá 1866 og „Grútarbiblían“ frá 1813.
Hin síðastnefnda var gefin út í Kaupmannahöfn og dró hið óvirðulega nafn sitt af þeirri mis-
prentun, að í henni stóð „harmagrútur Jeremíasar" en átti að vera „harmagrátur Jeremíasar“.
rimur, sem út hafa komið hér á
landi utan eina. Eru þær samtals
nokkuð á annað hundrað. Þær
elztu þeirra eru gefnar út í
Hrappsey. Ein elzta ríman er þó
gefin út árið 1771 í Kaupmanna-
höfn. Það eru rímur af Þorsteini
Uxafæti, eftir Árna Böðvarsson
á ökrum á Mýrum.
— Hver er afstaða þín annars
til rímnanna?
— Ég tel að þær hafi verið
þjóðinni til gleði og skemmtunar
á hinum löngu og myrku vetrar-
kvöldum. Fólkið kynntist þar
einnig mikilli rímleikni, og síðast
en ekki sízt juku rímurnar þekk,-
ingu Islendinga á Eddu og kenn-
ingum hennar.
— Þú telur þá ekki að ríman
hafi spillt ljóðasmekk lands-
manna?
— Nei, það held ég ekki. Eg
held að árásir Jónasar Hall-
grímssonar á rímurnar hafi ekki
haft mikil áhrif. Það var lang
mest gefið út af þeim á árunum
1835 til 1870—80. En Jónas rit-
Framh. á bls. 11.