Morgunblaðið - 20.08.1960, Qupperneq 10

10
MORGUN BL AÐIÐ
Laugardagur 20. ágús't 1960
Laugardagur 20. ágúst 1960
MORGUNBLAÐIÐ
11
fttwotsitÞfaMfr
Utg.: H.f. Arvakur Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6 Simi 22480.
Askriftargjald kr. 45.00 á mánuði innanlands.
I lausasölu kr. 3.00 eintakið.
SKRÚÐGARÐAR
| FYRRADAG, á afmælis-
" degi Reykjavíkur, vígði
£rú Auður Auðuns, borgar-
stjóri menmngarmála, nýjan
skrúðgarð í einu úthverfa
höfuðborgarinnar. Garður
þessi er í Bústaðahverfi, þar
sem bæjarstjóm hefur aðstoð
að fjölda einstaklinga, sem
við bág kjör og slæmt hús-
næði bjuggu, til að eignast
eigin íbúð.
Hér er um að ræða fyrsta
skrúðgarðijm, sem gerður er
í úthverfum höfuðborgar-
innar. Mikið kapp hefur ver-
ið lagt á að prýða eldri hverf-
in og mikiil árangur náðst,
svo að héðan í frá er hægt
að leggja aukna áherzlu á
fegrun úthverfanna, sem
hvert af öðru hafa risið upp
með miklum hraða.
Höfuðborgarbúar hafa lagt
á það megináherzlu, að sem
allra flestir gætu eignazt eig-
in híbýli og þá verið látið
sitja á hakanum að ganga
endanlega frá götum og prýða
íbúðahverfin. Þessi stefna
hefur vafaiaust verið rétt, því
að það er ómetanlegt öryggi
og ánægjuauki hverrar fjöl-
skyldu að geta búið í eigin
íbúð. Svo stórfellt átak hefur
þegar verið gert í bygginga-
málunum, að nú virðist tíma-
bært að leggja meiri áherzlu
á fegrun og gatnagerð en áð-
ur.
Mjög er það ánægjulegt
um garðinn í Bústaðahverfi,
að íbúamir þar hafa lagt
sig fram um gerð hans.
Þeir hafa sýnt verkamönnum
þeim, sem þar unnu, þakk-
læti sitt og áhuga. Mun það
vafalaust hafa átt mikinn þátt
í því, að garðurinn varð mun
ódýrari en áætlað hafði verið.
En auk þess hafa íbúarnir að
kvöldlagi vökvað blóm í garð-
inum og gætt þess að engar
skemmdir væru unnar. Og
við vígsluna lýsti formaður
Húseigendafélags hverfisins
því yfir, að íbúarnir væru
staðráðnir í að ganga vel um
garðinn og halda honum vel
við.
Slíka samvinnu er nauð-
synlegt að hafa við íbúana,
því að þá er þess fyrst að
vænta, að umgengnin verði
eins og bezt verður á kosið og
ánægjan verður þá einnig
meiri. Á þessu sviði sem öðr-
um ber að efla ábyrgð ein-
staklinganna og forðast að
fela opinberum aðilum forsjá
allra málefna.
POWERS-MÁLIÐ
T T M allan heim hefur af
^ miklum áhuga verið
fylgzt með hinum svoköll-
uðu Powers-réttarhöldum í
Moskvu. Mikill fjöldi frétta-
manna hefur verið þar eystra,
þar á meðai 100 fréttamenn,
sem Rússar virðast hafa sér-
staka velþóknun á, boðnir af
sovézkum ráðamönnum. Einn
þeirra er Þórarinn Þórarins-
son, ritstjóri Tímans, sem
kunnugt er.
Rússar hafa hagað réttar-
höldunum þannig í flestum
greinum, aö allar líkur eru til
þess að þau reynist þeim
nokkur styrkur í áróðursbar-
áttunni. Þannig virðast þeir
ekki ætla að gera endasleppt
við að hagnýta sér flug U-2
flugvélarinnar til áróðurs.
Réttarhölaunum yfir Powers
sem einstaklingi er hagað
þannig, að erfitt sé að benda
á að öðru vísi sé að farið en
vera mundi í réttarríki. Þegar
hins vegar kemur að sér-
fræðilegum spurningum eða
þeim, sem öeinlínis snerta yf-
irboðara flugmannsins, virð-
ist verjandi hans hafa fyrir-
jnæli um að trufla ekki fram-
burð rússnesku sérfræðing-
anna.
Þegar betta er ritað, er alls
endis ókunnugt, hver verða
muni örlög hins unga banda-
ríska flugmanns. Líklegast er
að það viti aðeins einn maður
í veröldinni, sjálfur Krúsjeff,
sem gefa muni dómsstólnum
fyrirmæli um, hvernig dóm-
urinn eigi að hljóða, þegar
réttarhöldum lýkur. Enginn
efi er á þvi að við þá ákvörð-
un verður það fyrst og fremst
haft í huga, hvernig málið
verði bezt notað til áróðurs.
Sú staðreynd getur orðið
þess valdandi að Powers fái
mildan dom Gegn því stríð-
ir svo auðvitað aftur að Rúss-
ar vilja halda öðrum, sem við
njósnir kynnu að vera riðnir
á yfirráðasvæði þeirra, í ótta.
Áhuginn er því hvarvetna
mikill á því að fylgjast
með endaiokunum og sjálf-
sagt munu flestir, flugmanns-
ins vegna og fjölskyldu hans,
óska þess að Krúsjeff þyki
sér hentara að dómur verði
vægur, þótt rússnesk yfirvöld
telji sig bá geta bent á sann-
girni sína.
UTAN UR HEIMI
Vatnabíll
Til ails konar nota
Það kom fyrir oftar en
einu sinni, þegar herflutn-
ingaskip Bandamanna kom-
ust ekki nægilega nærri
ströndinni, að byggðar voru
bryggjur með því að aka
jeppum í sjóinn og leggja of-
an á þá stálnet fyrir aðrar
bifreiðir til að aka eftir. í
eyðimerkurhernaðinum lét
Montgomery gera virki úr
jeppum, sem staflað var í
hrúgur, en notaði aðra jeppa
til að dreifa reykskýi fyrir
framan víglínuna.
Þótt jeppinn sé ekki sér-
lega þægilegt farartæki, hafa
engar sjúkrabifreiðir flutt
jafnmarga sjúka og særða
og þessi „múlasni“ frá Ohio
— aðallega vegna þess að á
vígstöðvunum var um tvennt
að velja, annaðhvort að vfir-
gefa hina særðu, eða sækja
þá í farartæki, sem kæmist
yfir fjöll og firnindi, þ. e. a.
s. í jeppa.
Hann stóðst sandrok eyði-
merkurinnar, seltu sjávarins,
steikjandi bruna hitabeitissól
óbyggðum
arinnar og nístandi kulda
heimskautalandanna
í þágu friðarins
Jeppinn hefur nú — eftir
tuttugu ár — tvö æviskeið að
baki sér, styrjaldarárin og sig
urgöngurnar í stríðslok. í dag
er útlit hans svo til óbreytt
þrátt fyrir aldurinn. En starf
hans hefur tekið miklum
breytingum, því nú vinnur
hann fyrir friðirm. Hann
starfar fyrir björgunarsveit-
ir ,heilbrigðisnefndir og vís-
indarannsóknir við erfið skil
yrði — og ekki sízt fyrir land
búnaðin-n um allan hinn Vest
ræna heim. Meira en ein
milljón jappa starfa nú í
þágu friðarins.
Jú, það er full ás-tæða til
að óska til hamingju!
(La-usl. þýtt).
I stnði stokk hann yhr jarðsprengjurnar.
FRÆGASTA bifreið
heims, og jafnframt sú
sem flest heiðursmerki
hefur hlotið, er tvítug um
þessar mundir. Þessi vel-
þekkta og velliðna bifreið
hefur verið hyllt um víða
veröld fyrir framlag sitt í
stríði og friði.
Bifreiðin þekkir öfga-
kenndir mannanna. Hún
hefur verið fótum troðin,
yfirgefin, notuð sem virki
og undirstaða í brýr, en
einnig flutt hershöfðingja
og þjóðarleiðtoga í sigur-
göngum.
Afmælisbarnið er loks tek-
ið að sligast, það er að segja
undan þunga heiðurslaun-
anna, sem á það hafa hlaðizt.
Það sá fyrst dagsins Ijós í
Willys bílasmiðjunum í Tole-
doborg í Ohi-o rúmu ári áður
en Bandarík,i amer.n gerðnst.
aðilar að síðustu heimsstyrj-
öld.
amerísku borið fram Dsjíp.
En seinna fékk „múlasninn"
fjölda gælunafna, og hér á
íslandi gengur hann yfirleitt
undir nafninu „Jeppi“.
Allt í lagi meðan ökumaðnrinn ekki flýtur burt.
hugsanlega þjónustu. Það Dsjíp
átti að mega stafia þvi og Fjórhjóla „múlasnirm", er
lesta, það átti að geta farið varð árangurinn af þessum
Eldskírnin
Hann varð 330 sentimetra
langur, 150 sentimetrar á
breidd og 90 sentimetra hár.
Drif var á öllum hjólum og
gangur sexskiptur, og mátti
aka Jeppa með 110 kílómetra
hraða á klukkustund.
Eldskírnina fékk Jeppi
vegi og vegleysur og jafnvel miklu kröfum, hlau-t í fyrstu strax eftir að Bandaríkja-
„Vélknúinn múlasni“
Bandaríski herinn hafði
gert pöntun á ökutækí, sem
átti að vera „Vélknúinn múl-
asni“. Kröfurnar, sem gerðar
voru urðu ti-1 þess að verk-
fræðingarnir fóru heim og
tóku taugastyrkjandi meðul.
Ökutækið átti ekki að krefj-
ast neins — en veita alla
Ávait að berjast
og nú fyrir friði
vötn. Það átti að vera búið ekkert nafn. Hann var að- menn urðu stríðsaðilar í
ótrúlegrj vélaorku, og svo eins nefndur „GP“, skam-m- heimsstyrjöldinni. — Jeppar
átti að vera unn-t í fjölda- stöfun fyrir „General Pur- voru í notkun á öllum víg-
framleiðsl-u að sm-íða tvö slík pose“, sem þýðir í raunimni stöðvum, fluttir þamgað með
tæki á m/ín-útu dag og nótt. „til alls konar nota“ og er á flugvélum og skipum, varp-
að út í fallhlífum, eða ekið
í land í svo djúpu vatni að
ökumennirnir urðu að standa
við stýrið til að halda höfð-
in-u ofansjávar.
Við löggæzlu
Við landbúnað
í snjó
Frumútgáfan
Allt getur skeð
„Sportmodell“
Frægasta bifreid heims 20 ára
Verða unnin úr honum 4 dýrmæt efni?
EINS og skýrt hefur verið frá i
fréttum hér í blaðinu, hefur Jarð-
hitadeild Raforkumálaskrifstof-
unnar með höndum rannsóknir á
þara, með tilliti til þess að hægt
er að vinna úr honum ýms mjög
dýrmæt efni. Um sl. mánaðamót
komu þeir Sigurður Hallsson,
ann-ar efnaverkfræðinganna sem
hafa rannsóknirnir á hendi, og
Jóhannes Briem, úr 13 daga rann-
sóknarleiðangri á Breiðafirði.
Var leiðangurinn farinn í þeim
tilgangi að athuga öflunarmögu-
leika þarans, sem ná þarf úti á
4—10 m. dýpi, og reyna hvort
þar til ætluð tæki væru nothæf
við íslenzkar aðstæður og hver
þeirra reyndust bezt.
Til fararinnar var leigður 18
tonna bátur, Konráð frá Fl-atey,
skipstjóri Reynir Vigfússon og
vélamaður Rafn Ólafsson. Miðin
voru undir Skálanesi og fram af
Reykjanesi. Tækin tvö, sem
reynd voru við öflun þarans, eru
tvær einfaldar klær af mismun-
andi stærð, sem dregnar eru á
eftir bátnum með mismunandi
hraða og mismunandi toghalla og
svo n-okkurs konar sleði með hníf
til að skera þarann. Hann er
byggður upp úr tækjum, sem
notuð eru í Skotlandi og tæki sem
próf. Þorbjörn Sigurgeirsson lét
smíða til tilrauna við Alftanes.
Kom í ljós að einföldu klærnar
reyndust betur. Erlendis er mest
tekinn stórþari, sem rís upp, en
hér verður sótzt eftir Hrossaþara,
þar sem mest er í honum af hinni
dýrmætu alginssýru, eða Beltis-
þara en þessar tegundir eru ekki
nógu stinnar og liggja niðri. Þær
festa sig við hnullungssteina, sem
oft koma upp með þaranum.
Sigurður tjáði blaðinu, að klærn
ar hefðu reynzt afkastameiri litla
klóin gæti tekið upp tonn á klst.
og hin 2 tonn. Sagði hann að þessi
tilraun-arferð 'til öflunar þarans
hefði orðið mjög árangursrík, svo
að sennilega þyrfti ekki að endur
taka hana eða halda slíkum til-
raunum áfram fyrr en möguleik-
ar til stórframleiðslu væru að
öðru leyti fyrir hendi. Öflun þar-
ans ætti ekki að standa í vegi
fyrir því að hann se unninn, þó
ekki sé búið að gera endanlega
kostnaðaráætlim á þeim lið. Og
nóg er af þaranum, því honum
reiknast svo til að á þeim mið-
um, sem bezt er til þaraöflunar,
séu 50—70 millj. króna verðmæti.
Jarðhiti og þaramið
Rannsóknir á þara og vinnslu
hans hófust hér á landi árið
1946, en þá voru athuguð rek-
þarasvæðin við Suður og Suð-
Sigurður Hallsson, efnaverk-
fræðingur, við sjókortið.
vesturland á vegum Rannsóknar
ráðs af dr. Jóni Vestdal og efna-
greining gerð á þarasýnishornum
úr Skerjafirði af Jóhanni J-akobs
syni, efnaverkfræðingi. 1950 gerði
próf. Þorbjörn Sigurgeirsson, sem
þá var form-aður Rannsóknarráðs,
athuganir á þaramagninu á norð-
anverðum Breiðafirði og seinno
gerðu efnaverkfræðingarnir Hall
grímur Björnsson og Baldur Lín-
dal kostnaðaráætlun um fram-
leiðslu á natrium alginati úr þara,
en það er hið dýrmæta efni, sem
stefnt er að því að framleiða.
Síðan 1956 hafa rannsóknirnar
verið í höndu-m raforkumála-
stjóra og hafa verkfræðingar Jarð
ferðina sjálfa. Kváðust þeir hafa
fengið gott veður og bátverjar
verið einstakleg-a hjálplegir við
rannsóknirnar. Mest fékkst af
Hrossaþara og Beltisþara og voru
hrossaþaraplönturnar stórar, allt
upp í 5 m. lang-ar og blöð þeirra
um meter á breidd.
í frístundunum, sem ekki voru
margar, safnaði Sigurður þör-
ungasýnishornum og hatði með
sér heim yfir 30 tegundir, sem
hann segir að ekki sé nema brot
af því sem þarna er. Jóhannes
safnaði aðallega steinasýnishorn-
Þararannsóknir um borð i Konráði. Frá vinstri: Jóhannes Briem, Reynir Vigfússon skipstjóri og
Rafn Ólafsson vélamaður.
Þeir létu mikið af þeirri gest-
risni og fyrirgreiðslu, sem þeir
fengu á eyjunum og í landi. Þeir
fengu t. d. aðgang að verkstæði
hjá Aðalsteini bátasmið í Hval-
látrum, sem hjálpaði þeim við
viðgerðir og endurbætur á sleðan
um, og það gerði Lárus í Króks-
fjarðarnesi einnig. „Annars kom
ekkert merkilegt fyrir, við töp-
uðum að vísu sleðanum einu sinni
j cg leki kom að bátnum' . sögðu
þeir „En báturinn er mesta happa
| fleyta að sögn skipstjórans. Þetta
* Framhald á bls. 19.
hitadeild-ar gert kostnaðaráætlan-
ir og tilraunir með þurrkun þar-
ans og efnagreiningu á honum.
Jarðhiti er undirstaða þess að
hægt sé að þurrka þara hér á
landi. Þess vegna koma Reykhól-
-ar svo mjög til greina sem staður
fyrir þaraþurrkverksmiðju og
hafa því þaramiðin þar í nánd
einkum verið rannsökuð.
Dýrmæt efni til iðnaðar
Efnin, sem ætla má að megi
vinna úr þaranum, eru fjögur og
eru þau um helmingur af þurr-
efni þarans, en um 87% af hon-
um er vatn. Hér er um að ræða
alginssýru, mannítt, laminarin og
fucoidin og eru það allt dýrmæt
efni. Sölt af alginssýru eru t. d.
notuð í m-atvælaiðnaði, trefja-
iðnaði, gúmmíiðnaði, málningar-
iðnaði, lyfjaiðn-aði við læknisað-
gerð, í snyrtivörur o. fl. Mannit
er notað til framleiðslu á alls
kyns efn-asamböndum, þar á
meðal í sprengiefnaiðnað, máln-
ingar- og gerfiefnaiðnaði. Til
gam-ans má geta þess að Frakkar
hafa í mörg ár gert tilraunir með
framleiðslu á manniti úr þara og
eru nú að reisa verksmiðju, sem á
að framleiða 130 þús. punda verð
mæti á ári og fer öll framleiðslan
í þeirra eigin gerfiiðnað. Lamin-
arin er m. a. notað í alls konar
lyf gegn blóðsjúkdómum og
fucoidin einnig í lyf.
Eftir að búið er að ná þaran-
um, er um tvenns konar fram-
leiðslumöguleika að ræða. Hægt
er að framleiða úr þaranum fersk
um, en á því eru ýmsir annmark
ar. Einnig má framleiða fyrst
mjöl, og úr því hin dýrmætu efni
og getur verksmiðjan þá unnið
alit árið.
Sigurður Hallsson sagði, að nú
væri verið að athuga hagkvæma
þurrkunaraðferð, sem ekki
skemmdi hin dýrmætu efni, og
mundi hann sennilega ljúka
þurrkunartilraunum í haust. Þeg
ar búið yrði að fullathuga þurrk
u.naraðferðina, yrði hægt að snúa
sér að rannsóknum á heppileg-
ustu aðferðinni til framieiðslu á
þessum efnum með tilliti til ís-
lenzkr-a aðstæðna og verður vænt
anlega farið út í þær rannsóknir
á næsta vetri. Alginssýru og hin
efnin yrði að framleiða við stóra
Hrossaþaraplönturnar eru allt
upp í 5 m á lengd og meter á
breidd.
útflutningshöfn, vegna nauðsyn-
legs innflutnings á efnivöru, svo
sem sóda o. fl. og brennisteins-
sýru til framleiðslunnar þyrfti að
framleiða hér á landi.
Yfir 30 þörungarsýnishorn
Að lokum spurðum við þá Sig.
urð og Jóhannes um rannsóknar-
Klærnar, sem sjást hér fremst
á myndinni, reyndust bezt til
að ná þaranum.
A Breiðafirðí liggja
þaraver5mæti fyrir
tugi milljóna