Morgunblaðið - 02.06.1965, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLADIÐ
Miðvikudagur 2. }úní 1965
Sigurður A. IUagnússon:
Um Leiklistarskóla Þjóöleik-
hússins og forstööumann hans
FJALLIÐ tók jóðsótt og fæddi
mús, varð mér hugsað þegar ég
hafði lesið pistil frá Kristínu
Magnúsi hér í blaðinu á sunnu-
daginn. Þar hefur hún mörg orð
og stór um gagnrýni mína á
Leiklistarskóla Þjóðleikhússins,
kallar hana „níðskrif“, „svívirð-
ingar“, „sögusagnir og ágizkanir
sem ekki eiga við rök að styðj-
ast“, líkir henni við galdraof-
sóknir miðalda, og fleira góðgæti
þessu líkt framreiðir hún af kven
legum yndisleik.
Tilefni pistilsins mun vera
greinarkorn sem ég birti hér í
blaðinu 12. maí vegna fyrirspurn
ar frá nemendum Leiklistarskól-
ans, sem vildu fá að vita hvers
vegna ég teldi skólann þjóðinni
til skammar. Gerði ég stuttlega
grein fyrir viðhorfi mínu í
nefndu greinarkorni, en hafði
fjallað ítarlegar um sama efni í
tveimur greinum í fyrravetur.
Ekkert af því sem sagt var í þess-
um skrifum hrekur hin orðskáa
valkyrja nema þá staðhæfingu
að ekki sé kennd taltækni í Leik-
listarskólanum (þá vitneskju
hafði ég frá einum af núverandi
kennurum skólans). Hún upplýs-
ir sem sé að höfuðnámsgrein
nemenda á liðnum vetri hafi ver-
ið taltækni, og hafi Gunnar Eyj-
ólfsson haft kennsluna á hendi.
Þetta eru vissulega góð tíðindi,
þó ég leyfi mér að efast um, að
Gunnar Eyjólfsson, sá ágæti leik
ari, megi teljast sérfróður í þess
ari tilteknu grein. Hér á landi
eru fáir sérfræðingar í taltækni,
en einn þeirra, Björn Guðmunds-
son, kenndi við skólann á sín-
um tíma. Af einhverjum ástæð-
um hætti hann kennslunni, og
um árabil var alls engin kennsla
í þessari mikilvægu námsgrein,
þar til nú í vetur að Gunnar
Eyjólfsson hefur tekizt hana á
hendur. Efa ég ekki að hann
ræki það starf samvizkusamlega,
en vil eftir sem áður halda því
fram að heppilegra væri að hafa
sérmenntaðan kennara í svo
veigamikilli námsgrein.
Önnur atriði í fyrrnefndu
greinarkorni lætur Kristín
Magnús að mestu órædd, hvernig
sem á því stendur, en ver tals-
verðu rúmi til að lýsa kennsl-
unni í skólanum. Er ekkert nema
gott um slíkar upplýsingar að
segja, einkanlega þar sem svo
hefur verið búið um hnútana í
Leiklistarskólanum, að nemend-
ur áræða ekki að láta „utangarðs
mönnum" í té upplýsingar um
hann af ótta við „refsiaðgerðir"
skólastjórnar. Er þess skemmst
að minnast, að í fyrravetur fór
fram könnun meðal nemenda
skólans, eftir að fyrri grein mín
'birtist í Lesbókinni, til að ganga
úx skugga um, hver þeirra hefði
veitt mér upplýsingar um námið
og „afflutt skólann“ í mín eyru.
Þó voru upplýsingarnar, sem ég
íékk, einungis hlutlaus frásögn
af tilhögun námsins.
Um upplýsingar Kristínar
Magnúsar er það hins vegar að
segja, að þær hnika í engu þeirri
staðreynd, sem var höfuðinntak
greina minna í fyrra, að Leik-
listarskóli Þjóðleikhússins er
ekki fullgildur leikskóli, heldur
með kvöldskólasniði: nemendur
sækja hann I frístundum sínum.
Kristín Magnús telur mig ódóm
bæran á Leiklistarskólann þar
sem óg hafi ekki sótt þar kennslu
stundir, og lýsir sú staðhæfing
fullkomnu skilningsleysi hennar
á því sem ég hef um skólann
skirfað. Ég hef ekki gagnrýnt
sjálfa kennsluna, einmitt vegna
þess að mig brestur þekkingu
sem ég i torvelt með að afla
mér — nema gerast nemandi skól
ans! Það sem ég hef gagnrýnt
cr námstilhögunin og það sjón-
armið skólastjórans, að ekki sé |
þörf á fullgildum leikskóla hér-1
lendis. Hér er um tvö fjarskyld
efni að ræða. Kennslan kann að
vera sómasamleg innan þess
ramma, sem henni er settur, en
að mínu áliti er ramminn of
þröngur, fullnægir ekki þeim
kröfum sem við hljótum að gera
til ríkisleikskóla.
Það gleður mig vissulega, að
gerðar hafa verið umbætur á
skólanum og honum sniðinn víð-
ari stakkur (hann var lengdur
um eitt ár á liðnu hausti), þó enn
sé engan veginn nóg að gert, en ég
vona bara að þær umbætur verði
ekki skrifaðar á reikning þeirra
manna, sem séð hafa ástæðu til
að ræða um niðurlægingu hans
opinskátt og af fullri einurð!
Kristín Magnús eignar mér
ýmsar miður uppbyggilegar hvat
ir í sambandi við skrifin um
Leiklistarskólann, og skirrist
ekki við að upplýsa lesendur um
þær hvatir sem stjórnað hafi
skrifum Haralds Björnssonar um
skólann. Hún kveður „svívirðing
ar“ hans vera „af allt öðrum toga
spunnar en raunverulegri óá-
nægju með starfsemi skólans".
Sennilega má hún gerst vita
hvernig Haraldur Björnsson
finnur til og lítur á málin, og
fjarstætt væri að væna hana um
„sögusagnir og ágizkanir sem
ekki eiga við rök að styðjast“.
„Sérmenntaðir menn í stjórn
leiklistarskóla hafa verið fáir
fyrir fimmtán árum og eru enn,“
segir Kristín Magnús. Satt má
það vera, en þeir voru samt til
fyrir fimmtán árum og það fleiri
en einn. Nægir í þvi sambandi
að benda á menn eins og Indriða
Waage, Harald Björnsson og
Lárus Pálsson.
Sú staðhæfing Kristínar Magn
úsar, að nemendur þurfi „ekki
á hugmyndum að halda um leik-
skóla, þeir eru í leikskóla", er
ein þeirra spakvitru athuga-
semda sem ég á erfitt með að
finna heila brú í, og lái mér hver
sem vill.
Á öðrum stað segir hún: „Um
leið og fræðimaður vor, Sigurð-
ur A. Magnússon, heldur því
fram að ekki sé veitt nauðsynleg
undirbúningsmenntun í leiklist
í L.Þ. hefur hann sagt, að um
níu starfandi leikarar hjá Leik-
félagi Reykjavíkur hafi ekki
hlotið menntun í leiklist og séu
þar með „þjóð sinni til skamm-
ar“. „Ef það er svona röksemda-
færsla sem leikkonan er að aug-
lýsa eftir í skrifum mínum, þá
verð ég að hryggja hana með því,
að ég er með öllu óskólaður í
rökfræði af þessu tagi og treysti
mér ekki til að beita henni. í
fyrsta lagi felur skortur á nauð-
synlegri undirbúningsmenntun
engan veginn í sér, að útskrifað-
ir nemendur séu ómenntaðir eða
gersneyddir hæfileikum. Hæfi-
ieikar eða leikafrek þeirra leik-
ara, sem lokið hafa prófi frá
Leiklistarskóla Þjóðleikhússins,
eru að minni hyggju engin við-
hlítandi afsökun á ónógri kennslu
og þjálfun í skólanum, enda hygg
ég að umræddir leikarar hefðu
kosið að fá fyllri og lengri skól-
un áður en þeir lögðu út á lista-
brautina. í annan stað hef ég
hvergi látið að því liggja, að nem
endur Leiklistarskólans, eldri eða
yngri, væru þjóðinni til skamm-
ar, enda væri það svipuð firra og
að halda þvi fram, að prófessor-
ar við Háskóla íslands séu þjóð-
inni til skammar af því þeir njóta
hvergi nærri svipaðrar aðstöðu til
vísindastarfa ogfræði-iðkana eins
og starfsbræður þeirra erlendis.
Hins vegar er það þjóðinni til
skammar að búa ekki betur að
æðstu menntastofnun sinni.
Um kennaraskipti í tilteknum
námsgreinum Leiklistarskólans
hef ég ekki skrifað aukatekið orð,
en gagnrýndi hins vegar þann
hátt, sem hafður var á fyrir
nokkrum árum, að kennsla var
beinlínis látin niður falla svo
mánuðum skipti vegna anna
einstakra kennara við stór hlut-
verk í Þjóðleikhúsinu. Vonandi
er sá siður nú úr sögunni fyrir
fullt og allt. Ég hef líka gagn-
iýnt þá mjög svo hæpnu ráðstöf-
un, svo ekki sé dýpra í árinni tek
ið, að nota nemendur á fyrsta ári
kauplaust við leiksýningar í Þjóð
leikhúsinu. Nemendur í leikskóla
sem er ekki einu sinni fullgildur,
eiga ekki erindi upp á leiksvið
fyrr en í fyrsta lagi á þriðja ári.
Má ég að endingu taka það
fram, þar sem það virðist hafa
farið milli mála hjá ýmsum þeim
er sízt skyldi, að gagnrýni mín
á Leiklistarskólanum er ekki
sprottin af óvild í garð skólans,
kennara hans eða nemenda, held-
ur af þeirri frómu ósk, að hægt
verði að bæta úr því sem miður
hefur farið og gera skólann hæf-
ari til að gegna því mikilsverða
hlutverki sem honum er ætlað.
Af þeim sökum kemur mér það
undarlega fyrir sjónir, þegar
sómakærir leikarar ganga fram
fyrir skjöldu til að verja kákið
og bera mér á brýn alls konar
annarlegar hvatir. Þeim ætti
ekki síður að vera það kapps-
mál en mér, að skólinn verði
sem beztur. Á því veltur að tals-
verðu leyti heill íslenzkrar leik-
listar 1 framtíðinnL
Fáein orð í tilefni blaðaviðtals
Úr því pistill Kristínar Magnús
ar varð mér tilefni þessa skrifs,
er ekki úr vegi að slá tvær flug-
ur í einu höggi og víkja nokkr-
um orðum að viðtali við þjóð-
leikhússtjóra, sem einn af rit-
stjórum „Tímans“, Indriði G.
Þorsteinsson, birti um fyrri helgi.
Það var einkum fróðlegt fyrir
þá sök að þjóðleikhússtjóri virð-
ist seint ætla að þreytast á því
að leika sína gömlu, slitnu plötu
um áræðið, glöggskyggnina,
framtakið og yfirmannlegt þrek-
ið sem skapanornirnar færðu
bonum í vöggugjöf. Ég er búinn
að lesa þetta sama blaðaviðtal
(með fáeinum tilbrigðum) a.m.k.
þrisvar á undanförnum árum og
er satt að segja farið að lengja
i eitthvað nýtt frá þeim mæta
manni. Hann hlýtur að hafa hugs
að einhverja ferska hugsun síð-
ustu misserin, þó annirnar séu
yfirþyrmandi! Eða hefur hann
kannski varið allri sinni andg-
gift í ævintýragerð Ómars Bergs?
Hvað sem um það er, þá finnur
þjóðleikhússtjóri enn hjá sér
kvöð til að svara gagnrýni minni
á Leiklistarskólanum með dylgj-
um um, að meðferð Þjóðleikhúss-
ins á leikriti eftir mig og við-
brögð almennings við því séu
undirrót skrifa, sem hann nefnir
„skæting“ í sinn garð. Og hann
bætir við: „Það er ekki því að
heilsa að hann komi með nein
rök. Ég hef einu sinni svarað
honum og benti þar á rök, sem
hann gat ekki svarað. Og síðan
hef ég ekkert reynt að fást við
hann, enda þýðingarlaust að
eyða tíma í slíkt. Hann kemur
bara alltaf með nýjar upphróp-
anir, ný illyrði og éig hef engan
tíma til að svara svoleiðis vit-
leysu, sem er gjörsamlega út í
bláinn.“
Sú kenning þjóðleikhússtjðra
og gulu pressunnar, að afdrif
margnefnds leikrits (sem ég sé
enga ástæðu til að vera óánægð-
ur með) séu með einhverjum
dulrænum hætti tengd skoðun-
um mínum á Leiklistarskólanum
eða öðrum þjóðlífsfyrirbærum,
er gripin úr lausu loftL en ber
því fagurt vitni hve tamt ýms-
um lítilsigldum íslendingum er
að setja gagnrýni og almennar
umræður um málefni dagsins í
samband við lítilfjörleg einka-
mál. „Skætingurinn“, sem þjóð-
ieikhússtjóri ber mér á brýn,
mun vera fólginn í þvL að ég hef
talið eðlilegra og heppilegra, að
skólastjóri og einn prófdómari
ríkisleikskólans hefði einhverja
sérmenntun í leiklistarmálum, og
svo hef ég vitaskuld hent á lofti
ýmis fræg ummæli þjóðleikhús-
stjóra, sem honum kæmi betur
að væru gleymd og grafin. Um
rökin hans, sem mér var um
megn að svara, hljóta greinar
ckkar beggja að vera-öruggastar
heimildir. Þær birtust hér í Morg
BRÓÐIR minn, Benjamín Frank-
lín Eiríksson, var elzti sonur
foreldra minna, fæddur að Hall-
dó'rsstöðum á Vatnsleysuströnd,
hinn 12. marz, 1892. Hann drukkn
aði á mótorbátnum Argo á leið
frá Vestmannaeyjum til Reykja-
víkur hinn 28. febrúar, 1910.
Þetta átti að vera síðasta vertíð
hans til sjós. Hann átti að ganga
menntaveginn. Hann var frábær
námsmaður.
Móðir mín tregaði hann mjög,
en fannst hún fá sárabætur þeg_-
ar ég fæddist um haustið. Á
veggnum í stofunni á Sjónarhóli
hékk stækkuð mynd af honum.
Myndin þótti svo lík mér að gest-
ir voru oft spurðir hvort þeim
fyndist þessi mynd af mér ekki
góð. Á seinustu árum hefir mér
fundist hann líkur Dalai Lama á
mynd.
Þegar ég fæddist dreymdi
móðír mína tvo drauma sem hún
sagði mér, og báðir réðu nöfn-
um mínum.
Benjarráin settist oft upp á
eldhúsborðið, sem var fast undir
glugganum og söng þá gjarna
uppáhaldskvæðið sitt: „Ó, hve
feginn vildi ég verða aftur, vors-
ins barn og hérna leika mér.“
Móður mína dreymdi að Benja
mín kæmi og settist upp á eld-
húsborðið og segði: „Jæja, nú er
ég alkominn-------.“ Enda fannst
henni ég vera hann. Hún sagði
að hann hefði skrifað eitthvað,
og harmaði oft að það væri glat-
að, ekkert myndi til frá hans
hendi. Þó mun til bréf frá hon-
um.
Þegar ég var unglingur fluttist
til Hafnarfjarðar múrari, sem
verið hafði á Flensborgarskólan-
um með Benjamíni. Hann minnt-
ist á hann við mig, lofaði gáfur
hans, og sagði að hann hefði ver-
ið yngri en þeir hinir skólafélag-
arnir. Þetta var það helzta sem ég
vissi um þennan bróður minn
fram til ársins 1939.
Sumarið 1939 ferðaðist ég um
unblaðinu 28. febrúar og 3. marz
1964. Um hitt get ég verið sam-
dóma þjóðleikhússtjóra, að hann
hefur ýmislegt þarflegra við
tímann að gera en hætta sér út
í ritdeilur.
Síðar í Tíma-viðtalinu getur
þjóðleikhússtjóri þess, að komið
hafi fram í skrifum hjá mér,
„hvað allt væri miklu betra hjá
Leikfélaginu, hvað þeir hefðu
betri leikara og annað heldur en
Þjóðleikhúsið." Er til of mikils
mælzt af forstjóra einnar helztu
menningarstofnunar þjóðarinnar,
að hann finni þessari fullyrðingu
stað, eða er hann kannski í krafti
embættisins óábyrgur orða
sinna?
Sigurður A. Magnússon.
Vestur- og Norðurland sem fram
kvæmdastjóri Landssambands
Stéttarfélaganna. Kom ég m.a.
við á Flateyri. Þar hitti ég mann
að nafni Friðrik Hafberg, er áð-
ur hafði búið í Hafnarfirði. Hann
fór að segja mér að hann hefði
verið á skaki með Benjamíni. Ég
varð forvitinn og fór að spyrja
hann. Sagði hann mér að Benja-
mín hefði verið haigmæltur og að
hann kynni eina vísu eftir hann.
Ég tókst á loft. Hann lofaði mér
að heyra vísuna:
Þegar enginn er til hlés
allir eru að skaka
hæðir mig á hnöllum trés
helvítið hann Jóhannes.
Það seig á mér andlitið. Við
erum sjaldnast reiðubúnir að
veita djúpri lífsvizku viðtöku
mótþróalaust. „Augu þeirra voru
haldin.“
Mér fannst vísan um hégómlegt
efni, og auk þess á óhefluðu
máli: helvítið hann Jóhannes. En
þessi nótt hefir opnað augu mín
fyrir sannleikanum í málinu.
1. júní, 1965.
íslenzki fálkinn
eftirsóttur ytra
AÐ því er dr. Finnur Guð- heimilum sínum, — aðrir
mundsson, fuglafræðingur, seg vildu gjarna senda þá vinum
ir í viðtali, sem birtist í blað- sínum erlendis. Haldið er fast
í intu „Hvíti fálkinn“, en það er við friðunarókvæðin, og liggja
/ gefið út á Keflavíkurvelli, eru við þungar sektir, verði ein-
1 iðulega gerðar tilraunir til að hverjir uppvísir að því að
( smygla úr landi íslenzkum veiða fólka eða smygla úr
í fálkum. Fálkar eru seldir landi.
/ dýru verði erlendis, t. d. í
\ Englandi, Þýzkalandi og Aðspurður hvort hætta sé
Bandaríkjunum, og eru þeir á því að fálkastofninn deyi
hafðir til veiða, eins og fyrr út hér á landi, svarar dr.
á öldum, þegar tignarfólki var Finnur, að svo sé ekkL eins
mikið í mun að eiga íslenzka og nú standi sakir. „Sem bet-
fálka með það fýrir augum. ur fer hefur fálkum fjölgað
Síðan 1940 hefur fálkinn talsvert, þannig að lítil „hætta
verið friðaður hér á landL en á því“, segir dr. Finnur, og
til þess tima voru mikil brögð hann bætir við „Samt sem áð-
að því, að fálkar væru veidd- ur, er nauðsynlegt að vera vel
ir. Suma langaði til að eiga þá á verði um að friðunarákvæð-
til skrauts uppstoppaða, á in“.
Benjamln H. J. Eirlksson:
Vbscb bróður míns