Morgunblaðið - 13.12.1970, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. DESBMiBER 1970
Leið til endurreisnar
Rödd siðvæðingarmanns
NY XID — tímarit siðvæð-
ingarmanna í Noregi, birtir í
nýkomnu hefti ritgerð eftir
EILIV SKARD, prófessor við
Óslóarháskóla, um hrun og
væntanlega endurreisn nú-
tíma menningar. Fer hún hér
á eftir:
VÁLEG vandaimál ógina menn-
iwgu vorira tíma, og er vandséð
hverniig tiíl befcst um lausn þeiirra.
— Á sviði mamnlegs hyggjuvits
(imteliefctuelt) stendur 20. öldin
öllu.m öðrum tímabitum mann-
kynssögunnar framar. Meiri
majrunaifli vinmiur nú að hvers
fconar raninisófcnarm en u.nndð hef-
ur saimanllagt á ' öllum undan-
förruum öttdum. Þefck i n.g a ní'or ð i
vtoir eykst með .gífurlegum
hraða. Fjárveitinigaáætlanir
vegn.a fyrihhiugaðra rannsókna-
framkvæmda, gera ráð fyrir
meiri kostniaöi en avo, að menn
igeti dreymt fyrir því.
En á sama tíma og allt þetta
hefur gerzt , dundu yfir heim-
inn vill iman.nleg u«t u viðburðir,
voðalegri en nofekuT orð fá lýst.
Taekniiegar framfarir hatfa auð-
veldað líifsbaráttuna að mifclium
mun og glætt bjartsýni. Hins
vegar ihafa flestuim skrefuim
á framfarabraut fylgt ófyrir-
séðar aukaverkanir, sem sé ný
vanidamál. Sem dæmi þess má
nefna: Skelfilega saurgun nátt-
úrunnar. — Úrkynjun manna. —
Kjarmortouisprengjutnia. — Sál-
fræðina. Ný þekkinig á því sviði
gaf vonir um mikla möguleika
bágstöddum mönnium til líknar.
En hvað gerist? Undir stjóm
vonidra m.anma er sálfræðin böl-
valduir, leið til heilaþvottar og
mangs koniar misþyrminga.
Stórauknir möguleikar til
menntunar, hafa ek'ki aðeins
aruðveidað milttjónum leið til auk-
innar þekkimgar og farsældar
Öfuigþróun h.efur valdið því, að
vegna dýrkunar hyggjuvits og
sérþekkinlgar, hefur komizt á ný
stéttaskiptinig, vægðariausari en
hin fyrri, sem átti rót sína að
rekja til valdbeitingar og auð-
söfniunar. Vér hljótum vissulega
að viðurkenwa að menninig voirra
itíma þarfnaist endumýjiunigar,
endurreisnair. En gefst nokkur
leið til endurreisnar menningu,
sem er þegar að hruni komin?
Vér verðum að spyrja þess með
aiuðmýkt og fullikominni ein-
lsegni. í því sambandi er ástæða
til að minniast niotokiurra stað-
reynda.
Við vöggu menningarinniar
héldu trúairbrögðin vörð: maður-
irtn lcrtninigarfuiMur gagnvart
máttarvöldum, sem honium eru
heilög — (Das Heilige, das ganz
andere) máttarvöld hátt ytfir
hanrn hafin. Yfirborðsleg bj'arit-
sýni manna á s.l. öid statfaði af
þeirri blekkingu að sigiuirvæn-
legaista leið til framfara væri aif-
kristnium, trúleysi. I>ess hetfur vor
kynslóð goldið eftirminnittega.
Staðreynd er að fyrsti skáld-
skapuir sem kunniutgt er um, er
tjáninig trúarhugmynda, bænir
og lofgerð ti(l gaðlegra máttar-
vattda. Sama máli gegnir um
byggingarlist. Á tímum frum-
stæðustu lífskjara var guðdóm-
iraum reist dýrðleg musteri.
Fyrstu drög að skipan laga og
réttar, áttiu rót sína að rakja
till huigsmíða um hið guðlega
vald. Nútíma skáld hefur sagt:
„Menning vairð þá fyrst til, þegar
fjrrsti maðuirinn reisti ókunnum
iguði altairi, af þrá eftir að dýrka
hann. (Sbr. Post. 17,23.) Það
sem öl'l menniinig, og oss er óhætt
að segja allt mannlíf þarfnast,
öliu fremur er trúarbrögð, semisé
guðlegs máttar (autoriteti og
ininlbi'ástur guðlegs eðlis (inspira-
tion).
GRUNDVÖLLUR SAMFÉLAGS
Menninig getur ekki þróazt án
vissra siðgæðisboðorða og
trauists og aðlhalds óumdeiil'anilegs
meginmáttar, guðdóms, heilags.
Almenmt er litið svo á að ekki
verði neitt venra sagt um neinn
mann en að honmm sé ekkert
| heila.gt. Það merkir raiun.venu-
lega, að sl'íkur maður hafi þegar
hröklkílazt út úr samfélagi manna.
Það, að vera maður, felur í sér
að bera lotningu fyrir hinu
heilaga, iguðlega, Hiruar mik'lu
huigsjóniavalkndngar vorra tíma,
hafa ileitt óumdeilanllega í ljós,
að friáleitt er að búa sér til guði,
hjáguiði í stað Guðs.
Áihritf eða inniblástur (inspira-
tion) kermuT berlega í ljós í hin-
um miklu bókmenntum liðinna
a'lda. í Daviðssálmum, hjá
Dante eru trúarbrögðin sá mönd-
u'H, sem aililt snýst um. Sarna
mláli gegnir um blómaskeið fom-
grískra hainmleika, sem stóð eina
öld, 100 ár. En hvers vegna ekki
lenigur? Fyrsta harmilei'kaskáldið
var trúmaður. Næstur honum
kom höfunduT blenidinn í trúnni,
og loks trúleysingjar. Og hinn
dramatíski kraftur fjaraði út með
dvínandi trúarlífi. Það. hefur átt
við urn þá, það sem Georg
Brandes skrifaði um sig á etfri
árum: „Ég var ekki maður til
þess að skaipa ódauðleg lista-
verfc“. Slík veaik skilja þau skáld
ein eftir sig, er þeflékja atf mik-
iilli 'llífsrieynislu árekstra and-
stæðra 'aifla tilverunnar, sem
nefnd eru gott og illt, himinn
og heflvíti. Skáld, sem ekki kann
skil á 'því regindjúpi mannlítfs-
iins, 'getur vart hatfið sig yfir
h ve rsdaigsleikanin, og skapað
mikfliar bókmenntir.
Eivind Bergrav, (norskur
bistoup og religion psytoolog),
færði rök fyrir því að trúhneigð,
sem hann kaflttiaði „grensover-
skridende tendens", eittífðaTþrá,
væri einlkennandi fyrir ýmiis
hinna mestu sfcálda.
Fyrir um það bil 1500 árum
var igrísk-rómversk menninig
hrunin að gruinnd, en ný kristin
merundnig komin í hennar stað.
Hvers konar á'hrif hafa það fyrir
huiglæga meninin'gu, og þá eimk-
um bókmienntirnar? Þarna ruddi
kristindómiur sér til rú'ms í ríki,
sem niefnt hetfur verið „Welt
ohnie Liebe“, — köld og kærfleiks-
snauð veröld. Kristindómurinn
kom með kæ r'I.eiksboðorðið mest
í metum og boðaði manngildi án
tiflflits tiil stétta eða kynflokka.
Grísk-'latnieskar bákmenntir voru
gáfniasmíði við hæfi yfirséttanna,
en án nioikkurs erindis til aflmúg-
ans. Boðskapur kristinnar kirkju
höfðaði til aimúgans, jafnt æðri
sem lægri, og fór ekki í mann-
greiniariál'it Fomlbókmenntimar
átlbu ekikert erindi við alþýðuna.
Svissn.esk'ur bókmenntafræð-
inigur, Erioh Auierbaoh, hefur
bent á það, að frásaga guð-
spja'lttanina um Pétur í hallar-
garði æðstaprestsins, og lýkur
með því að postuflinn gefltk út
og grét beiSWlega", að slíka sögu
„HEIMSMEISTARAKEPPNIN í
knattspymu 1970 og íslenzk
knattspyma 1970“ heitir bók sem
nýlega er komin á markaffinn
og gefur Skjaldborg sf. á Akur-
eyri bókina út. Hér er um aff
ræffa frásagnir af gangi HM-
keppninnar sem lauk meff úr-
slitakeppni 16 þjóffa í Mexíkó
á miðju árinu. Bókin er þýdd, en
höfundur er Wilhelm Fischer og
er bók þessi gefin út í milljóna-
upplagi í Þýzkalandi og þýdd á
fleiri tungumál.
Við er svo bætt katfla um ísl.
knattspymu í ár og hetfur Kjairt-
an L. Pálsson tekið þamn kafla
samain. í innganigi aið þeirn katfla
sagir að landslið hverrar þjóðar
í knattspymu sé spiegiflmynd af
þeirri knattspymu, sem leikin er
í landimu hveirju suninii og árang-
ut þess glöggt dæmi um getuna.
Ef miðað sé við þá kenminigu hér
gátu kristnir höflundar einir
Skrifað. Enigum fornbókmenn/ta-
höfundi hatfði komið til hu.gar
að 'Mta bl'ásnauðan almúgann
vera aðal.persóniu jatfn harm-
þrunginis atburðar. Meðal fyrstu
kristimnia píslarvotta voru konuir
tvær saman, önnur var aðaflsfrú,
hin ambátt. Frá píslarvætti
beggja þeirra er skýrt, af samúð
og Wuttiekniiinigu, og efcki gerður
greinarmuinur á pensónum —
það er kristnum höfumdi líkt.
Fornminijialfræðinigur þýzkur. A.
Drexl'er, heldur því fram, að
kristindómurinn hafi gert rit-
höfundum fært að Skrifa sannar
maninlýsinigar.
Fornlbökmennitimar skýra frá
mannigerð (typer) aðeins. Sál-
fræðiniguirinm Victor Frankl, fer
eflausit með rétt mál, er hann
akrifar: „Kærleikurinn er eina
leiðin að innsta kjarna persónu-
lefllka anmars manns. Vér getum
bætt því við, að ef vér kynnumst
mammi vegna persónuflegrar for-
vitni aðeinis, verður hann oss
naumast ruokkuð annað en mann-
gerð, „type“.
Á j'átninigum Ágústínusar
(umidir llofc 4. afldar e. Kr.), ber
sjáttft mlálið með sér inniflieifc og
h'lýju, sem var framandi fyrir
fornbókmenmtimar. Hér kyrnnir
sig maður aif frábæru hispurs-
leysi og óvenjulegri eimlægni.
Siífct 'hafði enlginn huigsuður eða
höfumdur áður gert. Að Ágústín-
uisi var það mögu'legt, skilst oss
að Iratfi verið þess vegma, að hann
flóttar kristilegt sfcritftamá] sitt
inn í sjállfsævisögu.
Bók Ágústíniusar hafði feilcn-
mikil áhritf á þróun bókmennta
síðari tima. Ótölu fjöldi bóka
stfðari aflda, teljast til bókmen.nta-
gneiimar, sem nef,na mætti J'átn-
imgar. En bók Ágústínusar ©r að
því lieyti einistæð bók af því tagi,
að 'hafundurinn lýsir nákvæm-
Lega gerbreytingu á lífi sínu,
einifiaildilega vegna þess, að Guð
hafði kallað hann í náð, og gert
hann að nýjum mamr.ii. Með
Játninigum h.ana var nýjum krafti
veitt inn í bókmenntimar, krafti,
sem enn varir. Nýr maffur! Það
er hið mikla framlag kristin-
dómsins í sögu mannkynsins.
Nýr maður geifur von um nýja
menininigu, og möguileika endur-
reisnar deyjandi menningar. Þaff
er svariff viff spurningu vorri.
Toynbee iheíur rakið laniga
sögu menninigartímabila, sem
hófust hvert á fætiur öðru,
blómstruðu um áralbil, en runnu
brátt skeið sitt á enda.
Hvaða örlög bíða nú mienininig-
ar vorrar? Hvers má vona og
vænlta?
Vér verðum að huigfesta, að
menning, sem helfur sinn sögu-
lega uppruna í kristindóminiuim,
er í sérstöðu og býr að miklum
á fslaimdi, er knattspyman í ár
sú bezta, s-em við höfum íýwt í
þau 24 ár, sieim liðin eru sáðain
fsland lék sinn fyrsta landsleifc.
Landsliðið iéik 5 leifci á árinu,
tvivegis gegn álhuigaman'nailiðli
Eniglands, gegn áJhugamöninum
Frakikia heima og einini.g á 'heim.a-
veltti gegn Dainmörku og Nonegi.
Útkoman varð 1 siigur, 2 jatfn-
tefli og 2 töp og markatalan 3:3.
Frá hverjuim eimstökuim leifc er
svo skýrt stuittflega, samtal er við
ELlert Sdhram og séitoatfli um
„Hermianns þátt 'GuininarsBion'ar“.
Úrslitaitöflur í 'kepprui deilda
fyflgja og margar myndir prýða.
Þýðimgu aðattih luta bökarinmair
anmaðist Magnús Kriatinsson.
Rætt er um unda'nkeppraiinia sem
69 lið hófu og leið liðam'na 16
til Mexíkó. Síðan er katflimn um
foriLeilkiraa 24 í Mexílkó og kemur
þar mangt slcemmtilegt fnatn
Ný bók:
HM keppnin
í knattspyrnu 1970
— og íslenzk knattspyrna 1970
fonnéttiiradum. Gríák-rómversfc
fonram'enninig hatfði stórmerfcittieiga
anfileifð að bafci sér, en naumast
raofldkra fraimtíðarvon aðra en
liinnuilausar endurtefcningar, án
enidurmýjuinar. Kristindómurinn
ar „trú, von og kærleikur", trú
etftirvæntinigar. Sl'ík trú átti sér
framitíð og breiddist út um allan
heim. Saga Evrópuþjóða greinir
frá mörgum endurneisnartímia-
bilurn. Ðr. Fr.anlk Buchman hetfiur
sagt: „Eragin mieranirag fær stað-
izt án endumýjaðra manna. >á
renna upp hinir dásamlegu tím-
ar enidiutnrieisnar menniragarinn-
ar, þegar meiran endurnýj aist og
breytast í anida kristinnar txúar.
(Próf. Ei.liv Skard;
Erinidi tflutt á móti MRA
í Caux, s.l. sumar).
Ólafur Ólafsson
kristniboffi þýddi.
________________________ Þorsteinn Matthíasson
„Mannlíf við Múlann”
í»ættir úr sögu Ólafsfjarðar
eftir Þorstein Matthíasson
„MANNLÍF viff Múlann“ heitir
nýútkomin bók, sem Þorsteinn
Matthíasson hefur skráff. Eru
þetta þættir úr byggðasögu Ól-
afsfjarffar, en Ólafsfjarffarkaup-
staffur stendur aff útgáfu ritsins.
I þessum þáttium Þorsteins er
bruigðið upp svipmyndum atf Ól-
afstfjarðarbyggð, legu heninar og
land‘shátitum frá hatfi til 'luáfjalla.
Eiraraig er saigt frá lífi fólks'ins,
sem á liiðraum öldum hetfur átt
þair ætt og óðiufl.
í formálsorðum segir alð ritið
sé fyrst og fremst lýsirag á legu
og landsháttum byggðiarinnia'r,
hverra kosta þar hefur verið völ
og hverjar búsifjar búraar hatfi
verið fóllki því, sem þar hefur
'litfað lífinu frá uppihatfi vega og
fram að lokutm 19. alldair. í fáum
orð'um sagt, reyrat að gera grein
fyrir balksviði 20. aldair sögu.
í síðaira biradi verður um það
fjaUað, siem 20. öldiin 'hiefur með
sór borið. Þar eru gögn fyrir
heradi, seim ættu að geita sýnt
yfirboirðsmyndiina raolkfcuð trú-
verðuga.
Verkilð er setm fyrr segir uranið
að fruimfcvæð'i og á vegum Ólafis-
f j arðarkaupstaðar.
Bðkin skiptist í 18 kaflla. Hún
er 287 blaðsiíður að stærð, prýdd
mörigum myndum.
„HRAFNISTUMENN“
Frásagnir skráðar af
Þorsteini Matthíassyni
ÚT er k'Omin ný bók efltir Þor-
stein Matthíasison, Hraflraiatu-
menin. „Þeir þæ'ttir, sem hér
biirtaat, eru frásagnir Skráðair
efltir fól'ki, sem dvelur á 'Hrafln-
isitu, Dv-ailarhekniili aldraðiria sjó-
maninia", segir í formála höfund-
ar, og hann heldur áfram:
„Hér eru ekki fyrst og firemst
meranimir í brúrani, sem segja
sína sögu, heldur einnig hinir,
sem uranið hafa á defc'kinu eða
í lestinmi, hatft etftiríit mieð véfl-
inirai og staðið við „'kabyssuraa“.
Líka þeir, sam bezt kumna á því
skil, hvemi'g segl og árar duigðu
við sjósókn fyrr é tímum. — Þá
eru hér nakkriir, koiraUT og fcarl-
ar, sem aðra iðju höflðu aið ævi-
starfi, en þó enigu síðúr en hinir
urðu að takast á vilð ölduiföLl ár-
ainma.“
eiras og umsátin uim Riva og
hvernilg Bette helduir velili, ein-
vígi heiimsáltfainiraa þegar Eraglamd
og Brasillía mættust og sagt frá
miarkasmiðjunoi Muiler, Seeler
& Co.
Síðan er raikimn gangur hvers
leiks í úrslitaikeppninni og æsist
þá Leilkiurimn emin.
Þessi bók emdurspeglar allar
hinar spenmaradi hliðar kraatt-
spymuinmar, seim gert hatfa haina
að vinsiæLuistu grein alllra íþrótta.
Vatfalaiuart er þetta óskalbók
fjölda umgra mamraa.
Sögumenn í bókinrai enu sex:
Dani Jóhaniras'son,, Daflamaður,
bóndi, smiður, sjómaður og
verkamaður, Gríimur Jónsson í
Súðavík, svipmilkiU athatfraa-
m'aður, Haillfreður Guðmuinds-
son, fyrrverandi hafnsögumaður.
Hjörtur Bjaimiascn, sjómaður,
Jón Eirífcsson,, form'aður frá
Súgandatfirði og Jón Attti Guð-
mundsson, sjómaður og bóradi.
Bókin. er 174 bls. að stærð,
mieð allmörgum myndasíðum.
Útgefairadi er Ægisútgáfam.
2 Vasa-námskeið
á næsta ári
VASA-námskeiðið svonefnda,
sem haldið er árlega fyrir yngri
leikstjóra á Norðurlöndum mun
á næsta ári færa út starfsemi
sína, þar eð ríkisstjórnir Norð-
urlanda hafa aukið fjárveiting-
ar til þessa starfs þannig að
framvegis verðnr nnnt að hafa
tvö slík námskeið árlega.
Það námskeið, sem við bæt-
ist, verður ekki í eins föstu formi
og hin fyrri hafa verið, og á
þar að fjalla um ýmis atriði í
leikhússtarfi, en þarf ekki að
vera bundið leikstjórn sérstak-
lega. Þetta náms'keið verður í
fyrsta sinn haldið til að fjalla
um leikkennslu. Það ber heit-
ið „Rödd á hreyfingú' og verð-
ur haldið i Helsinki dagana 28.
marz — 4. apríl.
Leiksf jórnarnámskeiðið verð-
ur siðan haldið í Ósló dagana 21.
— 28. mal Þar verður fjallað
um sama efni og á námskeið-
inu í Kaupmannahöfn í fyrra-
vor, leiklist fyrir börn og ungl-
inga. Þar verður því tekinn upp
þráðurinn frá því síðast sem
merki þess, að litið er á leik-
starfsemi fyrir börn og ungl-
inga sem grundvöll að leikhús-
lífi framtíðarinnar.
Fulltrúi Islands í Vasa-nefnd-
inni, sem sér um undirbúning
þessara námskeiða, er Sveinn
Einarsson leikhússtjóri, en til
vara Gísli Alfreðsson leikarl.