Morgunblaðið - 13.12.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNINUDAGUR 13. DESEMBER 1970
17
Bókavertíðin
Bókavertíðin stendur sem hæsit,
en það er orðiin föst venja, að
nrtókii'lll mei.riihlnti bóka komli út
á haustmánu ð um og þá mest x
nóvemiber og desemiber. Þessi
háfcbur á bókaútgáfu er óneitan-
Iiega hvim'leiöur. Bókamenn
vilja gjaman eiga þess kost að
kaiupa nýjar bækur á ölllium árs-
tímum, og yfirleiifct er það svo,
að fólik á hægara með að kaupa
elna og eina bók en láta af hendi
miikla fjármund tlil bókakaupa í
desembeirmánvði, þegar útgjöld-
5n eru mest.
Ástæðan til þess, að bækur eru
yfirleilTt gefnar út fyrir jólin er
annars vegar sú, að sá háttur
hefur lenigi verið á hafður, að
bókabúð&r selji bækur í um-
boðssöiu og úfcgefendur fái
uppgjöriin eimungis einn siinni á
ári og leggi þess vegna áherzlu
á að fjárfesta ekki fyrr en síð-
ani hlu'ta árs og hirns vegar
keppa úitgefenduir að útgáfu
bóka, sem keyptar eru tiil jóila-
gjafa — og er það út af fyrir
sig góðra gjailda vert, að menn
gefi bók vinuim sínum, en hins
vegar leiðir það tiiil þess, að menn
kaupa síður fyrír sjálfa sig þær
bækuir, sem þeir gimasi: að eign-
a®t, einfaidlega vegna þess, að í
desembermámuði hafa fæstir fé
«ill að kaiupa það, sem þá sjálfa
langar að eiga.
Ýmislegt er nú gimilegt á
bókamarkaiðnium, eins og áður.
Út i þá sálma er þó ekki hug
myndin að fara hér. Bina bók
má þó gjaman nefna, sem ný-
sfiárleg er. „Handriifiin og fom-
sögumar" er mjog fögúr
bók og vel till þess fahin að
kynna erlendis þann menningar-
árf, sem við erum sfcolifcasfcir af.
Ef fiii Viill má segja, að íslend-
ingar sæki ekkli mikinn fróðleik
í þá bók, en þeim mun betur er
hún fallin fiii að upplýsa aðra
uim sögu okkar og menindngu, og
hefur það vissulega mikla þýð-
ingu.
Alþýðubanki
1 dag er stofnað blu'tafélag um
bankarekstiur, Alþýðubankinn.
Að þeiirri stofnuin sfcanda laun-
þegasamitök og eimstakiingar,
sem eru meðliim.ir í þeiim.
Su.mir munu vafalauist segja,
að nægilega margir þanikar séu
fyrir í landinu og því ástæðulit-
íð að sfiofna eimn til viðbótar.
Raunar hefur þe'im skoðunum
verið hreyft, að fyilsta ásitæða
vaari till að sameina einhverja
banka fiil að koma við meiri hag-
ræðinigu, og verður það mál
vafalaust ræfct í náinni framtíð.
Auk bankanna eru sfcarfandi
fjölmargir sjóðir, og oft er það
svo, að margir bankar og sjóðir
veiita fé fiil sömu fraimkvæmdar-
innar og getur þetta orðið býsna
þuwgt í vöfum. Er ekki ólíklegt,
að aillt þetita kerfi verði tekið til
enidurskoðumiar og fiiliraumir gerð-
ar fiill þess að gera það einfald-
ara í sniöum.
Menn mega samt ekki loka
fyrir því augunum, að nokkur
trygging er fyrir því, að jafn-
ræðis gæfii i lánVeirfcingum, og
engpnn sé þar afskiptur, þegar
liánaisfcofnianir eru margar og
enginn einn eða fáiir geta setdð
yfiiir hlut manna.
En hvað sem fjölda lánastofin-
ana liður, þá er það ánægj-ulegt,
að launþegaisamtökin skuli hafa
sfiigið það spor að hefja beima
þátfitöku í fjármálastjóm þjóð-
félagsins með stofnun öflugs
hiutaféiags á fjármáliasviðinu.
Bragð er alf................
En úr því verið er að tala um
hliutafélagairekstur, er ekki úr
vegi að vxkja að því, að á Al-
þingi var í vikuinni ræfit um
sbofnun hlu'tafélags um bygg-
inigu þurrkvíar í Reykjavik, og
Næturmynd frá Reykjavík.
Ljósmyndari Þ. P.
ekki sízt þeiir láglaunuðu, sem
mestan hag hafa af verostöðvun-
inni. Þess vegna hefði mátt ætl-
ast fcil þess, að viðbrögð Alþýðu-
siambaindss'tjórnarininiar hér yrðu
á ainman veg en raun vsrð á.
Dreifing
fjármálavalds
Um liangt skeið hafa fulttrúar
strjáibýiiiisins barizt mjög fyriir
því, að framlög af hálfu rikis-
ins til verklegra framkvæmda
um land a.lilt yrðu stórlega auk-
in. Og þróunin hefur orðið sú,
að rikisframlögin hafa hækkað
jafnt og þéfit, en jafnframt hef-
ur dregið úr þátttöku sveitar-
og sýslufélaga í framkvæmdum
úti á landsbyggðinnii. Auðvitað
töldu þessir menn sig vera að
Reykjavíkurbréf
Laugarðagur 12. des.
tveir þingmenn kommúndsta
voru flutnlinigsmenn þess frum-
varps! Margir alþingismenn
brostu í kampinn, er Magnús
Kjartansson lýsti fjálglega þeiiri
hu.gsjón sdnnd, að hiufcafélaig
yrði stofnað um þunrkví í höf-
uðborginnd og taldi ldfclu máli
skipta, hverjir yrðu eigendur
fél'agsinis. Var engu líkara en að
þar talaöi mmmasfii „kapitalisfii".
Fyrir nokkrum árum hefði
það þófit tiöindum sæta, að
kommúniistar berðust fyrir
hluitafélaigareksfcri; þeir hefðu
Mkflega nefnt - rífcisreksturinn
fyrst. Nú nálgast hins vegar
kosnliimgar, og þeir vilja eins og
aðriir slyngiir póldtikusar reyna
að Leggja málin þannig fyrir, að
kjósendum sýniisfc þau girndileg.
Þess vegna orða þeir ekki rikis-
eða bæjarrekstur.
Naumast er hægt að óska
betri viifindsburðar urn það, að al-
menninigur skilur, að atvinnu-
reksturinn á ekki að vera í hönd-
um opiniberra aðila en þessa af-
sfiöðu kommúmisitaþdnigmann-
anna. Þegar þeir eru á þeim
buxunum að xeyna að aflia sér
kjörfyigis, leifca þeir v'insælia
miála, og þá verða afcvinnufyrdr-
tæki í formii hluifiafélags aliit í
einu ofan á. Já! „Bragð er að
þá barniið flinnur", hlýfcur mönn-
um að defcta í huig, þegar svo
rammt kveður að vantrú manna
á ríkisrekstri, að jafnvel komm-
úndsbar ræða um einfcarektstur
atvinnu f yrirtæk ja se.m hag-
kvæmiustu iausniina.
Almennings-
þátttaka
í atvinnurekstri
Á undaníömum árum hefur
alllmdkið verið ræfit uim nauðsyn
þess, að al'menninigur yrði þátt-
takandi í atvinnurekstrinum
með beinnd eign.araðild i formi
hluitabréfaeiignar. Sbofnun Al-
þýðubankans er spor í þessa átt,
en miklu meira hlýtur að fylgja
á effiir. Á næstu árum munu
lífeyrissjóðir verða geysiöflugir.
Stjórn þeirra verður x höndum
liaunþega og vinnuveitenda og
hjá því getur ekki farið, að
stjómendur þessara stóru sjóða
mund ledtasit við að ávaxta fé
þeiirra á sem hagkvæma.stan
hátt, og að sjálfsögðu verður fé
þeirra að einhverju leyfii varið
tll hlutabréfafcaupa, þegar kaup-
þing hefur verið sett á stofn t>g
almenin verðbréfaviðskiiptd hefj-
ast.
í Þýzkaiandi fiiil dæmis hefur
raunin orðið sú, að verkaiýðs-
félög — og sjóðir þeirra — eru
mjög öflug, og þau eru virkir
þátfitakendur I atvinniulifinu,
verja fjármuinum sínum til að
tieysifca afcvinnuireksturinn, sem
er undirstaða lifskjaranna og
bæta á þann háfit hag launþega,
samhl'iða því sem sjöðiimár sjálf-
dr eflast og einstaikir launþegar
eru beinir þátttaikendur í at-
vinnuiiífi. 1 Danmörku eru uppi
um það hugmyndir í röðum
laumþega að stofna öfluga sjóði
til þátttöku í atvinnuiífi, þanndg
að hhiti af launum einsifcakling-
ainna renni í þessa sjóði, en
þanndg verði um hnútana búið,
að einstakLingamir eigi fjármun-
ina og njóti arðs af þeim, effiir
ákveðnum regium.
Við Islendingar höfum dregizt
aftur úr nágrönnum okkar á
sviði fjármögnunar og heil-
brigðrar uppbyggingar stórra
atvinnufyrirtækja. En nú er
hugsunarhátfcurinn að breytast
— og er það vel.
Noregur bætist
í hópinn
Nú hefuir Noregur bætzt í
hóp þeirra landa, sem komið
hafa á verðstöðvun, en eins og
kunnugt er settu bæði Daniir og
Svíar lög um stöðvun verðlags
nú í haust. 1 Noregi er raunar
einnig gerfc ráð fyrir því að bann-
aðar verð’i laiunahækkandr næstu
mánuði, og er gert ráð fyrir þvi,
að Alþýðusambandið þar í landi
muni ekki setja sig upp gegn
slíkri löggjöf, ef verðstöðvundn
giildir út árið 1971.
Á undanfömum árum hafa
verið mjög miklar verðhækkan-
ir í öllum nágran.nalöndum okk-
ar og menn hafa horft með ugg
á verðbóiguþróundna, sem hvar-
vetna hefur gæfit.
Ekki er ólíkilegt, að þessar að-
gerðiir á Norðurlöndum tdi þess
að stöðva verðbóligu muni leiða
fiil þess, að önnur ríki leitist við
að feta I fótsporíð, og Vissulega
gæti það mjög hjáipaö okfcur til
að hailda verðlagi I skorðum, ef
sæmilega tekst að stemma stdgu
við verðbólgu í helztu viðskápta-
löndum okkar, því að erflifc't verð-
ur að halda niðri verðlagi á inn-
flufifcum vörum hér, ef þær fara
hækkandi í framleiðslulöndun-
um.
Ef sú verður laiunán, að AI-
þýðusambandið í Noregi sættdr
Sig við það, að allar launahækk-
anir verði banmaSar, sýnir það,
hve vinsæl verðstöðvum þair í
landi er. Auðvitað mundu laun-
þegasamtökin ekkd sæfita sáig við
óbreytt lauin, nema vegna þess,
að þau telja þaö þátttakendum
sinum til hagsbóta. Að sjálfsögðu
á það sama við hér á landi, að
það eru exmmifct lauinþegarnii',
vinina að hagsmunamálum strjál-
býliSins, er þeir fengu framlög
tii hafna eða skóla hækkuð um
wokkur prósemt ár frá áii. En
tvær hiiðar eru á mörgum mál-
um.
Nú er svo komið, að rikið
greiðir að fullu su-mar fram-
kvæmdir úfii á lamdi, fiil dæmis
byggimgu heiimavisita við sam-
skóla, læknamiðstöðvar og fleira.
Því hefur verið hreyft, að ásókn-
in í þessi Aramlög væri orðin
svo mifcál, að útiidokað væri ann-
að en breytá þessum reglium,
þamnig að heimahéruðin yrðu að
einhverju leyfii að taka þáfit í
þessurn úfcgjöldum, því að ella
yrði við ekkerfc ráðið Svo rammt
hefur að kveðið, að óskað er eft-
ir byggimigu heimavistanna áður
en sjálfur skólinn er bj'ggður.
Þetta er þó kannski ekki aðal-
aitriðiö, heldur hitlt, að fjármála-
vald er flutit úr heimahéruðum
tiJ Reykjavíkuir, þegar svo er
komið, að ríkið kostar flram-
kvæmdirmiar að fuliiu. En auk
þess er Ijóst, að verr er farið
með fjármund heima fyrir, þeg-
ar þeir eru sóttir I ríkiskassann
og sá hlýtur að vera mesfcur, sem
mestu fé getur þaðan náð,
Öflugri
héraðsstjórnir
Þær Skoðaniir hljóta að fá byr
umidir báða vængi, áður en langt
um líður, að hér þurfli að brjóta
í biað. Ljóst er, aö fjárhagur
ýmissa sveifcarfélaga er með
þeiim hæfitii, að þau eiga mjög
erflitt með að ráða við nauðsyn-
legustiu firamkvæmdiir. En hins
vegair er mjög æsMilegt, að þau
hafli af þeirn afskipti og beri á
þeliim ábyrgð.
Ef menn vilja leiitast við að
samræma sjónarmiðin og leysa
þennan vanda, sem hér á hönd-
um, er liíklegasta leiðim sú, að
auka tekjustofna sveifcarstjórna
eða þá sfcærri heilda útii á landi,
en hins vegar að draga úr flram-
lögurn ríkiisdns tid binna ýmsu
framkvæmda. Á þann háfit yi'ði
bæði valld og ábyrgð fliultt í rik-
aira mæli út í héruöin. Bæði værd
það þroskavænlegt fyxdr þá, sem
að héiaðsstjórnairmálum vinna,
og eiins mumdi það vafalaust
lei'ða tiil marghátfcaðs spairnaðar.
Um það má svo auðvitað deila
— og verður deilt, hvemig þessu
yrði bezit fyrir komið, hve mik-
ið fé eigi að renna tfll elinstakra
sveifcarfélaga og í hve ríkum
mæli eigi að styrkja sýsluirnar,
eða jaflnvel enn stærri heildiir.
Það er staðreynd, ad valdsvið
og áhrif sýsluneflnda er orðið
hverfandi litið, og víða er það
svo, að menn hafa Mfcinn áhuga á
rmálefnum sýsiuféliaganna. Tíma-
bært er þess vegna að leida að
því huganm, hvort ekki beri mjög
aö styrkja sýslufélögin og út-
vega þeiim nýja tekjustofna, en
fela þeim jafnframt aukna
ábyrgð og leggja á þau meiiri
útgjöld.
Þebfia er mál, sem uimboðs-
menn strjálbýlisins ættu að ræða
í sínum hópi — og opinberlega,
því að sú stefna að fllytja fjár-
málavaldið I stöðugt i'íkara
mæli fiii Reykjavíkur er engum
til hags, hvorki höfuðborginni
né hinum dreifðu byggðum.
Aðstoð
við aldraða
Hér i Morgunblaðinu var þvi
hreyft fyrir alMöngu, að brýna
nauðsyn bæri til þeiss að hug-
leiða, þegar tæki að batina í ári,
með hverjum hæfiti aðstaða
hinna öldruðu í þjóðfélaginu yrðd
bæfct. Á erfiðleikaárunum var
þar örðugt um vdk, en nú er
bjart fram uridan, og einmitt þess
vegna er fiímabært að taka þessi
mái fcil ræMQegrar athuguniar.
Auðviitað er það flrumskylda
þeirrar kynslöðar, sem nú hefur
fullfc starfsþrek og býr við batn-
andi hag, að launa foreldrunum
fyrir dugnað og hyggjuvit við
byggingu þessa liands. Um það
ættu allir að geta verið sam-
mála, þótt suimiir virðist gieyma
þessu í önn dagsins.
Hifct er annad mál, að mismun-
andi leiðir er hægt að fara, er
bæta skai hag aldraðra, og ekki
er óliMegt, að það kerfi lífeyr-
issjóða, sem nú er að ryðja sér
fciil rúms, þurfi að endurskoða
á allra næsfcu árum. En eftir þvi
er ekki unnfc að bíða, enda ýms-
ir, sem ekki njóta fraimlaga líf-
eyrissjóðamna, og þar að auM
eru þau ekM ýkjamikii fyrst í
Stað.
Þá orkair það eimnig mjög tví-
mælis, hvort elliílaun eigi að
greiða öllum jafnfc, hvort sem
þeir þarfnast fjárins eða ekki.
Alfllt þetta þarf auðvitað að
skoða, en sú athugun má ekM
taka of langan tíma. Hinir eldrd
eiga það vissulega inni hjá þeim
yngri, að fyrir þeim sé vel séð,
og þeir þuirfi ekki að hafa fjár-
hagsáhyggjur, er hagur allra
annarra fer batnandi.
Um hunda
Deilur um hundaihafld í höfuð-
borgtani hafa verið mjög hávær-
ar að undanfömu. Og einhvem
vegtan er það svo, að ætflð rísa
hér upp háværar deiliur í skamim-
degiinu. Er engu likara en að
menn veiði að búa sér fiil rifr-
illdisefnd fiil þess að gefia garnn-
að sér við eifcfihvað, er skamm-
degið er mest.
Ekki ber að sMlja þetta svo,
að Morgunbiaðið teljd óeðllilegt,
að þeir, sem haft hafa hunda á
hedmilum staum, gefci ekM hwgs-
að sér að farga þeim. Htas veg-
ar eru dedlumar á báða l>óga
óþarflega hávaðasamair og
byggðar meira á tilfinnita'gum en
hógværð.
Auðvitað gefcur ekM komið tifl
mála, að lögregla ryðj'ist tan á
heimiilii mainna til að draga það-
an út dýr og sláfcra þedm. Auð-
velt ætti að vera að leysa þefcta
vandamál svo, að þeir, sem nú
hafa hunda, fái sérstök ieyfii fiil
að halda þeim, meðan þeim end-
ist iíf, en htas vegar yrði ekM
leyflt að haflda aðra hunda en
þá, sem nú eru í höfuðborgtani.
Þannig mundi þetta mál leysast
af sjálfu sér á fiilrtölutlega sfcutfiu
árabiii.
SjáLfsagt ftanst mörgum þeiim,
sem þáfit hafa tekið í htaum há-
væru deilum, þessi tillaga jafn
fjarstæð og aðrar, sem ekM eru
í mákvæmu samræmi Við hug-
myndiir tililögumanns, en engu að
síður leyfiæ Morgunblaðið sér að
setja hana fram, möxxnum fiffl
ihugunar.