Morgunblaðið - 28.02.1974, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. FEBRUAR 1974
Gísli B. Björnsson, teiknari FÍT:
Er ekki
mœlirinn fullur?
Uthlutun listamannalauna
EINU sinni enn er úthlutun
þess fjár, er kallað er lista-
mannalaun, lokið. 119 einstakl-
inga fengu í laun 10 milljónir
króna.
Sjö fulltrúar stjórnmála-
flokka eru fengnir til að út-
hluta þessu fé.
Enginn þessara manna fellur
undir það hugtak að vera lista-
maður, enginn þeirra er til-
nefndur af listamönnum eða
samtökum þeirra.
Fimm þeirra verða að teljast
fulltrúar eldri kynslóðarinnar,
ungur bókmenntafræðingur, og
liklegast sá eini, sem er í ein-
hverjum hugmyndatengslum
við yngri kynslóð listamanna.
Allir eru þeir á eina bókina
lærðir, áhugamenn eða fræði-
menn á sviði einhverrar grein-
ar mennta, bókmennta, þ.e.
skrifaðs máls, þrír þeirra skráð-
ir ritstjórar.
Víðsýni þeirra er sú, að af 119
einstaklingum eru 44 úr hópi
þeirra er fást við bókverk.
Hinar þrjár greinar lista, sem
þeir viðurkenna, eru leiklist, 6
einstaklingar; tónlist 21, bæði
tónskáld og túlkendur; og 36
fulltrúar myndlistar. Þó eru
þar svo til eingöngu valdirþeir,
sem fást við þá afmörkuðu
grein myndlistar, olíumálun.
Aðrar greinar myndlistar njóta
mjög takmarkaðrar viðurkenn-
ingar, tveir fulltrúar mynd-
höggvara, einn skráður teiknari
og einn vefari.
Þessir sjömenningar viður-
kenna ekki tilveru annarra list-
greina. 1 Bandalagi íslenskra
listamanna eru félög listdans-
ara og arkitekta, enginn félagi
þessara hópa hlýtur lista-
mannalaun. Þar fyrir utan eru
margar greinar þar sem list-
sköpun er sinnt. Til eru hér
. fjölmennir starfshópar, er fást
við listsköpun, hvort allt er list
þar sem annars staðar er annað
mál. Það er engin trygging fyr-
ir list.þótt einhver borgari fáist
við að mála myndir eða skrifi
ljóð eða bók í tómstundum sín-
um sér til afþreyingar. Með
þessu vil ég ekki rýra hlut lista-
manna á bókmenntasviði, sem
eru alls góðs maklegir. En
vissulega ber að litast víðar um.
Eftirtaldar greinar njóta ekki
skilnings og trúlegast ekki einu
sinni athygli nefndarmanna:
Silfur- og gullsmíði, leirkera-
smíði og glermuna, myndvefn-
aður, textilhönnun, glermynda-
gerð, auglýsinga- og bókateikn-
un, húsgagnahönnun, ljós-
myndun, kvikmydagerð, leik-
tjaldamálun. Margar fleiri
greinarmætti nefna.
1 hópi þeirra er hlotið hafa
listamannalaun, eru menn, er
ætla má að hafi góðar tekjur af
öðrum störfum en listsköpun.
Menn, sem sinna öðrum störf-
um sem aðalatvinnu, ritsjtórar,
bankastjóri, skólastjórar og
fleiri stjórnar fylla flokkinn.
Sú fullyrðing hefur heyrst af
nefndarmanna hálfu, að arki-
tektar séu það tekjuháir að þeir
komi ekki til greina þess vegna.
Kannski að listdansarar falli
einnig þar undir?
í hópi listamannalaunþega
eru menn, sem opinberlega
hafa ekkert látið frá sér fara
árum og jafnvel áratugum sam-
an.
í hópi launþega eru sárafáir
einstaklingar undir40 ára aldri
og líklegast tveir til þrír undir
30 ára aldri. I hópi þeirra eru
nokkur nöfn manna, sem eru
svo „vel“ þekktir, eða ég svo
illa upplýstur, að ég varð að
leita upplýsinga hjá fjölda
manna, hvaða listagyðju þeir
þjónuðu.
í hóp þeirra, er laun hljóta í
þessu úthlutunarkerfi, vantar
alltof stóran hóp manna, sem
alvarlega vinna að list. Sýna
eða birta verk sín, ár eftir ár,
þannig að það er öllum ljóst,
m.a. nefndarmönnum, að þeir
svíkjast ekki um. Margir þess-
ara manna hafa, þrátt fyrir ára
eða áratuga störf, mjög sjaldan
eða aldrei hlotið náð fyrir aug-
um nefndarinnar. Hér er um að
ræða alvarlega og óábyrga mis-
munun.
Engin ljós stefna er mörkuð
af hálfu nefndarinnar. Eftir
hverju er farið? Eru þetta
laun? Greiðsla, þá fyrir hvað?
Er þetta viðurkenning, verð-
laun? Fyrir hvað? Styrkur, örv-
un eða ölmusa? Heiður? Laun
fyrir pólitíska fylgd? Vinátta?
Frændsemi? Ekkert, eða sam-
bland af þessu öllu?
Ef þetta er heiður, þá væri
hægt að hugsa sér aðra leið en
peninga, .til dæmis heiðurs-
peninga til viðurkenningar.
Sérstaklega til þeirra, er ekki
eru fjár þurfi.
Mér er spurn, hvernig getur
nefnd alþingismanna, eða þessi
nefnd, valið menn, og varið
það, aðmeðan myndlistarmenn-
irnir Asmundur Sveinsson,
Finnur Jónsson og Ríkarður
Jónsson eru í heiðurs launa-
flokki, eru þar ekki Sigurjón
Ólafsson, Þorvaldur Skúlason,
Svavar og Jóhann Briem.
Hvernig er hægt að leyfa sér á
þennan hátt að flokka menn í
þessa þrjá gæðaflokka.
Eigi þetta að vera heiðurs-
laun, verðlaun, viðurkenning,
þakklæti, til dæmis til þeirra,
er hæst bera íslenska myndlist,
og þá nafn Islands, m.a. með
störfum erlendis, þá sjást þess
engin merki. Ég nefndi hér
nöfn eins og Erro (Guðmundur
Guðmundsson), Gerður Helga-
dóttir, Jóhann Eyfells.
Ef þetta eiga að vera laun
fyrir mikil störf og sköpun, sem
sé sýnd í verki og ekki er
greidd af öðrum, þá vantar hér
meira. Ljósari stefnu og meira
fé.
Eigi þetta að vera stuðningur
við listamenn til að þeir geti
sinnt listsköpun sinni til dæmis
frá öðrum störfum brauðstrits.,
þá er ekki rétt haldið á málum.
Rök fyrir því eru m.a., að ung-
um mönnum er minnst sinnt,
þeir eru fæstir og fá minnst í
hlut. Ef þetta á að vera örvun
til þeirra, er fást við að sinna
nýjum eða hér lítt þekktum list-
greinum, breikka sjóndeildar-
hring okkar, þá er það alls ekki.
Sé þetta stuðningur við þá, er
sinna vilja fjárfrekum list-
greinum hvað tækjabúnað eða
efni snertir, þá sjást þess ekki
merki.
Er þetta uppbót eða laun til
manna fyrir pólitíska fylgd,
frændsemi eða vinsemd við
nefndarmenn?
Svona væri hægt að halda
lengi áfram og fjöldi lesenda
gæú bætt við nýjum dæmum.
Sú aðferð, sem nefndin hef-
ur, að þeir launþegar, sem einu
sinni komast í heiðurslauna-
flokk og efri flokkinn, sitji þar
áfram, býður upp á mikla erfið-
leika og hættu í framkvæmd.
Þetta þrengir allt val og mat á
mönnum, og að auki þrengir
það fé, sem til umráða er fyrir
neðri hópinn. Og hvað um það,
ef slokknar á listaneistanum?
Viðkomandi snýr sér að öðrum
störfum, fulllaunuðum, og sinn-
ir ekki listsköpun, á hann þá að
taka laun ævilangt?
1 Svíþjóð er úthlutað starfs-
styrkjum til listamanna (Grein
í Dagens Nyheter 14. febrúar).
Athygli vekur þar breidd i
starfsheitum listamanna. Nefni
hér nokkur dæmi: Jassleikar-
inn, keramikhönnuðurinn,
flautuleikarinn, kvikmynda-
gerðarmaðurinn, leikstjórinn,
dansarinn, silfursmiðurinn,
listiðnaðarmaðurinn, hljóm-
sveitarstjórinn, grafíski hönn-
uðurinn, gítarleikarinn, o.s.frv.
Vinnubrögð og varnir af
hálfu þeirra manna, er nefnd-
ina skipa, skoðanir þeirra eða
skoðanaleysi, komu best i ljós
fyrir ári, er þeir sátu fyrir svör-
um í sjónvarpssal. En verst er,
að af þvi, er þar kom fram, hafa
þeir ekkert lært.
Ég hef sterkan grun um, að
þeim sé margt af þessu ljóst, en
kerfið hefur tekið völdin. Inn-
an þessa ramma verður ekki
snúið, og þeim hlýtur að vera
ljóst, að kerfið býður upp á röð
mistaka og ranglætis.
Að lokum þetta, vinsamleg
ráðlegging til nefndarmanna.
Hættið þessum leik, leggið
sjálfir fram ykkar tillögur um
nýja og betri leið til stuðnings
listsköpun. Byggið þær tillögur
á þeim hugmyndum og ráðlegg-
ingum, sem þið hafið heyrt
fjöldann af á síðustu árum.
Fáið fram skýrt markmið á því
hver sé tilgangur þessarar fjár-
veitingar. Leggið fram ykkar
tillögur til umræðu. Ef þið fáið
fylgi, þá leggið að Alþingi að
samþykkja þær. Hver sem út-
koma dæmisins verður, þá eiga
nýir menn að vinnaþað verk.
Mín tillaga er sú, að vettvang-
ur þess, hvað sé list, verði víkk-
aður. Fleiri listgreinum verði
sinnt.
Markmiðið sé að efla listræna
sköpun meðal þeirra, er í dag
vinna að list, peningum verði
stefnt til þeirra, er þörf hafa og
ætla má að noti þá í þeim til-
gangi, er þeim erætlaður. Stór
lega verði eflt það kerfi, sem
aðeins er byrjað á, þ.e. úthlut-
un starfsstyrkja. Menn leggi
fram hugmyndir sínar um verk-
efni og fái jafnvel stuðning til
óljósra verkefna.
Upphæðir styrkja séu miðað-
ar við efni og ástæður lista-
manna, og sérstaklega við eðli
og umfang verkefnanna.
Heiðurslaun verði greind frá
þessu kerfi. Þar er hægt að
hugsa sér augljósa viðurkenn-
ingu í formi fjár eða heiðurs-
peninga. Þessu verði varið eftir
þörfum og ástæðum til þeirra,
er mestu ævistarfi sinu hafa
lokið, eða aflað sér verulegrar
viðurkenningar.
Er ekki mælirinn fullur?
■AfiENS NVHKTEK Torsdagen den 14 februari 1974
Stipendier pá 2 milj
till 270 konstnárer
Konstnarsstipenflienaranden utdelade pá onsdagen
arbets- och rescstipendier pá eirka 2 niilj kr. Stora ar-
betsstipendier pá 15 000 kr gick till 60 konstnárer, ar-
betsstipendier pá 7 500 eller 5 000 kr fick 144 oeh 66
fick pengar att resa för.
Stora arbetssti|>eiidiet
pá 15 000 kr
Visdiktaren Olle Adnlphson. St"rk-
holm 3jom Alke-kvartettrn (ba.sistrn
Bjdrn Alke. saxofonistcn Gunn.tr Heru-
sten, trumslagaren Fredrik Noren. pia-
nisten Göran Strandberg. alla St.u k-
holm). dramatikern Bosse Andersson.
Alingsás, danspedagogen Britt-Marie
Berggren. Vállingby. fiLmregissören
Stig Björkman, Stockholm. illustrato-
ren Sven Bjömson. Sotckholm, ja/z-
musikern Per Broberg. Arvika. belys-
ningsmástaren Sven Broström (Grupp-
Ktipendium för teaterteknikergrupp)
K&llered. flöjtisten Anilers Bystrom
(Gruppstipendium f« r Helsingborgs ba-
rockensemble). Helsincbor*:. filmaren
Peter Cohen (Gruppstipendium för Pnj-
gruppen), Stockholni. grafiske f«»rmgi-
varen Olle Ekse'.l. StMckhoTm. kcrnmi-
kem Fred Forslund. Álvsj<». i!lustrnt»T-
ren Bjöm Gidstam. S"llcntunn. sil-
versmeden Sven Arne Gillgren. Stf.rk-
holm, skádespelnren Anders Gran-
ström (Gruppstipondium lör Musiktc.:-
tergruppen Oktober). Lund. textil-
konstnaren Mnrja Grá<et Anders<on.
Knivsta. textilkonstnáren Lotta Hnucr-
man. Stockholm, sangaren Sten Heijer
(Gruppstipendium för Luleá Kammar-
kör), Skellefteá. fiolb'ggaren Magnus
Hágg. Stockholm, textilkonstnáren
Sandra Ikse-Berpman. Göteborg. ská-
despelaren Rolf Uno Johansson
(Gruppatipendium för Bruksteatem).
Malmö, operas&ngaren Hans Josefsson,
Milano, Italien. teatermusikema Göran
Karlsson och Jan-Olof Lindstedt. báda
Norrköping, dansaren István Kisch. Li-
dingö. regissören Barbr«> Larsson, Snlí-
sjö-Boo. grafiske formgivaren Bo Lind-
berg. Lidingö. regissören Christian
Lund, Gávle. silmersmeden Jan Lund-
gren. Sollentuna. illustratören Jan
Lundquist, Uppsala, skádespelaren An-
dísrs Mellander (Gruppstipendium för
Nationalteatern), Göteborg. miljöarbe-
taren Eva Nilsson (Gruppetipendium
för Arkiv samtal). Smedjebacken. pia-
nisten Göran W Nilson, Stockholm.
sameslöjdaren Marianne Nilsson. Vil-
helmina, dramatikern Ulf Oldberg.
Malmberget, fotografen Karl-Erik Ols-
son. Höör, sk&despelaren Thom.is Rnos
(Gruppstipendium för Modellteatern).
Eskilstuna. fagottisten Hans. Samuels-
son. Stockholm. sángerskan Marie Se-
lander, Stockholm, teatersekreteraren
Olle Skogh (Gruppetlepndlum för Dala-
teatem), Falun, illustratören Gerard
Skogberg, Stockholm, dramatiköver-
• Mnj U ct'hsrlmann --- l.y 000
kronor.
• VI/ Oldberg — 15 OOO kronor•
varcn' Ix?if Zetterling, Sollcntunn,
oboiston Bo rijebo. Kimstad. skádcsp>e-
laren Per-Erik ohm, Göteborg.
Sma arbctsstipendicr
j>a 5 (M)() kr
Keramikem Mari Alrnqvist , Stock-
h'.lm. sangarcn Mats Andersson.
Mölndal. konsthantverkaren Sven Olof
Andersson. Borlánge, silversmeden
Olov Barve, Bromma. silversmeden
Bertil Berggren, Enskede, musikdirek-
törcn Inger Berggren, Nacka. kompoci-
t« ren Torgny Björk. Stockholm, mu-
sikdirektören Gullan Bornemark. Mal-
nio. sangerskan Eva Boström. St(»ck-
holni. musikern Christer Bothén, Ar-
jang, inredningsarkitekton Beogt Car-
ling. Lidingö. textilkonstn&ren Pia
Carlsson. Kungsbacka. textilkonstnft-
Úrklippa úr Dagens Nyheter þar sem skýrt er frá úthlutun lista-
mannalauna f Svíþjóð.