Morgunblaðið - 28.02.1974, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 1974
21
Maimias
Johannessen:
Maður
09
maurar
I Reykjavík er starfandi
njósna- og upplýsingadeild á
vegum APN/Novosty, sovézku
fréttastofunnar, sem alræmd er
um allan heim. Ekki veit ég hve
margir vinna hjá þessari stofn-
un, en hitt veit ég: aS þar starfa
íslendingar og snara sovézkum
óhróðri um Solzhenitsyn á
tungu vora. Síðan er þessi
óhróður sendur okkur blaða-
mönnum með kveðju frá
Grechko landvarnaráðherra.
Tengdasonur hans er nefnilega
sendiherra Sovétríkjanna á ís-
landi, dæmigerður fulltrúi
hinnar nýju yfirstéttar, sem fer
nú með húsbóndavald í komm-
únistaríkjunum.
þátttöku, til baráttu — með
Solzhenitsyn, gegn þeim, sem
rægja hann og og senda m'ðið á
islenzku til íslenzkra fjölmiðla.
Að vísu á bjagaðri islenzku, svo
að minnir helzt á þann viðbjóð,
sem nasistar hengdu upp I
hernumdum löndum í síðasta
stríði. Þeir, sem ganga erinda
erlendra níðinga, eru sjaldnast
sendibréfsfærir.
I fréttabréfum APN á íslandi
segir: „Frétlaþjónusta APN,
Moskva, Pusjkinpl. APN,
Reykjavík, Túngata 8, sími
25660.“ Og ennfremur: „Vin-
samlega getið heimilda, ef efn-
ið er notað.“ Heimildar þarf að
vísu ekki að geta, asninn þekk-
ist á eyrunum. Annars er það
kaldhæðni örlaganna, eins og
sagt er, að aðalstöðvar þessarar
rógsvélar skuli vera við Púskín-
torg. Við götu, sem ber nafn
eins merkasta skálds í allri
sögu Rússlands, er unnið að þvf
nótt sem nýtan dag að semja
níð og róg um ágætasta ritsnill-
ing Rússa á vorum dögum.
Skyldi ekki hið látna skáld hafa
snúið sér við oftar en einu sinni
í gröf sinni undanfarnar vikur?
Hitt er lika athyglisvert, að
Af „fréttabréfum" þeim, sem
hér um ræðir, leggur meiri
ódaun en venja er,þegar sendi-
ráð leika sínar diplómatísku
kúnstir. Bandaríkjamenn
höfðu a.m.k. vit á að leggja nið-
ur sína „fréttaþjónustu" á ís-
landi fyrir Vietnamstríðið og
var hún þó eins og skritla eftir
Mark Twain samanborið við
þann sovézka skarna, sem nú
leggur fnykinn af i allar áttir.
Það var ekki utan við helztu
kenningar um dulvitund og
ósjálfráð viðbrögð, þegar
Gromyko, hinn eilífi utanríkis-
ráðherra Sovétrikjanna, líkti
Solzhenitsyn við „ólyfjan" í
París fyrir skömmu. Þessi
ósjálfráða skirskotun var eðli
málsins samkvæm.
Ég hef heyrt sagt: Fólk er að
verða leitt á þessu máli
Solzhenitsyns, það er útþvælt;
það er alltof mikið um
Solzhenitsyn í fjölmiðlum
o.s.frv. Slíkt segja einungis
þeir, sem viija ekki láta ónáða
sig i öruggu skjóli vorra vest-
rænu lifsgæða; þeir, sem vilja
fá „frið“, vilja gleyma öllu,
sem óþægilegt er. Sizt af öllu
hef ég löngun til að gefa þessu
fólki „frið“. Við eigum að ónáða
það öllum stundum, neyða það
til að hugsa og taka þátt í þeim
Ógurlegu örlögum, sem
Solzhenitsyn og félagar hans
mega þola. Engin ástæða er til
að gefa andlegum letingjum
stundlegan frið. Það verður að
kalla þetta fólk til ábyrgðar, til
sjálfur bjó Solzhenitsyn við
Gorkígötu i Moskvu og þangað
sóttu sjö verkfæri úr sovézku
öryggislögreglunni hann,
fluttu hann i alræmt fangelsi,
sem mjög kemur við sögu í
G ulag-eyjahafinu, afklæddu
hann, yfirheyrðu, sakfelldu um
svik og landráð (viðurlög:
aftaka í morgunsárið), þorðu
ekki að fremja hinn fullkomna
glæp, en fluttu skáldið nauðugt
í útlegð. Skyldi ekki Sovét-
skáldið Gorkí einnig hafa snúið
sér við í sinni gröf, að þurfa að
koma við sögu nútímabók-
mennta i Sovétríkjunum með
þessum hætti? Hann var einn
af helztu félögum og stuðnings-
mönnum Stalíns, enda talið að
hann hafi verið drepinn á eitri.
Ölyfjan, datt upp úr sovézka
utanrikisráðherranum i París.
Það var orð við hæfi.
I Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins sunnudaginn 24.
febrúar s.l. er minnzt á „frétta-
bjónustu" APN á Islandi' og
birt mynd af forsíðu eins snep-
ilsins. Hann var frá miðviku-
deginum 13. febrúar s.l. og
er fyrirsögnin svohljóð-
andi: „Solzjenitsyn — óvinur
friðarins.“ Síðan hafa fjögur
„fréttabréf" verið send út
dags. þriðjudaginn 19. febr.
miðvikudaginn 20. febr.,
fimmtudaginn 21. febrúar og
mánudaginn 25. febr, svo að
mikið þykir við liggja í herbúð-
um Grechkos á íslandi. Það er i
senn raunalegt og viðbjóðslegt
að lesa þann óhróður, sem þar
er borinn á borð, matreiddur af
íslenzkum kokkum, sem fróð-
legt væri, úr því sem komið er,
að vita hverjir eru. Ef þeir þora
að koma fram f dagsljósið og
kannast við sjálfa sig, er þeim
heimilt allt það rúm í Morgun-
blaðinu, sem þeir kæra sig um.
Þjóðin hefði áreiðanlega áhuga
á að sjá framan i þær skin-
heilögu ásjónur, sem hlut eiga
að máli. Er Morgunblaðið reiðu-
búið að birta myndir af þessum
íslenzku eiturbrösurum án at
hugasemda. En gott væri að fá
nokkrar upplýsingar um þær
tekjur, sem þetta fólk hefur af
iðju sinni. Rússar greiða vel,
jafnvel erlendu námsfólki, sem
sækir háskóla þeirra, hefur
Árni Bergmann sagt mér. Það
var i Sovézka sendiráðinu við
Túngötu, sem hann leiddi mig i
allan sannleika um þetta, enda
leiddist okkur báðum að horfa
upp á yfirstéttartilburði sendi-
herrans og diplómatískt daður i
þeirri forsnobbuðu veizlu, sem
okkur var boðið til. Sovétar
snobba upp á við, Ameríkanar
niður á við, svo að liklega
mætast þeir einhvers staðar á
miðri leið — og er það kallað
deténte, eða friðsamleg sam-
búð. Þetta fyrirbrigði hefurnú,
að sumra áliti, bjargað h'fi
Solzhenitsyns, þvi að allt hefði
verið í óvissu um þessi daður-
læti og þetta pólitíska pornó, ef
rithöfundurinn hefði verið
réttaður. „Soljenitsyn verður
nú innanríkismál Vestur-
landa,“ segir i „fréttabréfi"
APN frá 19. febrúar. Og það er
mátulegt á hann, má lesa milli
linanna. En upp á þessi býti
eiga nú allir að vera saupsáttir.
Og svo kemur gleymskan og
lykur um Solzhenitsyn, fórnir
hans og lífsþraut eins og hver
önnur mengun i mannlífinu. Og
„fréttaþjónusta APN“ á Islandi
heldur áfram eins og ekkert
hafi i skorizt, ódaunninn af
sovézka óhróðrinum hverfur til
himins með peningalyktinni úr
loðnubræðslunum — og
pólitíska pornóið heltekur
hjörtu og nýru meðreiðar-
sveina samferðamanna, sak-
leysingja — allra nema Kín-
verja.
Guði sé lof fyrir þá — og
Konfúsfus!
Um þá, sem lifa til að gleyma,
hefur Solzhenitsyn skrifað
stutta, eftirminnilega dæmi-
sögu. Hún er svona:'
„Ég kastaði fúnum Iurk á eld-
inn án þess að veita þvi athygli,
að á honum var krökkt af maur-
um.
Eldurinn snarkaði, maurarn-
ir komu þjótandi út ogþutu um
í flaustri og óðagoti. Þeir
kjöguðu eftir lurknum og engd-
ust sundur og saman, meðan
logarnir sviðu þá. Ég greip
lurkinn og henti honum á hlið-
ina. Mörgum mauranna tókst að
komast undan niður á sandinn
eða yfir á furunálarnar.
En þótt einkennilegt megi
virðast, flúðu þeir ekki eldinn.
Þeir höfðu ekki fyrr sloppið við
voðann en þeir sneru við —
eitthvert afl dró þá aftur að
hinum yfirgefna bústað þeirra.
Þeir voru margir, sem skriðu
aftur upp á brennandi lurkinn,
þutu þar fram og aftur og
fórust."
Solzhenitsyn hefur reynt að
bjatga samtið sinni úr eldinum.
En munurinn á maður og maur
er eitt litið ð. Eins og maurarn-
ir ana margir i eldinn. Hvar eru
nú fundirnir? Yfirlýsingarnar?
Réttlæti^ilfinningin? Frelsis-
þráin? Sai.ivizkan?
Þessi líka samvizka.
Eg er ennþá
gjaldgengur
meðal þeirra ungu
SOVÉZKI stórmeistarinn Vas-
lily Smyslov sigraði með nokkr-
um yfirburðum á VI. Reykja-
vfkurskákmótinu, og þótti okk-
ur þvf við hæfi að eiga við hann
stutt samtal, sem fer hér á eft-
ir. Við spurðum henn fyrst um
það mót, sem nú er nýlokið,
hver væru viðhorf hans til þess
og hvort honum hefði þótt það
erfitt.
„Öll mót eru erfið og öll mót
verður að taka alvarlega," sagði
Smyslov, „þetta mót var engin
undantekning. Ég er vissulega
mjög ánægður með sigurinn,
hann var ekki auðveldur og
mér tókst að tefla allmargar
góðar skákir. Það, sem mestu
máli skiptir fyrir mig, er þó, að
mótið sannar mér, að ég er enn-
þá gjaldgengur á meðal hinna
yngri.það er viss persónulegur
sigur. Eg varð mjög ánægður
þegar mér var boðið að fara til
íslands. Fram til ársins 1972
var ísland eiginlega hið sama
og Friðrik Ólafsson i huga min-
um, ég hafði ósköp litið heyrt
um landið og aldrei fengið
tækifæri til að kynnast þvi.
Þegar einvígið um heimsmeist-
aratitilinn var háð hér varð ís-
land hins vegar frægt um allan
heim. Ég hef átt þess kost að
tefla í flestum löndum Evrópu
og nú kom ég til nýs lands. Og
það, sem meira er, þetta er mik-
ið skákland, áhugi á skák er
auðsjáanlega mjög mikill hér,
allir virðast tefla og áhorfenda-
fjöldinn á mótinu var mjög
mikill."
Hver var bezta skák þín í
mótinu?
— Ég er ekki alveg viss, en ég
held samt, að skákin við Friðrik
hafi verið sú bezta. Friðrik er
mjög sterkur skákmaður og
hann tefldi þessa skák í raun-
inni mjög vel. Ég varð að taka á
öllu, sem ég átti til, og ég vissi,
að ef ég tapaði gæti ég misst af
efsta sætinu. Þetta varþvi mik-
ið álag. Annars skal ég segja
þér, að ég átti alltaf von á því,
að Friðrik Ólafsson kæmi fram
sem sterkur skákmaður löngu
áður en hann var þekktur utan
Islands. Arið 1949 að mig minn-
ir fór vinur minn, skákmeistar-
inn Alatorzew, í heimsókn til
íslands, og þégar hann kom aft-
ur heim sagði hann við mig:
áður en langt um líður muntu
heyra af nýrri islenzkri skák-
stjörnu, sem heitir Friðrik
Ólafsson
Nú hefur þú teflt á fjölda-
mörgum skákmótum um dag-
ana, en hvaða skák er þér eftir-
minnilegust?
„Ég held, að 17. skákin i ein-
víginu við Botvinnik árið 1957
sé sú eftirminnilegasta. Bot-
vinnik hafði haft betra lengst
af, en þegar við höfðum teflt
flókið endatafl um hrið bauð
hann jafntefli. Eg hafði þá
fengið hugmynd, sem ég var
mjög hrifinn af, og hafnaði boð-
inu. Svo fór, að Botvinnik áttaði
sig ekki á því, sem ég hafði i
huga, fyrr en of seint, og ég
vann. Þar með náði ég ótvi-
ræðri forystu í einvíginu. Þetta
er ekki mín bezta skák, en tví-
mælalaust sú eftirminnileg-
asta.“
Er Botvinnik alveg hættur
skákiðkunum?
Nei, hann ferðast um og teflir
fjöltefli og flytur fyrirlestra
um skák, en hins vegar tekur
hann ekki þátt í kappmótum
framar."
Hver verður heimsmeistari í
skák eftir næsta einvígi?
„Það er ekki gott að segja,
sfðan einvíginu hér I Reykjavík
lauk hefur Fischer ekki teflt og
þess vegna er erfitt að átta sig á
því, í hvernig formi hann er. Ef
Spassky teflir við hann aftur
tel ég, að þar yrði um mjög
spennandi keppni að ræða.“
Heldurðu, að Spassky verði
næsti áskorandi?
„Hann er óneitanlega mjög
liklegur, en hann þarf fyrst að
sigra Karpov og síðan annað-
hvort Kortsnoj eða Petrosjan
og það gerir enginn fyrirhafn-
arlaust."
Var sigur Fischers áfall fyrir
sovézka skákmenn ?
Smyslov hlær við og svarar:
„Það held ég ekki, kannski fyr-
ir Spassky sjálfan, en ég held
að flestir hafi verið samdóma
um, að sá sigraði, sem betur
tefldi.“
Þú hefur fengið orð fyrir að
vera góður söngmaður, liturðu
á tónlistina sem aðra atvinnu
þína?
„Nei, á timabili hafði ég i
hyggju að leggja tónlistina fyr-
ir mig, en skákin varð yfirsterk-
ari. Nú lifi ég á skák, en syng
fyrir vini mína. Hins vegar er
því ekki að neita, að tónlistin er
snar þáttur i lífi mfnu og hefur
hjálpað mér mikið í skákinni.
Ég fæ oft eins og innblástur af
því að hlutsa á góða tónlist og
sömuleiðis veitir hún mér oft
hvíld.“
Við látum þá þessu spjalli
lokið og þökkum Smyslov fyrir
og óskum honum til hamingju
með sigurinn.